AIDS i HIV: szczepionka chroni przed infekcjami płciowymi

Nowa szczepionka przeciwko wirusowi wywołującemu AIDS została z sukcesem przetestowana na samicach małp. Ma ona skutecznie chronić przed zarażeniem drogą pochwową, a to dzięki syntezie przeciwciał w błonie śluzowej. Pandemia na skalę światową, AIDS, jest w dalszym ciągu jednym z największych zmartwień naukowców.

Cechą charakterystyczną wirusa HIV jest jego zdolność infekowania komórek układu odpornościowego oraz do instalowania się w nich na stałe, co bardzo komplikuje zadanie naukowcom, którzy pracują nad strategiami obronnymi. Najlepszym rozwiązaniem jest więc prewencja, dlatego też badania nad szczepionką przeciwko wirusowi HIV są marzeniem wszystkich. Często jednak uważa się, że taka szczepionka jest zwykłą mrzonką.

Aczkolwiek, aktualności z tych ostatnich lat, a nawet z ostatnich kilku miesięcy, pozkazują, że naukowcy nie uznają się wcale za przegranych i w dalszym ciągu opracowują nowe szczepionki terapeutyczne albo prewencyjne, nawet jeśli ich konkretna realizacja jeszcze się opóźnia.

Sprzyjać ochronie błony śluzowej

Nowa innowacyjna strategia właśnie została ogłoszona w przeglądzie naukowym Immunity, przez zespół złożony z badaczy publicznych (Inserm, CNRS, uniwersytet Paris Descartes, Institut Cochin) oraz prywatnych. Nowość tej strategii zasadza się na tym, iż sprzyja ona syntezie przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi, która miałaby miejsce nie w układzie krwionośnym, ale w tkankach, które są drzwiami wejściowymi dla wirusa HIV. 

Synteza ta ma przeszkadzać wirusowi odpowiedzialnemu za AIDS w przeniknięciu do organizmu. A w zarażeniu drogą płciową, jedną z bram wejściowych jest właśnie błona śluzowa pochwy. Samice rezusa (Macaca mulatta), zostały więc zaszczepione przeciwko wirusowi drogą domięśniową oraz nosową, a ich wrażliwość na wirusa została przetestowana sześć miesięcy później.

Następnie naukowcy spróbowali zarazić samice rezusa małpim odpowiednikiem wirusa HIV (SIV, małpi wirus niedoboru odporności, simian immunodefficiency virus), wprowadzanym właśnie drogą płciową. Okazało się, że udało się zarazić jedynie jedną samicę na pięć przetestowanych, i to jedynie w sposób przejściowy.

Żadne z pięciu zwierząt nie okazało się więc seropozytywne sześć miesięcy po ostatniej próbie wszczepienia wirusa, w przeciwieństwie do sześciu innych niezaszczepionych samic.

Namierzyć proteinę gp41

Szczepionka wstępna wydaje się więc być raczej skuteczna. Jedna z protein transmembranowych, której obecność jest stwierdzana na powierzchni wirusa HIV (proteina gp41), a więc ta, która jest narażona na kontakt z układem odpornościowym organizmu w przypadku infekcji, została użyta w koncepcji szczepionki. Jest ona mało zmienna na łonie różnych szczepów wirusa, oraz jest niezbędna na etapach przenikania wirusa do komórek docelowych błony śluzowej oraz niektórych komórek krwi (limfocyty T).

Szczepionka ma postać wirosomu (wirosom  to połączenie liposomu i antygenów wirusowych), a to znaczy, że jej struktura molekularna bardzo przypomina wirusa. Składa się ona z podwójnej warstwy lipidowej o sferycznym kształcie, podobnej do warstwy zewnętrznej, która otacza wirusa HIV. Wirosom ten służy jako zakotwiczenie dla protein gp41, które w ten sposób otrzymują potwierdzenie, że są „przyczepione” do wirusa.

Aby ta specyficzna akcja układu odpornościowego, dotycząca konkretnie proteiny gp41, była możliwa, inne powierzchniowe proteiny wirusowe nie zostały dorzucone do szczepionki.

Bardzo skuteczne antyciała

Zaprezentowany układowi immunitarnemu, wirosom ten ma sprzyjać teoretycznie syntezie każdego rodzaju przeciwciał, które rozpoznają proteinę gp41, pod każdym kątem. Zresztą, zostało to właśnie stwierdzone w doświadczeniach przeprowadzonych na samicach małp, które posiadają przeciwciała typu immunoglobuliny A i G (IgA i IgG), skierowane przeciwko wirusowi HIV.

Przeciwciała IgA, specyficzne dla małp, hamują transcytozę (zjawisko transportowania danej substancji z jednego bieguna komórki na drugi poprzez cytoplazmę), a to znaczy, że hamują jego przechodzenie z pochwy do całego organizmu, poprzez komórki nabłonkowe.

Z kolei przeciwciała IgG mają działanie neutralizujące i pozwalające makrofagom na zabijanie ściśle określonych komórek – zarażonych przez wirusa (poprzez mechanizm cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał); jest to więc mechanizm, którego są pozbawione antyciała IgG krwi.

Rezultaty te dostarczają dowód na to, że przeciwciała krwi nie są niezbędne do dobrej ochrony przeciwko wirusowi HIV. Dlatego też, wyniki te mogą doprowadzić ostatecznie do opracowania skutecznej szczepionki przeznaczonej tym razem dla ludzi.

Morgane Bomsel, pierwszy autor artykułu, podkreśla jednakże, że szczepionka chroni przed infekcją przeniesioną drogą płciową nietraumatyczną (to znaczy taką, która nie jest wynikiem, na przykład, urazu), a więc niekoniecznie odzwierciedla ona rzeczywistość.

Jak dodaje naukowiec, niezbędne są inne testy, które określą skuteczność szczepionki u samców, a także w przypadku innych dróg infekcji płciowych (odbyt, droga oralna, droga urogenitalna).