Alergik we łzach tonie - oczne postacie alergii

Zmiany skórne i uciążliwy katar zwykliśmy automatycznie kojarzyć z alergią. Tymczasem aż 30% przypadków reakcji alergicznych ma swój początek zupełnie gdzie indziej - bo w gałce ocznej - i nie zawsze jest to alergiczne zapalenie spojówek. Oto krótki rzut oka na alergiczne choroby oczu.

Oko w oko z zagrożeniami dla oczu

Ludzkie oczy są narządem „podwójnie otwartym" - fizycznie otwartym, tj. umożliwiającym widzenie, ale przez to otwartym również na oddziaływanie - nie zawsze korzystnych - czynników zewnętrznych. Rozpowszechniane przez wiatr pyłki roślin mają bowiem bezpośredni kontakt z okiem, co podnosi ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej w obrębie narządu wzroku. Podrażniać mogą je również alergeny pochodzenia nieroślinnego - jak roztocze kurzu domowego, zarodniki grzybów (zwłaszcza pleśni), sierść i naskórek zwierząt czy substancje chemiczne (w tym leki). Nawet jeśli uczulenie na dany alergen nie przejawia się wyłącznie jako alergia oczu, objawy oczne bywają przejawem alergii wielonarządowej. Mogą towarzyszyć alergicznemu nieżytowi nosa (ANN, katar sienny), atopowemu zapaleniu skóry, pyłkowicy (uczulenie na pyłki roślin) bądź astmie oskrzelowej. Najczęściej występującym schorzeniem alergicznym oka jest sezonowe alergiczne zapalenie spojówek. Choroba daje o sobie znać zwykle między 7. a 14. r.ż. W Polsce dotyczy ok. 25-40% populacji. Bardzo często alergiczne zapalenie spojówek współistnieje z alergicznym nieżytem nosa. Dzieje się tak u ok. 80% alergików - tłumaczy dr n. med. Zygmunt Nowacki, alergolog, specjalista chorób dzieci, wykładowca Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych.

W niektórych przypadkach objawy oczne potrafią wyprzedzać wystąpienie ANN nawet o kilka lat. Ryzyko rozwoju alergii ocznej podnoszą też niekorzystne warunki pracy biurowej - blisko monitora komputerowego, w klimatyzowanych i sztucznie oświetlonych pomieszczeniach. Gdy jesteśmy na nie przewlekle narażeni, w oku może zachodzić proces stałego uszkadzania komórek nabłonka spojówki. Stymuluje to powstanie odpowiedzi zapalnej oraz rozwój zmian alergicznych w oku, nawet u wcześniej zdrowych osób. Dlaczego nie warto ich lekceważyć? Ponieważ zmiany postępujące i zajmujące rogówkę są groźne dla naszego wzroku.

Gdy alergen wpadnie w oko...

Jak podkreśla alergolog: Ze względu na bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, a więc alergenami, spojówki oczu są najbardziej narażone na procesy alergiczne. Mastocyty, czyli komórki tuczne pośredniczące w rozwoju lokalnego stanu zapalnego, występują właśnie w spojówkach i powiekach. Nie ma ich natomiast w siatkówce i rogówce. Obecność komórek tucznych w stężeniu przekraczającym 6000/mm³ czyni spojówkę miejscem o wyjątkowej aktywności immunologicznej. Natomiast bogate unaczynienie spojówki przekłada się bezpośrednio na szybki rozwój reakcji alergicznej tuż po kontakcie z czynnikiem uczulającym. Jest to tzw. natychmiastowa reakcja IgE-zależna z udziałem przeciwciał IgE (immunoglobuliny E). Wytwarzają je komórki układu odpornościowego (limfocyty) po rozpoznaniu alergizującej substancji. Tego typu reakcje inicjują alergeny pochodzenia naturalnego, jak pyłki roślin czy naskórek zwierząt. W obrębie narządu wzroku rzadziej obserwuje się opóźnione reakcje IgE-niezależne będące odpowiedzią na kontakt z lekiem, także okulistycznym, środkami dezynfekcyjnymi, pyłami metali czy substancjami chemicznymi. W większości przypadków (reakcje IgE-zależne) - gdy do worka spojówkowego dostanie się zbyt duża ilość alergenów - limfocyty CD8 i CD4 rozpowszechnione w blaszce właściwej spojówki dają organizmowi sygnał do „obrony". W gruncie rzeczy jest to „obrona" pozorna, ponieważ alergeny są błędnie traktowane przez organizm alergika jako niebezpieczeństwo. Dochodzi wówczas do uaktywnienia komórek tucznych zlokalizowanych w tkance łącznej spojówki. Tą drogą najczęściej rozwija się alergia oczu. Objawy poszczególnych alergicznych chorób narządu wzroku przedstawiamy poniżej.

Co obserwujemy naocznie? Objawy

Jeśli zapytać, jaki typ alergii rodzi największy dyskomfort u pacjenta, alergie oczne z pewnością znalazłyby się w czołówce schorzeń wysoce utrudniających funkcjonowanie w pracy i w życiu codziennym. Ich objawy określa się jako uciążliwe, wymagające częstszych wizyt u specjalistów i nieraz długotrwałego leczenia.

Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek (SAC)

Podłożem schorzenia jest zwykle pyłkowica, czyli nadwrażliwość na pyłki roślin wiatropylnych. Chorzy uskarżają się na uczucie tzw. piasku w oczach, świąd, łzawienie, pieczenie, światłowstręt oraz wodnistą wydzielinę z oczu - wyjaśnia ekspert. Wraz z przekrwieniem i obrzękiem spojówek objawy te tworzą charakterystyczny obraz kliniczny SAC. Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek daje o sobie znać tuż po ekspozycji na alergen i ustępuje wraz z końcem pylenia danej rośliny (maksymalnie do miesiąca). W 40% przypadków współwystępuje z katarem siennym.

Przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek (PAC)

Schorzenie dotyczy jedynie 0,3-1% chorych, u których wystąpiła alergia oczu. Objawy PAC obejmują obrzęk powiek, przekrwienie spojówek i nadmierną produkcję łez, utrzymują się długotrwale (minimum miesiąc), a zaostrzają jesienią i zimą, gdy zwiększa się ekspozycja na alergeny typu roztocze kurzu domowego, pleśnie czy sierść i ślina zwierząt domowych. Jak podkreśla alergolog: Należy zaznaczyć, że u dzieci często występują inne schorzenia spojówek, tj. o etiologii wirusowej lub/i bakteryjnej. Stąd diagnostyka wymaga u nich zawsze różnicowania z tym chorobami, tym bardziej że często dochodzi do nakładania się objawów alergii i infekcji. Szczególnie u małych dzieci stwierdza się dotykowe komplikacje - związane z przeniesieniem infekcji z nosa lub/i gardła do spojówek.

Ostre alergiczne zapalenie spojówek (AAC)

Nagły i szybko narastający świąd, silne łzawienie połączone z obrzękiem powiek i spojówek składają się na obraz kliniczny AAC. Najczęściej jest ono reakcją na kontakt z pyłkami traw lub zarodnikami grzybów. Schorzenie zwykle ulega samoograniczeniu i nie wymaga leczenia. Znaczącą rolę w rozwoju tej choroby odgrywają też czynniki promujące (tj. wstępnie uszkadzające spojówki), takie jak spaliny samochodowe, dwutlenek siarki, tlenek azotu itp. Substancje te zwykle unoszą się do 120 cm nad poziomem chodnika. Jest to jedna z przyczyn częstszego występowania objawów AAC u dzieci - komentuje specjalista alergolog.

Wiosenne zapalenie spojówki i rogówki (VKC)

Jest to groźna alergia oczu. Objawy niosą ze sobą ryzyko powstania ubytków w nabłonku i owrzodzeń rogówki. Schorzenie przejawia się bardzo silnym świądem wraz ze łzawieniem, światłowstrętem, uczuciem ciała obcego w oku, zaburzeniami widzenia i obecnością gęstej, śluzowej wydzieliny z oka. Na spojówce tarczki powiekowej dochodzi do powstania dużych, przypominających kamienie brukowe brodawek. Wiek pacjentów z VKC z reguły nie przekracza 15 lat. Choroba zwykle dotyczy osób ze skazą atopową.

Atopowe zapalenie spojówki i rogówki (AKC)

Schorzenie to jest oczną manifestacją uogólnionej nadwrażliwości i dotyka głównie młodych mężczyzn. Należy do chorób przewlekłych z epizodycznymi okresami zaostrzonych objawów (tj. zapalenia brzegów powiek i skóry powiek z jednoczesną jej maceracją, czyli powierzchownym uszkodzeniem, oraz zmianami zapalnymi spojówek z tworzącymi się brodawkami w wyniku przerostu nabłonka spojówki). Najgroźniejszymi powikłaniami AKC są owrzodzenia rogówki. Mogą one prowadzić do trwałego jej zmętnienia i unaczynienia.

Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek (GPC)

Jeśli u chorego pojawi się tego rodzaju alergia oczu, objawy przybierają postać brodawek (od 1 do kilkuset) tworzących się w obrębie spojówek. Są one skutkiem mechanicznego drażnienia spojówki przez miękkie soczewki kontaktowe, protezy okulistyczne bądź szwy pooperacyjne. Podrażnione oko jest bardziej podatne na wpływ alergenów, a dodatkowo sam uraz powoduje mechaniczną degranulację komórek tucznych i uwolnienie z nich substancji zapalnych. Objawia się to obecnością białej wydzieliny w worku spojówkowym po przebudzeniu, a na spojówce powiekowej - jej przekrwieniem i obrzękiem.

Kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek (CKC)

Ten typ alergii ocznej jest rodzajem opóźnionej reakcji nadwrażliwości na kontakt z alergenem. Może nim być lek okulistyczny (np. przeciwzapalny, znieczulający, przeciwjaskrowy, środek do pielęgnacji soczewek) lub środek kosmetyczny. W efekcie dochodzi do zaczerwienienia, łuszczenia się, maceracji, a nawet owrzodzenia powiek i ich brzegów, reakcji brodawkowej i grudkowej w spojówce, rzadziej zajęcia rogówki.

Czy leczyć? OCZYwiście

Aby poprawić kondycję oczu, które dotknęła choroba alergiczna - najczęściej alergiczne zapalenie spojówek - leczenie należy rozpocząć od maksymalnego ograniczenia kontaktu pacjenta z alergenem wywołującym objawy chorobowe. Równie istotne jest unikanie czynników dodatkowo drażniących narząd wzroku (tj. dymu tytoniowego oraz dymu drzewnego z grilli czy ognisk, środków dezynfekcyjnych wydzielających chlor i ozon, w tym tych stosowanych w basenach, farb i lakierów, pomieszczeń klimatyzowanych). Jako „pierwszą pomoc" dla cierpiących oczu warto stosować zimne okłady zmniejszające przekrwienie gałki ocznej oraz preparaty sztucznych łez. Te ostatnie wypłukują alergeny z worka spojówkowego oraz niwelują objawy tzw. suchego oka. Natomiast by zwalczyć objawy i nie dopuścić do pogorszenia stanu pacjenta, u którego wystąpiło np. alergiczne zapalenie spojówek, leczenie powinno opierać się na zastosowaniu preparatów blokujących aktywność histaminy powodującej stan zapalny. Działanie takie wykazują leki przeciwhistaminowe. Preparaty do stosowania miejscowego (np. olopatadyna, emedastyna) zaleca się szczególnie przy ostrych reakcjach alergicznych. Z kolei alergie przewlekłe często wymagają włączenia leków przeciwhistaminowych ogólnoustrojowych. Najnowsze z nich, jak bilastyna (stosowana w alergiach ostrych, przewlekłych czy sezonowych), wykazują dodatkowe działanie przeciwzapalne. Dzięki temu skutecznie redukują łzawienie, świąd, zaczerwienienie i opuchliznę oczu. Bilastynę wyróżnia około 3 razy większe powinowactwo do receptora H1 niż cetyryzynę i 5 razy większe niż feksofenadynę. Fakt ten przekłada się na niskie ryzyko działań niepożądanych leku w stosunku do leków przeciwhistaminowych I generacji (np. antazolina, klemastyna). Jeśli działania terapeutyczne dopełni się włączeniem preparatów stabilizujących błonę komórkową komórek tucznych (np. kromoglikan dwusodowy stosowany przynajmniej na dwa miesiące przed spodziewaną aktywnością alergenu, by zapobiec wystąpieniu uczulenia), szansa na poprawę samopoczucia chorego i uniknięcie przykrych objawów schorzeń alergicznych oczu znacznie wzrasta.

Artykuł konsultował dr n. med. Zygmunt Nowacki - specjalista chorób dzieci, alergolog, wykładowca Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych. Autor wielu poradników dotyczących zasad diagnostyki i profilaktyki chorób alergicznych.