Szukaj

Antybiotyki aminoglikozydowe - jak działają?

Kategoria: Zdrowie
Podziel się
Komentarze1

Aminoglikozydy stanowią liczną i ważną klinicznie grupę bakteriobójczych antybiotyków. Pod względem chemicznym związki te zaliczane są do zasadowych glikosacharydów. Naturalne antybiotyki tej grupy uzyskiwane są z grzybów rodzaju Streptomyces lub Microsporon.


Do aminoglikozydów zaliczane są także antybiotyki półsyntetyczne, które otrzymywane są w wyniku modyfikacji chemicznej antybiotyków naturalnych. Pochodzenie poszczególnych leków odzwierciedlają ich nazwy. Antybiotyki wytwarzane przez Streptomyces posiadają w rdzeniu nazwy „my” (np. kanamycyna), a związki wytwarzane przez Microsporon – „mi” (np. sisomicyna).

Mechanizm działania antybiotyków aminoglikozydowych polega na nieodwracalnym wiązaniu z podjednostką 30S rybosomu, co skutkuje zahamowaniem syntezy białek bakteryjnych. Ponadto leki te uszkadzają błonę cytopazmatyczną bakterii wrażliwych na ich działanie. Aminoglikozydy wykazują skuteczność wobec bardzo wielu bakterii, szczególnie Gram-ujemnych (m.in. Escherichia, Klebsiella, Enterobacter, Proteus, Pseudomonas, Brucella, Pasteurella, Haemophilus). Zakres działania przeciwbakteryjnego obejmuje również prątki kwasooporne - Mycobacterium tuberculosis. Na antybiotyki aminoglikozydowe nie są z kolei wrażliwe beztlenowce, takie jak: Bacteroides, Fusobacterium czy Clostridium. Choć większość leków należących do tej grupy nie działa na paciorkowce, wzmagają one aktywność antybiotyków β-laktamowych wobec tych bakterii. Z tego też względu aminoglikozydy stosowane są w leczeniu skojarzonym z β-laktamami w ciężkich zakażeniach paciorkowcowych.

Wykształcana przez bakterie oporność na aminoglikozydy polega na wytwarzaniu enzymów unieczynniających leki lub zmianie sekwencji aminokwasowych bakteryjnych białek rybosomalnych. Nośnikami tej oporności są często plazmidy.

Antybiotyki aminoglikozydowe cechuje ponadto aktywność przeciwbakteryjna po zaprzestaniu podawania leku (tzw. efekt poantybiotykowy - PAE). Dzięki niemu właśnie aminoglikozydy mogą być stosowane w dość dużych odstępach czasowych, mimo stosunkowo krótkiego okresu połowicznego rozpadu, który wynosi 2-2,5 godziny.

Ze względu na niewchłanianie antybiotyków aminoglikozydowych z przewodu pokarmowego, leki te w celu uzyskania działania ogólnego podawane są pozaustrojowo (domięśniowo i dożylnie). Niektóre (paromomycyna, neomycyna) stosowane są jednak także w postaci doustnej w sytuacji, gdy potrzebne jest wyjałowienie przewodu pokarmowego, np. przed zabiegami chirurgicznymi lub w śpiączce wątrobowej. Przenikanie antybiotyków do płynu mózgowo-rdzeniowego jest niewystarczające dla uzyskania efektu klinicznego, dlatego też nie są wykorzystywane w schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego. Podstawowym wskazaniem do stosowania aminoglikozydów są ostre uogólnione zakażenia wywołane przez pałeczki jelitowe i niektóre inne tlenowe pałeczki Gram-ujemne. Podawane są również w ciężkich zakażeniach bez ustalonego czynnika etiologicznego w połączeniu z innymi antybiotykami.

Aminoglikozydy wydalane są niemal całkowicie w niezmienionej postaci wraz z moczem. Dzięki temu wskazane są w zakażeniach obejmujących drogi moczowe. Leczenie  antybiotykami aminoglikozydowymi powinno być prowadzone z wyjątkową ostrożnością u osób z upośledzoną funkcją nerek, gdyż występuje u nich większe ryzyko gromadzenia aminoglikozydów i przekroczenia stężenia, które wywołuje objawy toksyczne.

Zobacz również:



W przeciwieństwie do antybiotyków β-laktamowych aminoglikozydy podawane doustnie lub pozajelitowo stosunkowo rzadko wywołują reakcje uczuleniowe. Odczyny alergiczne może powodować jednak neomycyna stosowana w formie maści lub aerozoli. Do najczęstszych działań niepożądanych występujących w trakcie leczenia aminoglikozydami należą oto - i nefrotoksyczność. Leki te mogą nieodwracalnie uszkodzić słuch (nerw ślimakowy lub nerw przedsionkowy), na co szczególnie narażone są osoby starsze i dzieci do 3. roku życia. Ototoksyczne działanie objawia się najczęściej upośledzeniem słyszalności wysokich tonów, szumem w uszach i głuchotą (różnego stopnia). Działanie nefrotoksyczne jest z kolei całkowicie odwracalne. Polega na hamowaniu aktywności wewnątrzkomórkowych fosfolipaz w nabłonku bliższych kanalików nerkowych, w których wybiórczo gromadzą się aminoglikozydy. Jego wystąpienie jest ściśle związane z czasem trwania leczenia. Zwiększa się także w terapii skojarzonej z cefalosporynami. W trakcie leczenia aminoglikozydami może wystąpić również hipertermia i bóle w obrębie stawów. Leki te hamują też przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe, a po podaniu doustnym mogą wywoływać objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, biegunki, zespół złego wchłaniania).

Przeciwwskazaniem do stosowania antybiotyków z grupy aminoglikozydów jest nadwrażliwość na te leki, ostra niewydolność nerek i wątroby, znaczna dysfunkcja narządu słuchu, ciąża oraz w przypadku podania doustnego – niedrożność i zapalenie jelit oraz zespół złego wchłaniania.


Antybiotyki aminoglikozydowe I generacji

STREPTOMYCYNA wykorzystywana jest między innymi w terapii gruźlicy (zakażenie Mycobacterium tuberculosis). W połączeniu z tetracykolinami stosowana jest również w brucelozie, tularemii, dżumien i rzeżączce opornej na benzylopenicylinę. Lek podawany jest głównie domięśniowo. Streptomycyna obecnie straciła na znaczeniu ze względu na znaczną toksyczność i szybki rozwój oporności.

KANAMYCYNA jest stosunkowo rzadko wykorzystywana w lecznictwie ze względu na znaczną toksyczność. Bywa jednak stosowana jako lek przeciwgruźliczy oraz w zakażeniach układu moczowego bakteriami Gram-ujemnymi. Niekiedy podawana jest również doustnie w celu wyjałowienia przewodu pokarmowego przed zabiegami chirurgicznymi na jelicie grubym.

NEOMYCYNA cechuje się dużą nefro- i ototoksycznością. Z tego względu nie jest obecnie stosowana.

Antybiotyki aminoglikozydowe II generacji

GENTAMYCYNA, TOBRAMYCYNA, SISOMICYNA, NETIMICYNA wykazują bardzo zbliżone właściwości. Leki te są szczególnie skuteczne wobec Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, a także Serratia, Enterobacter i Proteus. Znalazły zastosowanie w ciężkich zakażeniach ogólnych oraz zakażeniach obejmujących drogi moczowe wywoływanych przez bakterie wrażliwe na te antybiotyki. Często łączone są również z penicylinami, np. z penicylinami izoksazolowymi w zakażeniu gronkowcem złocistym. W celach profilaktycznych oraz w leczeniu zakażeń beztlenowcami podawane są natomiast z erytromycyną, metronidazolem lub linkosamidami.

AMIKACYNA wyróżnia się wyjątkową opornością na rozkład pod wpływem enzymów unieczynniających aminoglikozydy. Dzięki temu wykazuje skuteczność w zakażeniach szczepami Pseudomonas aeruginosa oraz bakteriami Gram-ujemnymi – szczepami Escherichia coli, Klebsiella i Proteus – opornymi na gentamycyne i tobramycynę. Amikacyna jest również lekiem o znacznej aktywności przeciwgruźliczej.

ISEPAMICYNA jest pochodną gentamycyny oporną na działanie enzymów bakteryjnych. Spektrum działania przeciwbakteryjnego zbliżone jest do aktywności amikacyny, choć isepamicyna działa nieco silniej na większość szczepów Enterobacteriaceae. Lek jest też skuteczny w zakażeniach gronkowcami. Zakres jego działania nie obejmuje jednak enterokoków i paciorkowców (m.in. Neisseria spp., Vibrio spp., Pseudomonas cepacia). Isepamicyna działa synergistycznie z β-laktamami i fluorochinolonami. Antybiotyk ten wywołuje działanie ototoksyczne rzadziej niż pozostałe leki tej grupy. Isepamicyna stosowana jest w postaci przeznaczonej do podania pozajelitowego.

SPEKTINOMYCYNA jest antybiotykiem o stosunkowo szerokim zakresie działania, choć nie obejmuje on pałeczki ropy błękitnej. Aktywność przeciwbakteryjna leku jest jednak dość ograniczona. Antybiotyk wykorzystywany jest w ciężkich przypadkach rzeżączki wywołanej przez bakterie niewrażliwe na działanie penicylin.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Polecamy:

Komentarze do: Antybiotyki aminoglikozydowe - jak działają? (1)

Dodaj komentarzPokaż wszystkie komentarze
Dodaj komentarzPokaż wszystkie komentarze