Chemioterapeutyki stosowane w zakażeniach dróg moczowych
Zakażenia bakteryjne układu moczowego (ZUM) obejmują wiele zmian chorobowych wywołanych przez drobnoustroje. Patogenami będącymi przyczyną wystąpienia ZUM są najczęściej Escherichia coli, rzadziej Enterobacteriaceae lub Staphylococcus saprophyticus.
Zakażenie układu moczowego może mieć postać posocznicy moczowej, zapalenia cewki, stercza najądrza lub jądra, niepowikłanego zapalenia pęcherza lub odmiedniczkowego zapalenia nerek, albo powikłanego zakażenia dolnych dróg moczowych z towarzyszącym lub bez odmiedniczkowym zapaleniem nerek. W warunkach fizjologicznych drogi moczowe są jałowe (wyjątek stanowi dolny odcinek cewki moczowej), a kolonizacja bakterii powoduje wystąpienie nieprzyjemnych objawów. W zależności od rodzaju zakażenia mogą to być na przykład: parcie na mocz, częstomocz, ropomocz, ból w okolicy lędźwiowej lub nadłonowej.
Ze względu na różnice anatomiczne zakażenia dróg moczowych są częstszym problemem u kobiet. W większości przypadków ostrego niepowikłanego zapalenia pęcherza dochodzi do samoistnego wyleczenia, choć trudności w wydalaniu moczu mogą utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy. Jeśli podjęta zostaje decyzja o rozpoczęciu leczenia farmakologicznego lekami pierwszego rzutu są: fluorochinolony oraz kotrimoksazol (połączenie trimetoprimu z sulfametoksazolem). Lekami często stosowanymi w zakażeniach dróg moczowych są również pochodne nitrofuranu (np. nitrofurantoina). Jako alternatywa wykorzystywany bywa trometamol fosfomycyny skutecznie eliminujący bakterie z moczu. U chorych z odmiedniczkowym zapaleniem nerek farmakoterapia jest niezbędna. Leczenie polega zwykle na podawaniu kotrimoksazolu lub fluorochinolonów.
Jeśli jednak istnieją przeciwwskazania do ich zastosowania, stosuje się terapię aminopenicyną (z inhibitorem beta-laktamaz), antybiotykiem z grupy cefalosporyn lub aminoglikozydem. W przypadku nawracających zakażeń układu moczowego leczenie jest długotrwałe (6-12 miesięcy). Stosowanymi lekami są: nitrofurantoina, kotrimoksazol lub fluorochinolony. Niestety po zakończeniu farmakoterapii dolegliwości często powracają. Należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden bardzo ważny element leczenia ZUM, jakim jest duża podaż płynów. Jest ona bowiem niezbędna dla utrzymania prawidłowego przepływu i wydzielania moczu, co ułatwia wyjałowienie dróg moczowych.
Mężczyźni rzadsze występowanie zakażeń układu moczowego zawdzięczają nie tylko budowie anatomicznej, ale także bakteriobójczym właściwościom wydzieliny gruczołu krokowego. Łagodniejszy jest zwykle także przebieg objawów ZUM. Ponadto wyjątkowo rzadko występuje ostre niepowikłane zakażenie układu moczowego. U mężczyzn większość ZUM ma miejsce w dzieciństwie i jest związanych z nieprawidłowościami anatomicznymi (np. choroba szyi pęcherza). Chemioterapeutykami stosowanymi w zakażeniach układu moczowego u mężczyzn są podobnie jak u kobiet: fluorochinolony, połączenie trimetoprim-sulfometoksazol, cefalosporyny II i III generacji, aminoglikozydy.
Zobacz również:
W zapobieganiu i leczeniu przewlekłych lub nawracających zakażeń dolnych dróg moczowych zastosowanie znalazła również urotropina (metenamina). Lek ten w kwasowym środowisku moczu hydrolizuje, uwalniając cechujący się działaniem bakteriobójczym formaldehyd.
Antybiotyki aminoglikozydowe działają przeciwbakteryjnie poprzez hamowanie syntezy białek bakteryjnych w wyniku wiązania się z podjednostką 30S rybosomu oraz przez uszkadzanie błony cytoplazmatycznej bakterii. Leki te są szczególnie skuteczne w leczeniu zapaleń stercza. W przeciwieństwie do większości antybiotyków osiągają bowiem wysokie stężenie w tkankach gruczołu krokowego, a dodatkowo cechują się występowaniem tzw. efektu poantybiotykowego (PAE).
Fluorochinolony (oksacyny: norfloksacyna, ciprofloksacyna, ofloksacyna, pefloksacyna, moksyfloksacyna) należą do grupy antybiotyków hamujących gyrazę DNA, czyli enzym biorący udział w procesach naprawy DNA i tworzeniu konfiguracji podwójnej helisy DNA. Fluorowane pochodne chinolonów działają przeciw wszystkim drobnoustrojom układu moczowego, w tym Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus saprophiticus. Skuteczność leczenia niepowikłanego zakażenia dolnego odcinka układu moczowego jest porównywalna z efektywnością terapii kotrimoksazolem. Leki te mogą być jednak wykorzystywane praktycznie we wszystkich zakażeniach bakteryjnych dotyczących układu moczowego. Stosowanie fluorochinolonów może prowadzić do rozwoju oporności (w tym krzyżowej). Dlatego też ważne jest, by prowadzona terapia była nie tylko skuteczna, ale także celowana i możliwie krótkotrwała.
Kotrimoksazol jest mieszaniną trimetoprimu z sulfometoksazolem (1:5) cechującą się szerokim zakresem działania przeciwbakteryjnego. Sulfometoksazol to antybiotyk sulfonamidowy hamujący wzrost komórek bakteryjnych (działanie bakteriostatyczne) w wyniku blokowania syntezy kwasu foliowego (konkurencyjny antagonizm z kwasem p-aminobenzoesowym). Trimetoprim natomiast działa poprzez inhibicję reduktazy dihydrofolianowej. Połączenie obu leków stosowane jest w zakażeniach niepowikłanych i przewlekłych (lub nawracających) oraz w zapaleniu stercza, jąder i najądrzy.
Pochodne nitrofuranu (nitrofurantoina, furazidyna) wykazują działanie nie tylko przeciwbakteryjne, ale także przeciwpierwotniakowe i przeciwgrzybicze. Działają na większość bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych. Do patogenów niewrażliwych należą jednak Pseudomonas spp. i znaczna liczba szczepów Proteus. Choć pochodne nitrofuranu nie osiągają stężenia terapeutycznego we krwi i tkankach mogą z powodzeniem być wykorzystywane w zakażeniach układu moczowego, gdyż ponad 80% przyjętej dawki antybiotyku wydalane jest z moczem w postaci niezmienionej, co zapewnia działanie przeciwbakteryjne. Nitrofurantoina i furazidyna wykorzystywane są głównie w podostrych i przewlekłych zakażeniach dróg moczowych. Ich wadą są niestety liczne działania niepożądane, między innymi: objawy żołądkowo-jelitowe, reakcje alergiczne (zwłaszcza skórne), a nawet zapalenia wielonerwowe. W trakcie leczenia pochodnymi nitrofuranu może zmienić się też zabawienie moczu na kolor brunatny. Po zakończeniu stosowania leku objaw ten ustępuje.
Cefalosporyny należą do antybiotyków beta-laktamowych charakteryzujących się szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego. Na skutek wpływu na aktywność enzymów bakteryjnych hamują budowę ściany komórkowej wrażliwych na ich działanie drobnoustrojów, w tym Escherichia coli i Enterobacteriaceae.
Aminopenicyliny podobnie jak cefalosporyny należą do grupy beta-laktamów i blokują syntezę ściany komókowej bakterii. Ostre i podostre zakażenia dróg moczowych stanowią jedne z podstawowych wskazań do ich stosowania.
Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010,
Kupilas A.: Zakażenie układu moczowego. Przegląd urologiczny 2006; 7/4 (38),
Dadej R., Jędrzejczak-Dadej A.: Rola fluorochinolonów w urologii. Geriatria 2008; 1: 45-54.
Autor: Marta Grochowska
Komentarze do: Chemioterapeutyki stosowane w zakażeniach dróg moczowych (4)
Bez recepty
3Rozumiem, że te wszystkie leki są na receptę. Teraz jest wiele środków profilaktycznych bez recepty: Prouro, Urospet, fitolizyna, jakieś mannosy. Czy wystarczy WYŁĄCZNIE żurawina i witamina C?... pokaż całość
profilaktycznie wystarczy żurawina i witamina c, ale żeby wyleczyć infekcje to raczej za mało. Od niedawna mozna kupić bez recepty urofuraginum-to silnijeszy lek. Ja stosowałam z provagiem i wyleczyłam infekcję.Pozdr... pokaż całość
ja stosuję wspomniane Prouro zapobiegawczo, żeby się uchronić przed zapaleniem pęcherza i spełnia ono swoją rolę świetnie. Ale jak już rozwinie się zapalenie pęcherza, to najlepiej udać się do lekarza po lek na receptę, ... pokaż całość
bez recepty
1ja też zawsze najpierw wolę stosować leki bez recepty na drogi moczowe, łykałam kiedyś Prouro - bardzo mi pomogło. ale czasem nie można się obejść bez leku na receptę i wizyty u lekarza.... pokaż całość