Choroba afektywna dwubiegunowa

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to przewlekłe zaburzenie psychiczne, które wpływa na samopoczucie oraz zachowanie osoby chorej. Charakterystyczne dla pacjenta są wahania nastrojów – od depresyjnych upadków, aż po maniakalne euforie. Przebieg choroby jest bardzo różnorodny i zależy od rodzaju zaburzenia.

Objawy manii i depresji mogą występować oddzielnie w długich odstępach czasu lub na przemian w tym samym okresie, z lekkim lub dużym nasileniem. W porównaniu do zwykłych wahań nastroju, w ChAD są one znacznie bardziej intensywne i skrajne, przez co mają destrukcyjny wpływ na codzienne funkcjonowanie osoby chorującej.

Do podstawowych objawów depresji należą: obniżenie nastroju charakteryzujące się przygnębieniem, pesymizmem; zmniejszenie energii powodujące niechęć do wykonywania czynności, częste uczucie zmęczenia; utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania radości w sytuacjach, które w okresie dobrego samopoczucia wywoływały pozytywne stany emocjonalne.

W okresie depresji często występują także inne objawy psychologiczne: poczucie niskiej wartości, niska samoocena; smutek; poczucie winy, porażki, brak nadziei. Osłabieniu ulegają także funkcje poznawcze: pogarszają się pamięć i koncentracja uwagi; dużą trudność sprawia podejmowanie nawet prostych decyzji. Charakterystyczne są także objawy somatyczne: utrata łaknienia, zmniejszenie masy ciała, problemy z trawieniem; zaburzenia snu. Kiedy depresja jest bardzo nasilona, chory może próbować popełnić samobójstwo.

Depresję można rozpoznać, jeżeli jej objawy utrzymują się przez co najmniej 2 tygodnie i powodują upośledzenie funkcjonowania na różnych polach aktywności. Drugim biegunem w chorobie afektywno dwubiegunowej są stany maniakalne/hipomaniakalne, których objawy są przeciwstawne w stosunku do depresji. Do charakterystycznych cech hipomanii należą: łagodne wzmożenie nastroju, zwiększona energia i aktywność, dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne. Osoby w stanie hipomanii łatwiej nawiązują kontakty towarzyskie, są wielomówne.

Mogą wystąpić również takie dolegliwości, jak drażliwość i zaburzenia koncentracji. Jeżeli objawy drugiego bieguna choroby mają znacząco większe nasilenie, wtedy stan taki określamy jako epizod manii. Epizod maniakalny charakteryzuje: podwyższenie nastroju i niezwykle dobre samopoczucie, któremu towarzyszy poczucie nieograniczonych możliwości, optymizmu i wiary w siebie, często połączonej ze skłonnością do przeceniania własnych zdolności; podejmowanie niepotrzebnego ryzyka; przypływ energii, który pozwala na wykonywanie rożnych czynności przez cały dzień, bez uczucia zmęczenia; nawiązywanie kontaktów nie sprawia trudności; myśli biegną bardzo szybko, mowa jest przyśpieszona, tematy rozmów zmieniają się jak w kalejdoskopie; potrzeba snu jest zmniejszona.

Choroba afektywna dwubiegunowa najczęściej rozpoczyna się w wieku 20.-30. lat., u części pacjentów również w okresie adolescencyjnym. U 50% pacjentów pierwszym epizodem jest depresja. Często chory i rodzina nie interpretują dziwnych zachowań i wahań nastroju jako zaburzeń odbiegających od normy, przez co choroba może rozwijać się niezauważona lub być błędnie zdiagnozowana. Najczęstszym nieprawidłowym rozpoznaniem jest depresja nawracająca, zaburzenia osobowości, a w młodym wieku - ADHD. Wynika to zwykle z przeoczenia lub błędnej interpretacji objawów hipomaniakalnych.

Zobacz również:

Przyjmuje się, że ChAD spowodowana jest interakcją kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu "wadliwych" genów. Skutkiem ich obecności są zaburzenia funkcji błony komórkowej neuronów, a także zachwianie równowagi ilościowej substancji neuroprzekaźnikowych, które regulują nastrój i napęd. Mechanizmem neurofizjologicznym, który leży u podłoża choroby afektywnej dwubiegunowej, jest zjawisko „rozniecania”. Polega ono na tym, że czynniki stresowe poprzedzają zwykle pierwsze epizody choroby afektywnej, natomiast w kolejnych epizodach ich udział jest coraz mniejszy.

Ma to świadczyć o "uwrażliwieniu" mózgu na bodźce zewnętrzne. Poza uwarunkowaniami biologicznymi ważną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, które mogą wpływać zarówno na wystąpienie depresji, jak i manii (hipomanii). Dodatkowo bodźcami wyzwalającymi zaburzenia nastroju mogą być (gdy trwają przez dłuższy okres): zaburzenia rytmów okołodobowych (niedobór snu) oraz nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych oraz innych leków, które pogłębiają utratę kontroli nad zachowaniem i są czynnikiem destabilizującym nastrój.

Uwzględnia się następujące typy choroby afektywnej dwubiegunowej:

Choroba afektywna dwubiegunowa typu I - charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji i manii;

Choroba afektywna dwubiegunowa typu II – charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji i hipomanii;

Zaburzenie typu spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej – charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji i innych cech „dwubiegunowości”: np. krótkotrwałe hipomanie, częste nawroty depresji, obciążenie rodzinne chorobą afektywną dwubiegunową

Cyklotymia - zaliczana do przewlekłych zaburzeń nastroju; charakterystyczną cechą są stałe zmiany nastroju, które oscylują między łagodnymi objawami depresji i stanami nieznacznie wzmożonego samopoczucia, które nie są nasilone w takim stopniu jak w epizodzie depresji i manii/hipomanii.

Występowanie choroby afektywnej dwubiegunowej w różnych postaciach sięga 5%, a może nawet 10% w przebiegu całego życia. Różne źródła podają, że częstość występowania ChAD typu I wynosi 0,4-1,5% i nie ma różnic w tym względzie między kobietami a mężczyznami. Zachorowalności na chorobę afektywną dwubiegunową typu II jest mniej znana, ale szacuje się, że wynosi 1,5-2,5%. Częściej na tę postać cierpią kobiety.

Choroba afektywna dwubiegunowa może przebiegać w różny sposób. Charakterystyczną cechą ChAD jest jej nawrotowość. U 90% osób, które przebyły jeden epizod chorobowy, występują nawroty. Najczęściej epizody chorobowe oddzielone są okresami bezobjawowymi określanymi jako remisja. Niekiedy mania przechodzi
w depresję lub depresja w manię.

We współczesnej farmakologii w leczeniu ChAD stosuje się różne leki, które działają terapeutycznie w specyficznych stanach chorobowych. Są to:

leki normotymiczne I generacji (wprowadzone w latach 1960-1980): lit, walproinian, karbamazepina,: mają one działanie przeciwmaniakalne, wzmacniające działanie leków przeciwdepresyjnych, a przy długotrwałym stosowaniu zmniejszają ryzyko nawrotu choroby;

leki normotymiczne II generacji (wprowadzone po roku 1995): atypowe leki przeciwpsychotyczne klozapina, olanzapina, kwetiapina, aripiprazol, mają one działanie przeciwmaniakalne, kwetiapina ma dodatkowo działanie przeciwdepresyjne, przy długotrwałym stosowaniu (często w skojarzeniu z lekiem normotymicznym I generacji) zmniejszają ryzyko nawrotu choroby lamotrigina; ma działanie przeciwdepresyjne, a przy długotrwałym stosowaniu zapobiega nawrotom choroby leki przeciwdepresyjne wywierające lecznicze działanie na objawy depresji, najczęściej stosuje się je w skojarzeniu z lekami normotymicznymi;

leki przeciwlękowe i nasenne - mają znaczenie wyłącznie pomocnicze i wspomagające dla podstawowego leczenia.

W chorobie afektywnej dwubiegunowej w zależności od tego czy chory jest w okresie depresji, manii, czy remisji, leczenie ma inne cele i stosowane są inne leki. Aby uzyskać optymalny efekt leczenia, farmakoterapia powinna być wspomagana odpowiednim oddziaływaniem psychoterapeutycznym. W zależności od potrzeb i rodzaju problemów pacjenta można mu zaproponować różne formy psychoterapii (indywidualną, grupową, terapię małżeńską lub rodzinną).

Najważniejszą metodą psychoterapeutyczną wspomagającą leczenie farmakologiczne jest psychoedukacja - poinformowanie pacjenta o przebiegu choroby, metodach leczenia, zasadności przyjmowania leków oraz sposobach zapobiegania i rozpoznawania wczesnych objawów nawrotu. Stosowanie farmakoterapii, psychoterapii, terapii rodziny, oddziaływań społecznych – czyli leczenie zintegrowane, daje większą szansę na uzyskanie długotrwałej poprawy.