Choroba otępienna, czy dotyczy tylko osób starszych?

Otępienie zgodnie z międzynarodową klasyfikacją ICD-10 to zespół spowodowany chorobą mózgu, zazwyczaj o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym dochodzi do zaburzeń wyższych funkcji korowych, takich jak: pamięć (bezpośrednia, krótkoterminowa i długoterminowa), myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena.

Warto dodać, że świadomość zwykle nie jest zaburzona, chociaż w niektórych odmianach otępienia mogą dołączyć takowe objawy, szczególnie w przypadku naczyniopochodnego otępienia. Jeżeli uszkodzone są funkcje poznawcze, dochodzi do obniżenia kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem czy motywacją, można z dużym prawdopodobieństwem podejrzewać otępienie typu Alzheimera, naczyniopochodne lub inne związane z pierwotnymi lub wtórnymi zmianami w mózgu.

Otępienie powoduje zmiany w funkcjonowaniu intelektualnym. Chorzy z czasem mogę mieć trudność w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych, takich jak mycie się, ubieranie i rozbieranie, higiena osobista czy wydalanie.

Jakie są przyczyny otępień i ich podział?

Otępienie może być spowodowane każdą chorobą, która w sposób pierwotny lub wtórny, przebiegu innych chorób, uszkadza ośrodkowy układ nerwowy. Ocenia się, że istnieje ponad 100 czynników mogących wywołać powyższe zmiany.

Ze względu na etiologię wyróżnia się:

1) Pierwotne zespoły otępienne

choroba Alzheimera
choroba rozsianych ciał Lewiego
otępienie czołowo-skroniowe
choroba Picka
choroba Huntingtona
choroba Parkinsona
choroba Wilsona
postępujące porażenie nadjądrowe (zespół Steel-Richardsona-Olszewskiego)
zanik oliwkowo-mostowo-móżdżkowy

2) Wtórne zespoły otępienne

otępienie naczyniopochodne
otępienie w przebiegu niedotlenienia mózgu
otępienie urazowe
otępienie toksyczne (leki, trucizny, alkohol)
otępienie w przebiegu zaburzeń niedoborowych (niedobór tiaminy, kwasu foliowego, witaminy B12, zespół Wernickego)
otępienie w przebiegu zaburzeń metabolicznych (hiperkalcemia, nadczynności i niedoczynność gruczołu tarczowego)
otępienie w przebiegu neuroinfekcji (wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze zapalenie mózgu, ropień mózgu, kiła OUN, choroby prionowe)
otępienie w przebiegu guzów mózgu i krwiaków
otępienie w rzadszych przypadkach (wodogłowie, stwardnienie rozsiane, choroby autoimmunizacyjne)

Kto choruje najczęściej?

Najczęściej chorują osoby starsze. Ocenia się, że na świecie po 65 roku życia dotkniętych otępieniem jest około 5 – 10% osób i podwaja się co 10 lat. Najwięcej, bo około 50% przypadków, dotyczy choroby Alzheimera. W niektórych krajach dominuje jednak otępienie naczyniopochodne. Takimi krajami są m.in. Japonia i Polska. Należy dodać, że około 20% przypadków to postaci mieszane, czyli jednoczesne występowanie choroby Alzheimera z otępieniem naczyniopochodnym. Po przeanalizowaniu zamieszczonego powyżej podziału etiologicznego widać, że choroba może dotyczyć osób w różnym wieku. Każdy z nas może przecież przechodzić m.in. ciężkie zaburzenia metaboliczne czy neuroinfekcje. Ocenia się, że w populacji ogólnej około 1% boryka się z chorobą otępienną.

Zobacz również:

Kiedy powinniśmy podejrzewać u najbliższych chorobę otępienną?

Wiadomym jest, że objawy będą różnić się w zależności od czynnika etiologicznego. Można jednak znaleźć cechy wspólne dla wszystkich typów otępień.

Pierwsze objawy mogą przebiegać pod postacią tzw. stadium neurastenicznego. Chorzy mają trudności z utrzymaniem uwagi, konieczne są częstsze przerwy w pracy, mogą im towarzyszyć niecharakterystyczne dolegliwości fizyczne w postaci bólów głowy, a także drażliwość, nieopanowanie, niecierpliwość, brak apetytu, czasem zaburzenia snu.

Drugi okres, zaburzeń osobowości, to tzw. stadium charakteropatyczne. Rodziny chorych zauważają stępienie wrażliwości m.in. na słowność, obniżenie ambicji, trudności w planowaniu codziennych zajęć i terminowości załatwiania różnych spraw czy roztargnienie.

Trzeci okres, to przede wszystkim pojawiające się zaburzenia zapamiętywania, trudności w przypominaniu sobie niezbyt odległych wydarzeń. Chorzy czasem sami próbują radzić sobie z problemem, poprzez zapisywanie informacji w notesach czy na kartkach i realizowanie wyznaczonych planów na podstawie stworzonych zapisków. W tym stadium dochodzi już do zaburzeń funkcji poznawczych.

Należy jednak pamiętać, że każda osoba jest inna i podane objawy mogą przebiegać w różny sposób. Jest to tylko ogólny zarys choroby. Przed postawieniem rozpoznania warto również zastanowić się, czy nie mamy do czynienia z innymi schorzeniami, takimi jak depresja. Ta ma zazwyczaj przebieg epizodyczny i po właściwym leczeniu ustępuje bez śladu.

Jak wygląda diagnostyka w przypadku choroby otępiennej?

Ze względu na stosunkowo duże rozpowszechnienie otępienia, bardzo ważne jest wczesne postawienie rozpoznania. Ogromną rolę odgrywa tutaj wywiad oraz cenione na całym świecie narzędzie badawcze służące do wstępnego (przesiewowego) określenia stopnia otępienia w postaci skróconej skali oceny stanu psychicznego wg Folsteinów, czyli tzw. MMSE. W teście składającym się z 20 pytań, można otrzymać maksymalnie 30 punktów. Wynik poniżej 24 przyjmuje się za początek procesu otępiennego. Badaniem tym może posługiwać się w zasadzie każdy lekarz.

Jeżeli podejrzewa się zmiany naczyniopochodne, pomocna okazuje się również skala Hachinskiego różnicująca otępienie pierwotnie zwyrodnieniowe, np. chorobę Alzheimera od otępienia naczyniowego. Jeżeli powyższe badania będą dodatnie, pacjent zostaje skierowany do specjalisty, który przeprowadza badania neurologiczne, psychiatryczne i neuropsychologiczne. W zależności od potrzeb wykonuje się również tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, EEG, badania na stężenie kwasu foliowego, witaminy B12, hormonów tarczycy oraz lipidogram.

Czy możliwe jest leczenie?

Wszystko zależy od czynnika etiologicznego. Jeżeli znana jest przyczyna otępienia, w większości przypadków możliwe jest leczenie przyczynowe. Jeżeli natomiast nie znamy etiologii stosuje się leczenie spowalniające postęp choroby. W tym celu podaje się leki prokognitywne, nootropowe, neuroprotekcyjne itp. Jeżeli dołączają zaburzenia psychotyczne typu: lęki, depresja, agresja, bezsenność podaje się leki objawowe: neuroleptyki, przeciwdepresanty, leki przeciwlękowe lub nasenne. Warto dodać, że szczególnie u osób starszych nie powinno stosować się wielu leków naraz oraz unikać podawania cholinolityków, które ze względu na zmniejszoną liczbę receptorów w organizmie chorego nie spełniają swojej funkcji.

Jaka jest w takim razie szansa na wyleczenie?

Ocenia się, że około 10-15% otępień jest odwracalnych. Są to zazwyczaj zmiany wynikające z niedoborów witamin, zaburzeń metabolicznych, czy neuroinfekcji. W przypadku zmian nieodwracalnych pozostaje łagodzenie lub spowalnianie zachodzących procesów.

Źródła:
Wojciech Kozubski, Neurologia, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 2006.
Roman Mazur, Podstawy kliniczne neurologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998

Autor: Piotr Kuc