Choroba Parkinsona - objawy, przyczyny, terapia

Choroba Parkinsona została po raz pierwszy opisana w 1817 roku przez angielskiego lekarza J. Parkinsona. Choć zdecydowanie częściej dotyczy ona osób starszych może wystąpić również u osób w średnim wieku. Dla zrozumienia czym jest choroba Parkinsona niezbędne jest zapoznanie się z pojęciem układu pozapiramidowego, gdyż właśnie z upośledzeniem jego czynności się ona wiąże.

Układ pozapiramidowy (układ podkorowy, układ ruchowy prążkowiowy) jest częścią ośrodkowego układu nerwowego ściśle związaną z napędem ruchowym i regulacją czynności ruchowych. Pod względem anatomicznym składa się z prążkowia obejmującego jądro ogoniaste i łupinę, istoty czarnej, gałki bladej, jądra niskowzgórzowego i jądra wzgórza. Wszystkie te struktury połączone są odpowiednimi szlakami, z czego jednym z najważniejszych jest szlak nigrostrialny (łączy istotę czarną z prążkowiem) składający się z neuronów dopaminergicznych. Związkami pełniącymi funkcję głównych neuoprzekaźników w układzie pozapiramidowym są: dopamina, acetylocholina i kwas γ-aminomasłowy.

Układ pozapiramidowy wspomaga pracę układu piramidowego, umożliwiając napięcie mięśni szkieletowych niezbędne do wykonania zamierzonego ruchu bez udziału świadomości. Uszkodzenie tego układu sprawia, że napięcie mięśni jest większe, a wykonywanie ruchów utrudnione. Główne zaburzenia funkcji układu pozapiramidowego określa się mianem zaburzeń pląsawiczych, jeśli objawiają się różnego rodzaju ruchami niekontrolowanymi lub zaburzeń typu parkinsonowskiego, gdy dominuje spowolnienie ruchowe, wzmożone napięcie mięśniowe i drżenia. Choroba Parkinsona jest ściśle określonym zespołem objawów (tzw. jednostka nozologiczna). Obok niej istnieją jednak liczne zespoły objawów parkinsonowskich o podłożu zapalnym (zapalenie opon mózgowych), toksycznym (np. polekowym) lub naczyniopochodnym (np. zmiany miażdżycowe w naczyniach tętniczych OUN).

OBJAWY

Zwiększone napięcie mięśni szkieletowych wywołane zaburzeniami w funkconowaniu układu pozapiramidowego objawia się przede wszystkim drżeniem mięśniowym, zarówno spoczynkowym, jak i związanym z ruchem. Do innych objawów choroby Parkinsona należą: zmniejszona aktywność ruchowa, sztywność mięśniowa, maskowatość twarzy, zaburzenia chodu, brak balansowania kończyn górnych przy chodzeniu, spowolnienie procesów intelektualnych (bradyfrenia). Pojawiają się także zaburzenia wegetatywne, takie jak zwiększone wydzielanie śliny i potu, łzawienie oraz łojotok.

PATOMECHANIZM

Choroba Parkinsona obok takich schorzeń, jak choroba Huntingtona czy Alzheimera, należy do grupy chorób wywołanych zmianami neurodegeneracyjnymi w ośrodkowym układzie nerwowym. Objawy choroby Parkinsona są przede wszystkim wynikiem postępującego zwyrodnienia neuronów dopaminergicznych wspomnianego szlaku nigrostrialnego. Uszkodzenie obejmuje jednak nie tylko neurony tego układu, ale może dotyczyć także innych szlaków dopaminergicznych (układ mezolimbiczny i mezokortykalny), a nawet innych grup neuronów, np. noradrenergicznych (jądro miejsca sinawego) i serotoninergicznych (jądro szwu).

Zobacz również:

Jak to się dzieje, że neurony ulegają uszkodzeniu?

Sposób w jaki dochodzi do uszkodzenia komórek nerwowych nie jest w pełni znany. Najprawdopodobniej dużą rolę odgrywa toksyczne działanie samej dopaminy. Jej utlenienie prowadzi bowiem do powstawania silnie reaktywnych związków – wolnych rodników, nadtlenku wodoru, chinonów i semichinonów. Do zmian neurodegeneracyjnych prowadzi również kwas glutaminowy będący ekscytotoksycznym aminokwasem pobudzającym. Pewną rolę mogą odgrywać także czynniki genetyczne. Wykazano bowiem, pewne powiązanie niektórych rodzinnych postaci choroby z genem 4q23, który odpowiada za syntezę białka α-synukleiny. Rola tego białka w patomechanizmie choroby Parkinsona nie jest jednak znana. Badania wskazują również na udział endogennego związku MPTP (1-metylo-4-fenylo-1,2,3,6-tetrahydropirydyny). Substancja ta jest metabolizowana przez monoaminoksydazę typu B (MAO-B) do 1-metylofenylopirydyny (MPP+).

Metabolit ten z kolei uszkadza neurony dopaminergiczne poprzez hamowanie mitochondrialnych procesów osydoredukcyjnych. Zapewne śmierć neuronów istoty czarnej jest też w pewnym stopniu związana ze stresem oksydacyjnym wynikającym z powstawania dużej ilości wolnych rodników. Istota czarna osób chorych zawiera bowiem zmniejszone stężenie zredukowanego glutationu oraz zwiększone stężenie dialdehydu malonowego będącego produktem peroksydacji lipidów. Szczególną aktywność wykazuje wolny rodnik hydroksylowy, w którego powstaniu bierze udział żelazo dwuwartościowe. Zwiększenie jego stężenia może zatem również sprzyjać rozwojowi choroby. Hipotez dotyczących patomechanizmu choroby Parkinsona jest jednak więcej. Jedna z nich zakłada udział komórek mikrogleju, gdyż ich nadmierne pobudzenie prowadzi do wytwarzania dużych ilości tlenku azotu oraz zaburzenia czynności mitochondriów.

Jakie są konsekwencje uszkodzenia neuronów dopaminergicznych?

Podstawowy czynnik patogenezy choroby Parkinsona, czyli uszkodzenie neuronów dopaminergicznych istoty czarnej powoduje zmianę w oddziaływaniu neuronów GABA-ergicznych łączących prążkowie z gałką bladą. W procesie tym biorą udział receptory dopaminergiczne D1 i D2. Skutkiem tego wpływu na receptory GABA-ergiczne jest nasilenie funkcji jądra niskowzgórzowego, czyli struktury układu pozapiramidowego, która wysyła aktywujące neurony glutaminergiczne do struktur hamujących (części wewnętrznej gałki bladej oraz warstwy siateczkowej istoty czarnej). Obie te struktury poprzez neurony GAGA-ergiczne wpływają hamująco na neurony szlaku wzgórzowo-korowego. W efekcie pojawiają się objawy charakterystyczne dla choroby Parkinsona.

Wbrew pozorom organizm nie jest wobec tych zmian zupełnie bezradny. W ramach adaptacji obserwuje się bowiem zwiększenie ilości i wrażliwości receptorów dopaminergicznych D2, co jest prawdopodobnie wynikiem uszkodzenia neuronów i zmniejszenia ilości neuroprzekaźnika (dopaminy). Taki stan może jednak prowadzić do występowania silnych, krańcowych reakcji na leki dopaminergiczne (tzw. zespoły „on-off”). Objawiają się one pojawieniem bezpośrednio po przyjęciu leku hiperkinezy, która przechodzi następnie w stan silnego zahamowania ruchowego i sztywności mięśniowej.

Dysfunkcję układu dopaminergicznego może dodatkowo nasilać wspomniane uszkodzenie neuronów noradrenergicznych. Może ono także prowadzić do powstania zaburzeń procesów poznawczych i upośledzenia mechanizmów aktywacyjnych.

Źródła:
Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska