Choroby ciała szklistego

Ciało szkliste jest przezroczystą, galaretowatą substancją wypełniającą wnętrze gałki ocznej (komorę szklistą) pomiędzy soczewką a siatkówką. Zajmuje aż 4/5 objętości całej gałki ocznej. Jego głównym składnikiem jest woda, która stanowi aż 99% składu.

Pozostały 1% to kolagen, rozpuszczalne białka i kwas hialuronowy. Ostatni składnik jest bardzo istotny, gdyż odpowiada za konsystencję ciała szklistego – lepką, przypominającą żel. Dodatkowo na obwodzie struktura włókienkowa ciała szklistego kondensuje, tworząc korę szklistą, w której obecne są hialocyty. Podstawę ciała szklistego stanowią obszary, w których łączy się z tkankami otaczającymi. Połączenia te występują m.in. na obwodzie tarczy nerwu wzrokowego, błony granicznej wewnętrznej i obszarze okołodołkowym. Ciekawym elementem jest też tzw. kanał Cloqueta (kanał ciała szklistego). Przebiega on pomiędzy tylną powierzchnią soczewki a tarczą nerwu wzrokowego. Stanowi pozostałość płodowej tętnicy ciała szklistego.

Choć ciało szkliste jest strukturą pozbawioną zarówno unerwienia, jak i naczyń krwionośnych to pełni bardzo ważne i różnorodne funkcje. Przede wszystkim utrzymuje kształt oka i reguluje ciśnienie wewnątrzgałkowe. Ponadto amortyzuje wstrząsy i ruchy, pełni rolę izolacji termicznej siatkówki, przypiera ją do podłoża oraz uczestniczy w jej metabolizmie. Istotną rolę odgrywa również w procesach metabolicznych soczewki i jej obwódki rzęskowej. Bierze też udział w załamywaniu promieni świetlnych wpadających do oka.

ODŁĄCZENIE TYLNE CIAŁA SZKLISTEGO

Wraz z wiekiem struktura ciała szklistego zmienia się. Ulega obkurczeniu i rozpłynięciu. Przez to zanika anatomiczne połączenie ciała szklistego z tylną torebką soczewki, występujące jedynie u dzieci i młodych osób. U osób starszych po 65. roku życia często zanikają także tylne połączenia. Czynnikami sprzyjającymi jest w tym wypadku nie tylko wiek, ale także płeć żeńska i krótkowzroczność. Początkowo ciało szkliste odłącza się na obszarze okołodołkowym. Mówi się wówczas o tylnym okołodołkowym odłączeniu ciała szklistego (PVD). Z czasem zanik połączeń poszerza się jednak coraz bardziej na obwodzie. Proces odłączania w dużej mierze warunkowany jest obkurczaniem się ciała szklistego.

Zobacz również:

Ciało szkliste staje się niejednorodne optycznie, gdyż dochodzi do agregacji włókien kolagenowych i tworzenia optycznie pustych jam wypełnionych płynem. Takie zmiany prowadzą do wystąpienia objawu „latających muszek”. Chorzy skarżą się na pojawianie się ciemnych punktów w polu widzenia, które przy ruchach oka powoli opadają w dół. Swój udział w procesie odłączania mają również ruchy oka wywołujące delikatne wstrząsy na obszarze siatkówki. Skutkiem może być przedarcie siatkówki i jej odwarstwienie, co objawia się „błyskami w oku” pojawiającymi się stale w tym samym obszarze pola widzenia. Tylne odłączenie ciała szklistego może prowadzić także do tzw. zespołu trakcji szklistkowej na plamkę.

Jeśli odłączenie obejmuje także obszary okołotarczowe chory może postrzegać w polu widzenia ciemną plamę w kształcie rogalika lub pierścienia, która podobnie jak „latające muszki” porusza się pod wpływem ruchów gałki ocznej. Objawem schorzenia mogą być też subiektywne wrażenia wzrokowe, które pojawiają się w polu widzenia w formie „błyskawic”. Powstają na skutek pociągania siatkówki obwodowej w procesie postępującego odłączania się podstawy ciała szklistego. Wrażenia świetlne jednak ustępują, gdy połączenie ciała szklistego z siatkówką całkowicie zaniknie. Dalsze obkurczanie ciała szklistego powoduje jego zapadnięcie się. Zauważyć należy także, że tylne odłączenie ciała szklistego nie ma wpływu na ostrość wzroku. Jednak ze względu na ryzyko przedarcia siatkówki i jej następowego odwarstwienia objawy wskazujące na tylne odłączenie ciała szklistego (np. „błyskawice”) powinny być jak najszybciej zgłoszone lekarzowi okuliście, który będzie mógł przeprowadzić dokładną diagnostykę.

KRWOTOK DO CIAŁA SZKLISTEGO

Na skutek urazu lub zmian patologicznych w naczyniach siatkówki może dojść do krwotoku do ciała szklistego. Jego objawy są zależne od stopnia wypełnienia komory szklistej oka krwią, a także jej położenia i stopnia rozproszenia. Jeśli krwawienie jest nieduże w polu widzenia pojawiają się jedynie męty o czerwonej barwie, która zmienia się następnie w szarą lub czarną. Jeśli jednak krwawienie jest znaczne część pola widzenia może zostać przesłonięta. Przy dużym krwawieniu zasłonięte może być nawet całe pole widzenia (utrata wzroku). Najczęściej krwotok spontaniczny, czyli niespowodowany urazem, ma miejsce w przebiegu cukrzycy (retinopatia proliferacyjna). Częstą przyczyną przerwania naczyń są też zmiany wsteczne w ciele szklistym i siatkówce. Niezależnie od przyczyny krwawienia do ciała szklistego konieczne jest przeprowadzenie badań pozwalających wykluczyć odwarstwienie siatkówki. W tym celu wykonywane jest badanie ultrasonograficzne.

ROZPŁYW SKRZĄCY CIAŁA SZKLISTEGO

Podobnie do tylnego odłączenia ciała szklistego rozpływ skrzący ciała szklistego zwykle nie pogarsza ostrości widzenia. Schorzenie polega na pojawieniu się w obszarze ciała szklistego wolno pływających kryształków cholesterolu. Jeśli jednak ich zagęszczenie jest duże funkcjonowanie oka może ulec pogorszeniu. Wówczas przeprowadzany jest zabieg witrektomii, czyli wycięcia ciała szklistego.

Innymi schorzeniami dotyczącymi ciała szklistego są: ropne zapalenie ciała szklistego i zmiany rozrostowe siatkówkowo-szklistkowe (PVR). Przeniknięcie czynnika zakaźnego (np. bakterii, wirusów, grzybów) i związane z tym zapalenie wnętrza gałki ocznej często prowadzi również do rozwoju ogniska zapalnego w obrębie ciała szklistego. Natomiast zmiany obejmujące ciało szkliste o charakterze rozrostowym są zwykle związane z cukrzycą. Mogą również towarzyszyć niektórym postaciom odwarstwienia siatkówki.

Marta Grochowska

Źródła:
Niżanowska M.H.: Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL, Warszawa 2007.