Choroby prionowe, czy powinniśmy się ich obawiać?

Choroby prionowe, nazywane inaczej pasażowalnymi encefalopatiami gąbczastymi, to grupa schorzeń charakteryzująca się odkładaniem w ośrodkowym układzie nerwowym i niektórych innych tkankach patologicznych izoform białka prionu PrPSc. W przebiegu choroby dochodzi do powstawania zmian neurozwyrodnieniowych, nie wykazujących cech stanu zapalnego.

Prion jest to agregat patologicznego białka PrPSc, czyli białkowej cząsteczki zakaźnej pozbawionej kwasów nukleinowych, co odróżnia ją od innych znanych patogenów (bakterii, wirusów, wiroidów). Pierwotnie w organizmie ludzkim produkowana jest izoforma PrPc, która w wyniku zakażenia przekształca się w izoformę patologiczną.

Jakie choroby zalicza się do powyższej grupy?

Wśród ludzi wyróżnia się:

chorobę Creutzfelda-Jakoba, występująca w 4 postaciach (sporadycznej, rodzinnej, jatrogennej i tzw. wariantu)
chorobę Gerstmanna-Strausslera-Scheinkera
śmiertelną rodzinną bezsenność
chorobę kuru

Do zwięrzęcych chorób prionowych zalicza się:

scrapie, inaczej nazywana trzęsawką
pasażowalną encefalopatię bydła, tzw. chorobę szalonych krów oraz odmiany przepasażowalne na inne zwierzęta
przewlekłą chorobę wyniszczającą u jeleni

Choroba kuru - czy istnieje ryzyko, że ktoś z nas na nią zachoruje?

Choroba szerzy się obecnie jedynie wśród członków plemienia Fore, zamieszkującego w Papui - Nowej Gwinei. Kuru oznacza w języku plemienia drżeć z zimna lub z gorączki. Warto o niej wspomnieć chociażby z faktu, iż dzięki jej odkryciu D.Carleton Gajdusk otrzymał w 1976 roku nagrodę Nobla, za znalezienie nowych mechanizmów szerzenia się chorób zakaźnych. Istotną sprawą jest również fakt, iż choroba szerzyła się z powodu praktyk kanibalistycznych. Chorowały głównie kobiety i dzieci, ponieważ to właśnie im do zjedzenia pozostawały mózgi, w których znajdowało się najwięcej prionów.

Objawy kuru są w zasadzie zawsze śmiertelne. Początkowo pojawiają się bóle głowy, brzucha i kończyn oraz utrata masy ciała. Później dochodzi do ataksji móżdżkowych, z towarzyszącym drżeniem, ruchami mimowolnymi o typie pląsawiczym lub atetotycznym oraz nietrzymania moczu i kału. W odróżnieniu od przypadków sCJD, opisanych w dalszej części artykułu, kuru nie przebiega z towarzyszącym otępieniem lub pojawia się tylko w terminalnej fazie choroby. Mogą pojawić się prymitywne odruchy, takie jak ssanie, gryzienie czy odruchy chwytne. Dosyć charakterystyczne są zmiany nastroju, od euforii do depresji, a także przymusowy płacz, śmiech czy uczucie strachu i wycofania.

Co wiemy na temat choroby Creutzfeldta-Jakoba oraz jej odmian?

Zobacz również:

Zgodnie z tym, co zostało napisane wcześniej, choroba występuje pod 4 postaciami. Jest to o tyle nietypowe schorzenie, że może w postaci rodzinnej występować zarówno jako dziedziczne, jak i infekcyjne.

Sporadyczna postać choroby Creutzfeldta-Jakoba (sCJD)

Występuje z częstością około 1-2 / 1 mln osób w populacji ogólnej. Cechuje się szybko narastającym otępieniem oraz obecnością objawów neurologicznych w postaci: mioklonii, ataksji, zespołów móżdżkowych, ruchów mimowolnych, ślepoty korowej i szeregu innych objawów ogniskowych. U około 70-80% przypadków występują charakterystyczne zmiany w EEG. W badaniu rezonansem magnetycznym stwierdza się hiperintensywny sygnał w jądrach kresomózgowia, a w płynie mózgowo-rdzeniowym zwiększone stężenie białka 14-3-3.

Jatrogenna postać choroby Creutzfeldta-Jakoba

Choroba była rozpoznawana u pacjentów przyjmujących zakażony hormon wzrostu, otrzymany z przysadek człowieka, gonadotropin, przeszczepów opony twardej, rogówki i po stosowaniu nieodpowiednio wysterylizowanych stereotaktycznych elektrod. Opisane przypadki przebiegały podobnie jak sCJD, z okresem inkubacji od momentu zakażenia kilkunastu miesięcy. Mimo dużego podobieństwa odróżniały się występowanie dominującego zespołu móżdżkowego, zajęciem jąder kresomózgowia, minimalnym zespołem otępiennym oraz nieobecnością typowego periodycznego zapisu EEG. Choroba cechuje się ponadto nagromadzeniem PrP w istocie galaretowatej rdzenia kręgowego oraz zajęciem formacji hipokampa

Rodzinna postać choroby Creutzfeldta-Jakoba

Spowodowana jest mutacją genu PRNP. Choroba występuje na Słowacji (orawskie kuru), Chile oraz w Izraelu u Żydów pochodzenia libijskiego. Obraz przypomina postać sCJD. Znaczna część przypadków tej postaci jest pasażowalna.

Wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba

Jest to wynik infekcji od krów zakażonych tzw. chorobą szalonych krów. Odnotowano kilkaset takich przypadków. Objawy znacząco różnią się od postaci sCJD. Choroba dotyczy głównie osób młodych i trwa około 12 miesięcy. Dochodzi do wczesnych zmian psychiatrycznych w postaci lęków, depresji czy wycofania. Objawy neurologiczne pojawiają się po pół roku, jako nieswoiste zaburzenia pamięci oraz objawy czuciowe. Najbardziej charakterystyczne są dyzestezje oraz parestezje, czasem również bóle kończyn dolnych. Oprócz tego mogą wystąpić zaburzenia smaku, wzroku, ataksja oraz zaburzenia równowagi. W fazie końcowej choroby przebieg przypomina sCJD. Zgon następuje po około 14 miesiącach.

Kiedy można podejrzewać chorobę Gerstmanna-Strausslera-Scheinkera?

Choroba ta występuje bardzo rzadko, ocenia się, że zapadalność wynosi 1 przypadek na 100 mln populacji ogólnej. Objawia się powoli postępującą ataksją móżdżkowo-rdzeniową przebiegającą z otępieniem. Schorzenie ma podłoże genetyczne; dochodzi do mutacji w genie PRNP w kodonie 102. Do tej pory w Polsce opisano tylko 2 przypadki. Pod względem neuropatologicznym stwierdza się charakterystyczne dla tej choroby mnogie wielordzeniowe blaszki amyloidowe z PrPSc.

Czym charakteryzują się śmiertelna rodzinna bezsenność oraz śmiertelna sporadyczna bezsenność?

Śmiertelna rodzinna bezsenność to również bardzo rzadka choroba. Występuje rodzinnie, a dochodzi do niej w wyniku mutacji kodonu 178 PRNP sprzężonej z obecnością Val w polimorficznym kodonie 129. Choroba może być pasażowalna, czyli przenoszona z człowieka na człowieka. Neuropatologicznie stwierdza się zmiany ograniczone tylko do niektórych jąder wzgórza. Zdarza się, że może naśladować klinicznie zanik mostowo-oliwkowo-móżdżkowy, z którym bywa mylona.

Śmiertelna sporadyczna bezsenność, jest to odmiana choroby Creutzfeldta-Jakoba o identycznym fenotypie i zmianach zlokalizowanych we wzgórzu jak śmiertelna rodzinna bezsenność, lecz bez mutacji genu PRNP. Klinicznie obie postaci charakteryzują się zaburzeniami snu, w postaci całkowitego zniesienia fazy REM, zaburzeniami endokrynologicznymi oraz złożonymi halucynacjami.

Jak wygląda leczenie chorób prionowych?

Choroby, tak jak zostało to wcześniej napisane są zawsze śmiertelne. Nie istnieje leczenie. Do zarażenia może przyczynić się m.in. kontakt z mózgiem, rdzeniem kręgowym, śledzioną, grasicą, tkanką limfatyczna, a także krwią. Pozostaje więc jedynie przestrzeganie procedur szpitalnych. Dekontaminację infekcyjności uzyskuje się poprzez wysoką temperaturę i ciśnienie wytwarzane w urządzeniach nazywanych autoklawami.

Piotr Kuc

Źródła:
Wojciech Kozubski, Neurologia, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 2006.
Roman Mazur, Podstawy kliniczne neurologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998