Choroby przebiegające z omdleniami - przyczyny, objawy, leczenie

Omdlenia to stosunkowo częsta przypadłość. Każdy z nas ma z pewnością kogoś w rodzinie lub znajomego, którego ten problem dotyczył bezpośrednio. Czym w takim razie są omdlenia? Zgodnie z definicją omdlenie jest to przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu, ma zazwyczaj gwałtowny początek po czym szybko i samoistnie ustępuje.

Do wywołania takiego stanu wystarczy przerwanie dopływu krwi do mózgu na 6-8 sekund lub zmniejszenie ilości dostarczanego tlenu o 20%.

Z tematyką omdleń związane jest również pojęcie stanu przedomdleniowego, czyli stanu w którym chory czuje, że za chwilę dojdzie do utraty przytomności. Zazwyczaj towarzyszą mu nieswoiste objawy typu zawroty głowy, nudności, zimny pot itp.

W zależności od przyczyny wyróżnia się:

1. omdlenia kardiogenne

wywołane arytmią serca

wywołane chorobą organiczną serca zmniejszającą rzut serca

2. omdlenia w przebiegu hipotensji ortostatycznej
3. omdlenia odruchowe

odruch wazowagalny

omdlenia sytuacyjne

nadwrażliwość zatoki szyjnej

nietypowe

4. omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych

Najczęstsze stany napadowe mylone z omdleniami

Często zdarza się, że to co wydaje się być omdleniem w rzeczywistości nim nie jest. Do najczęstszych stanów mylnie postrzeganych jako omdlenia należą: napady, w których nie stwierdza się zaburzeń świadomości (katapleksja, upadki, psychogenne omdlenia rzekome, przemijające niedokrwienie mózgu będące wynikiem zmian w tętnicach szyjnych oraz napady padania). Do napadów z częściową lub całkowitą utratą przytomności również mylonych z omdleniami należą zaburzenia metaboliczne (hipoksja, hiperwentylacja, hipoglikemia), padaczka, zatrucia oraz przemijające niedokrwienie mózgu będące wynikiem zmian w tętnicach kręgowo-podstawnych.

OMDLENIA ODRUCHOWE

Omdlenia odruchowe są spowodowane nieprawidłową reakcją odruchową wywołującą rozszerzenie naczyń krwionośnych lub bradykardię.

Ocenia się, że problem może dotyczyć ponad 37% wszystkich przypadków omdleń. Najczęściej omdlenia odruchowe stanowią problem ludzi młodych bez organicznych chorób serca. Należy jednak dodać, że mogą również występować u ludzi starszych, zwłaszcza ze zwężeniem ujścia aorty, po zawale serca lub kardiomiopatii przerostowej.

Za podstawowe przyczyny omdlenia odruchowego uznaje się m.in. nieprawidłowy odruch z baroreceptorów, nieprawidłowy odruch z mechanoreceptorów nazywany również odruchem Bezolda i Jarischa, nieprawidłowy odruch z receptorów płucno-sercowych, mechanizmy ośrodkowe związane z działaniem serotoniny oraz nadwrażliwość na stymulację receptorów adrenergicznych Beta.

Wymienione wyżej odruchy prawidłowo mają na celu zapobiegać przejściowej utracie przytomności. Do omdlenia dochodzi zazwyczaj u ludzi podatnych lub w wyniku niektórych okoliczności np. wysokiej temperatury otoczenia, stresu emocjonalnego czy długotrwałej pionizacji.

Co przemawia za omdleniem odruchowym?

Zobacz również:

Chory zazwyczaj nie ma objawów choroby organicznej serca, omdlenie jest wywołane nagłym lub nieprzyjemnym bodźcem np. dźwiękiem, zapachem lub bólem, pojawia się po długim staniu, przebywaniu w gorącym, zatłoczonym pomieszczeniu, podczas posiłku lub po nim. Może ujawniać się również podczas skrętu głowy lub po ucisku na zatokę szyjną np. podczas golenia, noszenia ciasnego kołnierzyka czy w wyniku obecności guza. Również wysiłek fizyczne, nudności lub wymioty mogą sugerować omdlenie odruchowe.

Czy możliwe jest leczenie omdleń odruchowych?

Podstawowym celem jest zapobieganie nawrotom. W tym celu rozpoczyna się od odpowiedniej edukacji chorego. Powinien unikać sytuacji sprzyjających omdleniom, potrafić rozpoznać objawy zwiastujące oraz odpowiednio zareagować.

Do metod niefarmakologicznych zalicza się spanie z głową ułożoną wyżej niż tułów, picie dużych ilości płynów, umiarkowany trening fizyczny, trening ortostatyczny, doraźne zapobieganie omdleniom (przyjmowanie pozycji siedzącej lub leżącej, napinanie mięśni kończyn dolnych i brzucha, krzyżowanie nóg, rozciąganie przedramion, ściskanie piłeczki w ręce itp.) Leczenie farmakologiczne jest raczej mało skuteczne jednak jeżeli nie pomagają wyżej wymienione sposoby można zastosować midodrynę, lek obkurczający naczynia.

ZESPÓŁ ZATOKI SZYJNEJ

Zespół zatoki szyjnej to omdlenie wynikające z bradykardii wywołanej przypadkowym mechanicznym uciskiem na zatokę szyjną. Problem dotyczy około 1% wszystkich omdleń. Główna metodą postępowania w przypadku udokumentowanej bradykarii jest wszczepienie stymulatora dwujamowego. Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu midodryny, mimo, że nie udowodniono jej skuteczności.

OMDLENIE SYTUACYJNE

Omdlenie sytuacyjne jest to przejściowa utrata przytomności związana z m.in. defekacją, kaszlem, wstawaniem z pozycji klęczącej lub oddawaniem moczu. W tych sytuacjach postępowanie polega m.in. na unikaniu wypijania dużych ilości płynów przed, zapobieganiu zaparciom oraz utrzymywaniu odpowiedniego nawodnienia organizmu.

HIPOTENSJA ORTOSTATYCZNA

Hipotensja ortostatyczna rozpoznawana jest za pomocą tzw. próby pionizacyjnej. O obecności choroby świadczy spadek ciśnienia tętniczego (skurczowego o 20 mm Hg i więcej oraz rozkurczowego o 10 mm Hg i więcej lub ciśnienie skurczowe ma wartość poniżej 90 mm Hg). Ocenia się, że problem dotyczy około 20% osób po 65 roku życia i 30% osób po 75 roku życia.

Co wywołuje hipotensję ortostatyczyna?

Przyczyny hipotensji ortostatycznej można podzielić na ostre i przewlekłe. Do pierwszej grupy zalicza się zawał serca, sepsę, odwodnienie w wyniku oparzeń, biegunek, gorączki, krwotoku czy wymiotów, przełomy nadnerczowe, bradyarytmie, tachyarytmie oraz stosowanie niektórych leków m.in. alfa-blokery, diuretyki, B-blokery, bromokryptyna i wiele innych. Za przyczyny przewlekłej hipotensji ortostatycznej uznaje się nadwrażliwość baroreceptorów, nadciśnienie tętnicze, dysfunkcje rozkurczową oraz ośrodkową i obwodową niewydolność autonomicznego układu nerwowego.

W jaki sposób ją leczyć?

Leczenie polega odstawieniu lub zmniejszeniu dawek leków wywołujących hipotensję, unikaniu sytuacji wywołujących omdlenia, piciu dużych ilości płynów, spożywaniu większej ilości soli kuchennej, przyjmowaniu fludrokortyzonu lub midodryny.

OMDLENIA KARDIOGENNE

Omdlenia kardiogenne wynikają zazwyczaj z choroby organicznej serca zmniejszającej rzut serca lub są wywołane arytmią.

Co przemawia za omdleniem kardiogennym?

U chorego występuje istotna choroba organiczna serca, omdlenia pojawiają się podczas wysiłku fizycznego lub pozycji leżącej, wyczuwalne są poprzedzające utratę przytomności kołatania serca, stwierdza się nieprawidłowości w EKG lub nagły zgon w rodzinie.

Jakie badania wykonuje się w celu potwierdzenia rozpoznania?

Aby potwierdzić podejrzenia kardiogennej przyczyny omdleń wykonuje się różnorodne badania. Należą do nich monitorowanie EKG metodą Holtera, zewnętrzny rejestrator EKG włączany przez chorego, wewnątrzszpitalne telemetryczne monitorowanie EKG, wszczepialny rejestrator EKG lub inwazyjne badanie elektrofizjologiczne

Jak leczyć omdlenia kardiogenne i jak wygląda rokowanie?
Wszystko sprowadza się do leczenia choroby podstawowej. Niestety ten typ omdleń wiąże się z dużo większa śmiertelnością sięgającą nawet 18-33%.

OMDLENIA ZWIĄZANE Z CHOROBAMI NACZYŃ MÓZGOWYCH

Ten typ omdleń związany jest przede wszystkim z zespołem podkradania, migrenami lub napadami przemijającego niedokrwienia mózgu z unaczynienia tętnic kręgowo-podstawnych. W przypadku zespołu podkradania do omdleń dochodzi często podczas wytężonej pracy mięśni kończyny górnej.

Omdlenia w napadach przemijającego niedokrwienia mózgu zazwyczaj dotyczą osób starszych ze zmianami miażdżycowymi w łożysku tętniczym a omdlenia w przebiegu migreny współwystępują z charakterystycznymi dla niej objawami. Do podstawowych badań należy USG tętnic szyjnych, podobojczykowych i kręgowych. Pomocne są również angiografia, echokardiografia, TK oraz MR głowy. Postępowania sprowadza się do leczenia choroby podstawowej.

Źródło:
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011

Autor: Piotr Kuc