Choroby reumatyczne - samoleczenie

Pojęcie chorób reumatycznych obejmuje dużą grupę schorzeń o różnej etiologii dotyczących stawów i otaczających je tkanek miękkich. Wyróżnia się dwie grupy chorób reumatycznych: choroby zapalne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, toczeń rumieniowaty) i niezapalne (np. choroba zwyrodnieniowa stawów).

Przyczyny tych schorzeń są bardzo różnorodne. Podstawą ich występowania mogą być między innymi czynniki zakaźne, immunologiczne, alergologiczne, dziedziczne, neurologiczne, urazy. Wszystkie choroby reumatyczne łączy jednak jedno - ból. Jest on pierwszym objawem, który wymaga leczenia, nawet przy braku pełnego rozpoznania. Nasilenie bólu może być różne. Niekiedy ból jest łagodny, ale w niektórych przypadkach jego siła uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Charakter bólu jest przeważnie nocyceptywny, czyli związany z drażnieniem receptorów nerwów czuciowych. Występuje on na skutek stanu zapalnego lub patofizjologicznych zmian. Jeśli jednak ból wynika z uszkodzenia neuronów czuciowych zajętych stawów i biochemicznych zmian w otoczeniu komórek nerwowych to ma charakter neuropatyczny. Poza bólem mogą wystąpić takie objawy jak: ogólne osłabienie, gorączka, zniekształcenie stawów czy utrata masy ciała.

Ze względu na różnorodność przyczyn chorób reumatycznych trudno określić czynniki ryzyka. Powstawaniu tych schorzeń z całą pewnością sprzyja jednak zbyt duże obciążenie stawów spowodowane np. nadwagą, częste marznięcie i przebywanie w wilgotnym otoczeniu.

Leczenie chorób reumatycznych ma niestety charakter wyłącznie objawowy. Ze względu na uciążliwość występującego bólu, jego łagodzenie jest najważniejszym celem terapii. Do wyboru jest wiele preparatów uśmierzających ból, zarówno przeznaczonych do stosowania doustnego, jak i miejscowego w postaci żeli lub maści.
W przypadku bólów, które się długo utrzymują zalecane są leki cechujące się długim działaniem, takie jak naproksen, diklofenak czy meloksykam lub preparaty o przedłużonym uwalnianiu. Jeśli charakter bólu jest przemijający wystarczą jednak leki krótkodziałające, np. ibuprofen, kwas acetylosalicylowy czy paracetamol. Preparaty doustne poza wymienionymi substancjami mogą zawierać także metamizol i deksybuprofen. W skład środków przeznaczonych do podania miejscowego mogą wchodzić także etofenamat i indometacyna.

Działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) wynika z hamowania cyklooksygenazy (COX), enzymu odpowiedzialnego za syntezę prostaglandyn. Poszczególne związki różnią się miedzy sobą selektywnością w stosunku do tego enzymu, który występuje w dwóch odmianach - COX1 i COX2. Kwas acetylosalicylowy wpływa silniej na COX1, przez co w większym stopniu niż pozostałe NLPZ uszkadza błonę śluzową żołądka i może przyczyniać się do powstawania wrzodów. Dodatkowo ostrożność powinny zachować osoby ze skłonnością do alergii i astmatycy - ryzyko astmy poaspirynowej! Z uwagi na ryzyko krwawień, nadżerek i owrzodzeń w obrębie przewodu pokarmowego zaleca się przyjmować preparaty NLPZ po posiłku, popijając dużą ilością płynu. Ponadto leki z grupy NLPZ wchodzą w interakcje z lekami moczopędnymi i hipotensyjnymi, dlatego też przeciwwskazaniem do ich stosowania jest choroba nadciśnieniowa. W przypadku kwasu acetylosalicylowego przeciwwskazaniem są także zaburzenia krzepnięcia oraz wiek poniżej 12. roku życia. Spośród wszystkich NLPZ za najbezpeczniejszy uważany jest ibuprofen. Metamizol natomiast mimo bardzo silnego działania przeciwbólowego może uszkadzać szpik i z tego względu powinien być stosowany jedynie w przypadku bardzo silnego bólu.

Zobacz również:

Paracetamol, który nie należy do grupy NLPZ działa poprzez hamowanie cyklooksygenazy występującej w OUN (COX3). Obecnie jest uznany za podstawowy lek przeciwbólowy, gdyż jest pozbawiony wielu działań niepożądanych, które mogą towarzyszyć stosowaniu NLPZ (działanie wrzodotwórcze, nefrotoksyczne). Niestety i ten lek nie jest bez wad. Może bowiem uszkadzać komórki wątroby, zwłaszcza jeśli jest łączony z alkoholem lub stosowany w dawkach większych niż 4 g na dobę. Ponadto paracetamol nie wykazuje właściwości przeciwzapalnych, które są często bardzo pożądane w przypadku chorób reumatycznych.

Poza opisanymi środkami przeciwbólowymi można również wspomagająco stosować preparaty rozgrzewające oraz leki ziołowe.

Działanie preparatów rozgrzewających oparte jest najczęściej na obecności kapsaicyny, związku działającego miejscowo drażniąco na zakończenia nerwowe. W ten sposób powoduje ona rozszerzenie naczyń włosowatych i daje uczucie przynoszącego ulgę ciepła. Aplikacja przed zastosowaniem miejscowego środka przeciwbólowego zwiększa dodatkowo działanie tego drugiego. Preparaty rozgrzewające poza kapsaicyną mogą w swoim składzie zawierać też kamforę oraz olejki eteryczne, np. terpentenowy, gorczycowy, eukaliptusowy czy jałowcowy.

Preparaty roślinne zalecane w reumatyzmie zmniejszają odczyny bólowe oraz działają przeciwzapalnie. Zastosowanie w leczeniu pomocniczym chorób reumatycznych znalazły między innymi takie surowce, jak: kora wierzby, kwiat wiązówki oraz kora, liście i pączki topoli, które cechują się obecnością pochodnych kwasu salicylowego, głównie salicyny. Korzystne właściwości wykazują również surowce zawierające związki flawonowe, kumarowe i sterolowe – m.in. kora i liście jesionu, ziele fiołka trójbarwnego, ziele nawłoci, znamiona kukurydzy, ziele pokrzywy. Obecne w nich związki czynne działają bowiem moczopędnie i przeciwreumatycznie. Do znanych surowców wykorzystywanych w leczeniu chorób reumatycznych należą ponadto: żywica kadzidłowca, korzeń hakorośli rozesłanej i kłącze imbiru.

Składnikiem wielu preparatów zalecanych w bólach stawów i reumatyzmie jest glukozamina. Związek ten jest aminocukrem budującym chitynę, czyli główny składnik ścian komórkowych grzybów. W organizmie ludzkim rola glukozaminy polega na udziale w biosyntezie proteoglikanów, które stanowią składnik chrząstki. Niestety badania dotyczące skuteczności glukozaminy w schorzeniach stawów są bardzo sprzeczne, od entuzjastycznych do negujących jej działanie.

Poza leczeniem farmakologicznym olbrzymią rolę odgrywa właściwa rehabilitacja. Ważna jest także odpowiednia dieta i odpoczynek. Wskazane jest zwiększenie podaży wapnia, jodu, dobrze przyswajalnego białka oraz kwasów tłuszczowych omega-3. Niekiedy pomocna bywa również psychoterapia. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze stosowanie preparatów OTC i suplementów diety jest wystarczające. W przypadku braku ich skuteczności konieczna jest wizyta u lekarza, który może przepisać silniejsze środki dostępne wyłącznie na receptę.

Autor: Marta Grochowska

***
Źródła:
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006,
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007,
Jachowicz R. (red.): Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2010,
pharmindex.pl.