Co kryją w sobie owoce pomarańczy?

Jesienno-zimowa pora jest okresem, w którym ze sklepowych półek wyjątkowo mocno kuszą nas pomarańczowe i żółte barwy cytrusów. Okazuje się, że uwielbiane przez wielu Polaków pomarańcze poza wspaniałym smakiem i aromatem mogą kryć w sobie wiele cennych składników i właściwości.

Najbardziej popularną odmianą w Polsce jest pomarańcza słodka (chińska) – Citrus sinensis. Znane są jednak również inne odmiany: pomarańcza bergamota (Citrus bergamia), pomarańcza kwaśna (gorzka, dzika, hiszpańska, bigarrada, Citrus aurantium), pomarańcza limeta (Citrus limetta), pomarańcza olbrzymia (Citrus grandis) i liczne krzyżówki. Spośród nich można wymienić na przykład limekwat (pomarańcza gorzka + kumkwat), grejpfrut (pomarańcza gorzka + pompela lub jej mutacja) czy klementynkę (pomarańcza gorzka + mandarynka).

Wieczne zielone drzewo pomarańczy rośnie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Osiąga nawet do 7,5 m wysokości. Cechuje się błyszczącymi liśćmi o ciemnozielonej barwie i niewielkimi, na ogół białymi, pięciopłatkowymi kwiatami. Właśnie z tych niepozornych, wspaniale pachnących kwiatów rozwijają się owoce typu jagoda.

Owoc pomarańczy budują trzy warstwy: egzokarp, mezokarp i endokarp. Najbardziej zewnętrzna część skórki (egzokarp, flawedo) zawiera dużą ilość zbiorniczków olejków olejkowych. Mezokarp jest natomiast wewnętrzną częścią skórki. Ta biała, gąbczasta część owocu nazywana jest też albedo. Zbudowany z 10-13 segmentów endokarp jest najbardziej lubianą częścią pomarańczy. Każdy z segmentów składa się z wypełnionych sokiem pęcherzyków. W nich też znajdują się nasiona. Jadalny jest jednak nie tylko endokarp, ale także bogaty w witaminę C i pektyny mezokarp. Co ciekawie o barwie skórki pomarańczy nie decyduje wcale dojrzałość owocu, ale zawartość cukrów i kwasów organicznych. Niekiedy pomarańcze są specjalnie barwione (posiadają wówczas napis „Color added”, USA) lub umieszczane na 2-3 dni w atmosferze z niewielką domieszką etylenu, by uzyskać najbardziej pożądaną, pomarańczową barwę.

Słodki smak owoców pomarańczy znany jest od tysięcy lat. Pierwsze zapiski pochodzą z Chin sprzed 4 tysięcy lat. Pomarańcza chińska powstała najprawdopodobniej w wyniku skrzyżowania różnych odmian innych gatunków cytrusów, np. pomarańczy gorzkiej czy mandarynki. Do Europy owoc trafił na przełomie XV i XVI wieku z Indii. Już w XVIII wieku w Hiszpanii powstawały pierwsze pomarańczowe plantacje. Prawdziwą popularność pomarańcze zyskały jednak dopiero 100 lat temu.

Zobacz również:

Głównym składnikiem pomarańczy jest woda (ok. 84,3%). Dlatego też owoce należą do mało kalorycznych. Jeden owoc dostarcza bowiem zaledwie ok. 105 kcal (100 g – 44 kcal). Owoce zawierają także białko, węglowodany, błonnik pokarmowy oraz minimalne ilości tłuszczu i kwasów tłuszczowych. Pod względem odżywczym bardzo ważnymi składnikami części jadalnych są składniki mineralne (sód, potas, wapń, magnez, cynk, żelazo, fosfor) i witaminy (A, E, β-karoten, B1,B2, PP, C). W owocach obecne są także kwasy organiczne (zwłaszcza kwas cytrynowy) i olejki eteryczne. Odmiany o krwistoczerwonym miąższu zawierają również znaczne ilości pochodnych antocyjanów.

W lecznictwie wykorzystywana jest owocnia pomarańczy gorzkiej (Aurantii amari pericarpium). Surowiec ten charakteryzuje się dużą zawartością olejku eterycznego, w którego skład wchodzą głównie związki mono- i seskwiterpenowe. Ponadto obecne są: flawonoidy (m.in. neohesperydyna, naryngenina, hesperydyna, sinensetyna, nobiletyna), limonoidy, furanokumaryny, pektyny i estry metylowe kwasu antranikowego i N-metyloantranilowego. Za gorzki smak owoców odpowiadają przede wszystkim związki flawonoidowe (neohesperydyna, naryngenina) i triterpeny. Wyciągi alkoholowe z pomarańczy gorzkiej wpływają na układ pokarmowy, zwiększając wydzielanie soku żołądkowego. Surowiec znalazł zatem zastosowanie w zaburzeniach trawiennych. Ponadto pobudza łaknienie. Wykorzystywany jest również w technologii postaci leku jako corrigens poprawiający smak. Aurantii amari pericarpium może jednak powodować nadwrażliwość na promieniowanie UV, szczególnie u osób o jasnym typie urody.

Szczególną uwagę należy zwrócić na olejek pomarańczowy (Oleum Aurantii), pozyskiwany ze świeżej naowocni pomarańczy chińskiej. Charakteryzuje się przyjemnym, typowym pomarańczowym aromatem i delikatnym smakiem. Ten żółto-brunatny płyn ma bardzo bogaty skład. Zawiera między innymi: limonen (ok. 90%), cytral, aldehydy (np. n-decylowy), cytronellol, terpineol, estry, kumaryny i seskwiterpeny. Olejek działa przeciwdrobnoustrojowo, dzięki czemu znalazł zastosowanie jako środek odkażający w stanach zapalnych i zakażeniach jamy ustnej i górnych dróg oddechowych. Wykorzystywany jest również jako środek łagodzący nerwobóle. Świetnie nadaje się również jako dodatek do kąpieli, gdyż wpływa rozluźniająco na mięśnie i relaksuje.

Niestety obecność niektórych związków (głównie terpenów i kumaryn) może wywoływać reakcje alergiczne. Olejek otrzymywany jest również z pomarańczy gorzkiej. Cechuje się on żółtą barwą i intensywnie pomarańczowym zapachem. Głównymi składnikami są: limonen (ok. 96%), geraniol i aldehyd decylowy. Olejek pomarańczy gorzkiej poza zastosowaniem w perfumerii wykazuje szerokie działanie lecznicze. Może być pomocny w zaburzeniach trawienia, gdyż zwiększa wydzielanie żółci i soków trawiennych, działa spazmolitycznie i wiatropędnie. Warto sięgnąć po niego także w czasie przeziębienia, gdyż działa wykrztuśnie i rozgrzewająco oraz wpływa korzystnie na układ oddechowy. Ponadto doskonale koi nerwy - uspokaja, relaksuje, pomaga w stanach lękowych i stresie. Wykorzystywany jest również w walce z cellulitisem. Często stosowany w aromaterapii, głównie do kąpieli aromatycznych, które odświeżają, odprężają i odkażają. Dużą popularnością cieszy się również olejek neroli, który pozyskuje się z kwiatów pomarańczy gorzkiej. Jego składnikami są między innymi: octan linalylu, linalol, limonen, geraniol, nerol i kamfen. Olejek neroli wykazuje działanie antyseptyczne i wpływa korzystnie na wygląd skóry. Wyróżnia się też zapachem, który nie jest pomarańczowy, a różany.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Karabela M.: Pomarańcza. Panacea 2007; 1(18): 26-27,
Kowalczyk B.: Co się tyczy zapachów... cz. 3. Panacea 2005; 1(10): 30-33,
Kowalczyk B.: Co się tyczy zapachów... cz. 1. Panacea 2004; 3(8): 12-15.
Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008.