Co należy wiedzieć o fotodermatozach?

Fotodermatozy, to grupa chorób, w których dochodzi do nadwrażliwości na promienie nadfioletowe światła słonecznego. Cechą wyróżniającą fotodermatozy jest ograniczenie zmian skórnych do okolic eksponowanych na słońce, nasilenie zmian w miesiącach o największym nasłonecznieniu oraz duże zróżnicowanie morfologiczne.

Wyróżnia się następujące fotodermatozy:

1) nabyte idiopatyczne fotodermatozy

a) wielopostaciowe osutki świetlne

hydroa vacciniforme
świerzbiączka

b) pokrzywka słoneczna
c) przewlekłe zmiany posłoneczne

przetrwałe odczyny świetlne
wyprysk słoneczny
actinic reticuloid

2) fotodermatozy genetycznie uwarunkowane

a) xeroderma pigmentosum
b) genetycznie uwarunkowane zaburzenia metaboliczne - porfirie
c) odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne zależne od czynników zewnętrznych, takie jak leki i środki chemiczne
d) dermatozy, w których promienie słoneczne stanowią czynnik wyzwalający lub zaostrzający, np. toczeń rumieniowaty

Jaki jest mechanizm działania promieni słonecznych na skórę?

Skórę uznaje się za narząd wchodzący w skład układu immunologicznego, w związku z tym reaguje on na różnorodne czynniki wzmożonym wytwarzaniem i uwalnianiem cytokin, mających wpływ na powstanie odczynu zapalnego. Odczyny zapalne związane z działania promieni słonecznych zależą głównie od obecności interleukiny 1 oraz TNF-alfa. Wpływ na ten stan mają również cząstki adhezyjne ICAM-1 zlokalizowane na keratynocytach, które sprzyjają gromadzeniu się limfocytów w naskórku. Warto również wspomnieć, że narażenie na UVR powoduje uszkodzenia DNA oraz zaburzenie funkcji komórek Langerhansa odpowiedzialnych za prawidłową prezentację antygenów. W skórze, a dokładnie w warstwie rogowej naskórka pod wpływem szkodliwych promieni dochodzi do powstawania silnego czynnika supresorowego, izoformy cis kwasu urokainowego, który może przyczyniać się do rozwoju raków skóry u osób przewlekle narażonych się na działanie światła słonecznego.

Jak rozpoznać starzenie się słoneczne skóry?

Skóra osób starszych cechuje się znaczna wiotkością, suchością , ścieńczeniem, przebarwieniami i odbarwieniami, a także obecnością licznych zmarszczek czy częstszą urażalnością. Istnieją jednak zauważalne różnice między naturalnym procesem starzenia, a tym związanym z przewlekłym narażeniem na światło słoneczne.

Zmiany posłoneczne charakteryzują się obecnością grubszych niż normalnie zmarszczek i pobruzdowań oraz nieobecnością ścieńczenia skóry, która niekiedy może być nawet pogrubiała z różnie nasiloną hiperkeratozą. Częste są teleangiektazje oraz wynaczynienia. W miejscach szczególnie narażonych na szkodliwe eksponowanie mogą powstawać stany przednowotworowe. Pod względem histologicznym dochodzi do odkładania się materiału barwiącego oraz spłaszczenia granicy skórno-naskórkowej, zmniejszenia liczby naczyń, które stają się kręte, rozszerzone, o zgrubiałych ścianach.

Zobacz również:

Czy istnieją jakieś sposoby zatrzymania procesu starzenia się świetlnego skóry lub jej regeneracji?

Nowe możliwości stworzyło wprowadzenie do lecznictwa i profilaktyki retinoidów, czyli pochodnych witaminy A, stosowanych głównie w postaci kremów. Mechanizm działania niestety nie jest poznany, jednak podejrzewa się, że leki wiążą się z receptorami jądrowymi, co wpływa na normalizację terminalnego różnicowania keratynocytów oraz pobudzenie syntezy kolagenu i angiogenezy. Retinoidy zmniejszają również zawartość melaniny w naskórku. Należy jednak pamiętać, że przy stosowaniu tych leków konieczne jest stosowanie środków chroniących przed słońcem, ze względu na zwiększanie przez nie wrażliwość skóry na promienie słoneczne. W leczeniu stosowane są również kwasy alfa-hydroksylowe oraz przeciwutleniacze.

Czym są wielopostaciowe osutki świetlne?

Są to zmiany rumieniowe, grudkowe i pęcherzykowe, zlokalizowane głównie w miejscach odsłoniętych, a czynnikiem sprawczym są promienie słoneczne.

Mechanizm powstawania polega na opóźnionej reakcji nadwrażliwości na nie poznane jeszcze antygeny skóry, powstałe pod wpływem UVA, UVB lub UVA/UVB. Zmiany powstają zazwyczaj między 18h a 5 dniami po ekspozycji na światło.

Wielopostaciowe zmiany przypominają wyprysk, świerzbiączkę lub opryszczkę. Choroba pojawia się głównie w dzieciństwie i nawraca w okresie wiosennym. Zdarza się, że do zmian może dojść nawet po ekspozycji na promienie przechodzące przez szklaną szybę!

W leczeniu stosuje się środki przeciwmalaryczne, niestety zazwyczaj mało skuteczne. Korzystne natomiast okazuje się podawanie beta-karotenu, jeżeli leczenie rozpoczyna się wczesną wiosną i kontynuuje kilka miesięcy. Skuteczna jest również fotochemioteriapia, a w ciężkich przypadkach ponadto talidomid.

Czym charakteryzuje się pokrzywka świetlna?

Jest to rzadka, przewlekła choroba, należąca do grupy pokrzywek, do której dochodzi w wyniku narażenia na promienie słoneczne o różnej długości fali (od 290nm do świata widzialnego). Schorzenie rozwija się na podłożu immunologicznym, w wyniku obecności w organizmie fotoalergenów. Najczęściej dotyczy osób w wieku 10 - 50 lat, nieco częściej kobiet. Chwilę po ekspozycji dochodzi do powstania bąbli, które mogą zajmować również skórę osłoniętą. Zmiany utrzymują się zazwyczaj kilka godzin.

Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwhistaminowych, skutecznych jedynie w bardzo wysokich dawkach. Inną metodą może być tzw. odczulanie, czyli przyzwyczajenie skóry do wzrastających dawek promieniowania słonecznego. Również plazmafereza okazała się dobrą metodą, umożliwiającą osiągnięcie długotrwałej remisji.

Jakie znamy odmiany przewlekłych zmian posłonecznych?

Wyróżnia się trzy odmiany, w zależności od przebiegu i nasilenia. Są to przetrwałe odczyny świetlne, wyprysk słoneczny oraz actinic reticuloid. Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu zmian wypyskowych w miejscach eksponowanych na światło słoneczne, a także na wynikach prób świetlnych, fotoalergicznych i fototoksycznych. W przypadku actinic reticuloid wykonuje się również badanie histologiczne.

Leczenie polega na podawaniu beta-karotenu oraz naświetlaniu małymi dawkami PUVA. W ciężkich przypadkach stosuje się azatioprynę lub cyklosporynę.

Co to są odczyny fototoksyczne?

Są to zmiany do których dochodzi w wyniku narażenia na substancje mające zdolność do zwiększania wrażliwości skóry na promienie nadfioletowe. Mogą to być rośliny, leki, środki chemiczne, np. psoraleny, sulfonamidy, tetracykliny, grizeofulwina, leki hipotensyjne, przeciwarytmicze, przeciwpadaczkowe, furokumaryny, dziegcie, a także różnego rodzaju barwniki. Istotny przy rozpoznaniu jest fakt, że zmiany występują już przy pierwszym kontakcie, cofają się po jego usunięciu oraz jeżeli stosowane są zewnętrznie działają tylko w miejscu kontaktu.

Czym są odczyny fotoalergiczne?

Są to zmiany na podłożu immunologicznym, związane z alergią natychmiastową lub nadwrażliwością opóźnioną. Zmiany typu późnego mogą być wywołane przez takie leki jak: sulfonamidy, niektóre leki przeciwcukrzycowe, chlorotiazydy, trankwilizery oraz pochodne fenotiazyny. Do środków stosowanych zewnętrznie należą salicylanidy, heksachlorofen oraz kwas paraaminobenzoesowy. Zmiany fotoalergiczne są rzadsze, mają różnorodny obraz kliniczny oraz wywoływane są mniejszymi dawkami UVA.

Piotr Kuc

Źródło:
Stefania Jabłońska, Choroby skórne i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008