Co powinniśmy wiedzieć o wypadnięciu tarczy międzykręgowej?

Tarcza międzykręgowa, inaczej krążek międzykręgowy najprościej mówiąc to łożysko znajdujące się między kręgami umożliwiające ruch kręgosłupa. Składa się z dwóch części: pierścienia włóknistego oraz jądra miażdżystego. Wypadnięcie tarczy międzykręgowej potocznie nazywane jest wypadnięciem dysku.

Jest to jeden z częstszych problemów z jakimi zmagają się ludzie w wieku średnim i starszym. Czasem określane jest nawet mianem choroby cywilizacyjnej.

Jak dochodzi do wypadnięcia tarczy?

Wypadnięcie tarczy międzykręgowej to efekt zmian właściwości chemicznych jądra. Żel wypełniający jądro prawidłowo stanowi połączenie polisacharydów i białek, jednak wraz z wiekiem zmienia się w kolagen. Powoduje to utratę właściwości hydrofilnych oraz stwardnienie, czego skutkiem jest rozpad na małe fragmenty. Zmiany dotyczą również pierścienia włóknistego który ulega osłabieniu i w rezultacie pęka. W sprzyjających warunkach, np. podczas nadwyrężania kręgosłupa może dojść do przeciążenia i jądro miażdżyste uwypukli się do kanału kręgowego.

Zazwyczaj następuje to w kierunku tylko-bocznym, rzadko tylno-środkowym powodując ucisk na wychodzące z rdzenia korzonki lub w cięższych przypadkach nawet na sam rdzeń kręgowy. Schorzenie może dotyczyć w zasadzie każdego odcinka kręgosłupa jednak najbardziej obciążone są odcinki dolny lędźwiowy oraz dolny szyjny. Jest to najczęściej przestrzeń lędźwiowa L4 –L5 i L5 – S1 lub w przypadku szyi C5-C6 oraz C6-C7. Urazy oraz nadmierne obciążenie kręgosłupa nie są przyczyną zmian, a jedynie sprzyjają ich powstawaniu.

Jak przebiega wypadnięcie krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowym?

1. wypadnięcie krążka między L4-L5 oraz L5-S1

Przebieg choroby jest często tak charakterystyczny, że lekarz na podstawie samego wywiadu jest w stanie ustalić rozpoznanie. Chory przychodząc do lekarza skupia się na dolegliwościach, które towarzyszą mu w danej chwili, zapominając o wcześniejszych objawach. Rolą lekarza jest odpowiednio poprowadzić wywiad, tak by dowiedzieć się co działo się wcześniej. U mniej niż połowy chorych dolegliwości związane są z poprzedzającym urazem, w 10-20% jest to ostry i nagły ból po dźwignięciu ciężaru w pozycji pochylonej, kichnięciu, kaszlnięciu itp. Warto dodać, że wielu chorych ma bóle krzyża jeszcze przed urazem, a w około 50% przypadków obecne dolegliwości wystąpiły bez związku z urazem.

Ocenia się, że w około 60% przypadków pierwszym objawem choroby jest ból krzyża, tępy, zmniejszający się po wypoczynku oraz nasilający podczas ruchu. Jest to zazwyczaj efekt pęknięcia pierścienia włóknistego. Może on trwać nawet 2-3 tygodnie po czym ustępuje, by powrócić ponownie po kilku tygodniach lub miesiącach często jednocześnie z bólem w obszarze unerwienia przez korzenie na które uciska. Najczęściej jest to obszar zaopatrywany przez nerw kulszowy.

Rwa kulszowa, czyli ból kończyny w obszarze unerwienia nerwu kulszowego zazwyczaj jest poprzedzone wcześniejszymi bólami krzyża. Ból początkowo dotyczy pośladków i ud, z czasem schodzi do podudzi, jednak kolejność może być odwrócona. W przypadku podrażnienia korzonków L5 i S1 występuje ból pośladka promieniujący do dołu wzdłuż tylnej powierzchni uda, aż do łydki. Jeżeli podrażniony jest korzonek L5 ból zajmie dalej przednio-boczną powierzchnię podudzia i grzbiet stopy promieniując do palucha. Gdy podrażnienie dotyczyć będzie korzonka S1, ból zejdzie tylną powierzchnią podudzia, podeszwową powierzchnią stopy, aż do małego palca.

Zobacz również:

Charakterystyczną cechą jest również nasilenie dolegliwości bólowych pod wpływem kaszlu, kichania, śmiechu czy defekacji. W trakcie chodzenia pacjenci starają się utrzymać kończynę w pozycji zgięciowej w stawie biodrowym, kolanowym oraz skokowym, unikają opierania się na pięcie, siadają lub wstają z krzesła ostrożnie i powoli. W badaniu stwierdza się charakterystyczny brak fizjologicznej lordozy w części lędźwiowej, prostowniki tułowia są silnie napięta, co wyczuwalne jest w postaci tzw. wału. Często schorzeniu towarzyszy skrzywienie boczne kręgosłupa. Ograniczone jest zginanie i prostowanie tułowia oraz skręcanie na boki. W późnych i zaawansowanych stadiach dochodzić może do niedowładów i zaników mięśni z charakterystycznym zwiotczeniem mięśni pośladka po stronie chorej. Zaburzenia czucia są zazwyczaj nieznaczne i zajmują niewielki obszar.

2. wypadnięcie tarczy w przestrzeni L3-L4

Odmiana ta występuje rzadziej. Ból umiejscawia się przede wszystkim na przedniej powierzchni uda. Okolica wyrostka kolczystego 3 kręgu lędźwiowego wykazuje bolesność opukową oraz zachowany jest odruch skokowy przy osłabiony lub zniesionym kolanowym. Jeżeli występują zaburzenia czucia to dotyczą głównie przyśrodkowej powierzchni podudzi.

Jak przebiega wypadnięcie tarczy międzykręgowej w odcinku szyjnym?

Zmiany w odcinku szyjnym są zdecydowanie rzadsze, niż w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Ocenia się, że stanowią one 1/20 wszystkich wypadnięć tarczy międzykręgowych. Najczęściej są to przestrzenie między 5 a 6 oraz 6 a 7 kręgiem szyjnym. Jeżeli dojdzie do małego bocznego wypadnięcia krążka najczęściej objawia się to ograniczeniem ruchomości szyi, bólem w barku i ramieniu z jednoczesnym promieniowaniem do ręki.

1. wypadnięcie tarczy między kręgiem C5 a C6

Zmiana ta powoduje uszkodzenie korzonka C6, co odpowiada upośledzeniu czucia, parestezjom, lekkim niedowładom mięśnia dwugłowego z jednoczesnym osłabieniem odruchów z tego mięśnia oraz charakterystyczne promieniowanie bólu do kciuka, czasem również do wskaziciela.

2. wypadnięcie tarczy między kręgiem C6 a C7

Wypadnięcie tego krążka powoduje uszkodzenie korzonka C7. Objawia się to niedoczulicą oraz parestezjami w obszarze zaopatrywanym przez ten korzonek, z promieniowaniem bólu do trzeciego, a czasem i czwartego palca. Występuje również niedowład mięśnia trójgłowego z osłabieniem lub zniesieniem odruchu z tego mięśnia.

W jaki sposób leczyć wypadnięcie tarczy międzykręgowej?

Podstawowym zaleceniem jest ograniczenie aktywności ruchowej, co zmniejsza dolegliwości bólowe. W miarę ustępowania bólu powinno się jednak stopniowo zwiększać wysiłek.

Leczenie farmakologiczne ma na celu zniesienie dolegliwości bólowych oraz obniżenie zwiększonego napięcia mięśni przykręgosłupowych. Najczęściej stosuje się leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (diklofenak, piroksykam, ketoprofen, paracetamol itp.). Jeżeli nie ma zadawalającego efektu można rozważyć zastosowanie narkotycznych leków przeciwbólowych. Zazwyczaj kilka dni terapii opioidowej jest wystarczająca. W przypadku znacznego napięcia mięśni przykręgosłupowych stosuje się leki zmniejszające napięcie mięśniowe (tolperyzon, tyzanidyna, baklofen). U części chorych w związku z chorobą wyzwalają się silne lęki, niepokój oraz zaburzenia snu, co skłania lekarza do konieczności podania leków przeciwlękowych. Inną metodą uśmierzania bólu może być blokada terapeutyczna czyli odwracalne zablokowanie przewodnictwa nerwowego za pomocą miejscowo działających środków znieczulających.

Leczenie niefarmakologiczne to przede wszystkim fizykoterapia. Ma ona na celu poprawę ukrwienia mięśni, zmniejszenie odczynu zapalnego, bólu jak i obrzęków. W tym celu można zastosować jonoforezę, prądy diadynamiczne, pole elektromagnetyczne, galwanizacje, ultradźwięki, krioterapię , ciepłolecznictwo. Innymi metodami są kinezyterapie. Przywracają prawidłowe napięcie mięśni, elastyczność aparatu więzadłowo-torebkowego stawów oraz poprawiają prawidłową czynność mięśni. Podobne zastosowanie ma również masaż okolicy grzbietu i karku.

W niektórych przypadkach, jeżeli dojdzie do wystąpienia deficytów neurologicznych lub nie ma zadowalających efektów leczenia zachowawczego, konieczne jest leczenie operacyjne mające na celu dekompresję struktur nerwowych.

Piotr Kuc

Źródła:
Jakimowicz Władysław, Neurologia kliniczna w zarysie, Państwowy zakład wydawnictw lekarskich, Warszawa 1987r.
Mazur Roman, Neurologia kliniczna, Via medica, Gdańsk 2007