Czerwonka bakteryjna - choroba wywołana przez pałeczkę Shigella

Czerwonka bakteryjna to choroba wywołana przez bakterie Shigella. Za występowanie zespołów chorobowych odpowiadają cztery gatunki: Shigella dysenteriae, Shigella flexneri, Shigella boydii oraz Shigella sonnei. Pomimo faktu, iż choroba obserwowana jest od bardzo dawna, dopiero od około 100 lat znana jest jej przyczyna.

Głównymi objawami są kurczowe bóle brzucha, częste wypróżnienia, parcie na stolec, gorączka, objawy zatrucia i odwodnienia. W stolcu stwierdza się ponadto obecność śluzu, krwi oraz ropy.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku przechodzenia zakażenia z osoby na osobę. Dopiero w drugiej kolejności bierze się pod uwagę spożywanie posiłków zakażonych pałeczkami Shigella. Często może to być sałata lub po prostu woda. Uważa się, że już kilka komórek bakteryjnych jest w stanie wywołać objawy chorobowe. Najczęściej ma to miejsce w miesiącach gorących w klimacie umiarkowanym oraz w okresie pory deszczowej w przypadku klimatu tropikalnego. Nie zauważa się różnic w częstości występowanie między kobietami a mężczyznami. Pojawia się w zasadzie w każdym wieku jednak najczęściej dotyczy dzieci w wieku 2-3 lat. Na obszarach uprzemysłowionych głównym gatunkiem powodującym zakażenia jest Shigella sonnei oraz Shigella flexneri. W przypadku krajów rozwijających się na pierwszy miejscu jest Shigella flexnerii, zaraz potem Shigella sonnei. Shigella dysenteriae spotyka się zwykle w dużych epidemiach oraz na terenach endemicznych Azji.

W jaki sposób objawia się czerwonka bakteryjna?

Zwykle w ciągu kilku dni po spożyciu bakterii dochodzi do rozwoju dość charakterystycznych objawów w postaci silnych dolegliwości bólowych w obrębie jamy brzusznej, wymiotów, braku apetytu, objawów zatrucia, bolesnego parcia na stolec oraz wysokiej gorączki. W badaniu można dodatkowo stwierdzić tkliwość w obrębie jamy brzusznej, wzdęcia oraz wzmożoną perystaltykę jelit. Podczas badania per rectum pojawia się tkliwość odbytu.

Po tym okresie dołącza biegunka. Jest ona początkowo wodnista i dość obfita, z czasem doprowadzając do częstych wypróżnień o niewielkiej objętości, zawierających domieszki śluzu i krwi. Krew może pojawić się już na samym początku, a czasem w ogóle się jej nie stwierdza. Efektem przedłużających się biegunek może być znacznego stopnia odwodnienie. Odwodnienie może doprowadzić do niewydolności nerek a nawet zgonu. W przypadku Shigella dysenteriae może rozwinąć się nieadekwatne wydzielanie ADH z jednoczesną głęboką hiponatremią. Jeżeli nie wprowadzi się odpowiedniego leczenia biegunki takie mogą trwać nawet do 2 tygodni.

Zobacz również:

Do najczęściej spotykanych objawów z poza jelit należą objawy neurologiczne. Dotyczą w zależności od źródła około 40% zakażonych dzieci. Są to zwykle bóle głowy, sztywność karku, drgawki, objawy splątania, halucynacje, a także śpiączka. Do rzadkości należy zakażenie opon mózgowo rdzeniowych.

Do innych znanych powikłań, szczególnie u najmłodszych pacjentów zalicza się posocznicę oraz rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe. W przypadku posocznicy śmiertelność może wynosić niekiedy nawet 50%. W zakażeniach Shigella serotypem 1 dość często spotyka się niedokrwistość, hemolizę oraz zespół hemolityczno-mocznicowy. Zespół ten rozwija się w wyniku działania toksyny wytwarzanej przez Shigella.

Do rzadkości uznaje się toksyczną niedrożność jelita grubego, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, wypadanie odbytu, zapalenia spojówek, cholestatyczne zapalenia wątroby, zapalenia płuc, stawów, zespół Ritera oraz zakażenia układu moczowo-płciowego. Opisywany jest również tzw. zespół Ekiri. Cechuje się on szybko rozwijającą się gorączką, drgawkami, a końcowo szybkim zgonem lub znacznego stopnia odwodnieniem. Uznaje się, iż średnio 4 tygodnie po przebytej chorobie utrzymuje się nosicielstwo. Do rzadkości należy nosicielstwo stałe.

Pod względem patomorfologicznym zakażenia bakteriami Shigella dotyczą przede wszystkim jelita grubego, szczególnie jego końcowego odcinka. Nie mniej zmiany mogą pojawić się w jego dowolnej części. Mogą one występować pod postacią obrzęków błon śluzowych, kruchości błon, owrzodzeń, wysięków, a także krwawień.

Jak stawia się rozpoznanie?

Oprócz charakterystycznych objawów choroby należy wykonać posiewy kału. Jeżeli w trzech kolejnych próbach wykonywanych w odstępach 3 dniowych nie stwierdza się obecności bakterii świadczy to o wyzdrowieniu.

Jakie inne choroby mogą przypominać czerwonkę bakteryjną?

W każdym przypadku podejrzenia czerwonki bakteryjnej należy wykluczyć inne choroby przebiegające z podobnymi objawami. Mogą to być zakażenia enterokrwotocznymi lub enteroinwazyjnymi bakteriami E.coli, Salmonella enteritidis, Campylobacter jejuni, Yersinia enterocolitica czy Clostridium difficile. Podobny przebieg może mieć również choroba pasożytnicza wywołana przez Entamoeba histolytica, a także takie choroby jak nowotwory okrężnicy esowatej lub odbytnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, guzki krwawnicze, mocznica, zapalenia uchyłków jelita grubego czy podostre zatrucia solami metali ciężkich.

Jakie są możliwości zapobiegania?

Na obszarach w których często dochodzi do czerwonki bakteryjnej zaleca się wydłużenie okresu karmienia piersią, co zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby u niemowląt lub złagadza objawy u dzieci chorych. Bardzo ważna jest również odpowiednia edukacja w kwestii zasad higieny osobistej, poczynając od mycia rąk po wypróżnieniu oraz przed wykonywaniem posiłków. Ze względu na możliwość przeniesienia bakterii za pośrednictwem wody należy odpowiednio zabezpieczać ujęcia lub ścieki, co w przypadku krajów biedniejszych okazuje się niemożliwe.

Jak w takim razie leczy się czerwonkę bakteryjną?

W każdym przypadku choroby w pierwszej kolejności należy odpowiednio wyrównać zaburzenia wodno-elektrolitowe oraz utrzymać ich stan na odpowiednim poziomie. Nie są zalecane leki stosowane w hamowaniu perystaltyki jelitowej. W następnej kolejności należy wprowadzić odpowiednie antybiotyki. W zależności od regionu świata zauważa się znaczne zróżnicowanie pod względem oporności na antybiotyki. W Polsce zaleca się stosowanie kotrymoksazolu, natomiast w postaciach ciężkich ceftriaksonu, cefiksymu przez okres 5 dni. W wyjątkowych sytuacjach u dzieci możliwe jest stosowanie fluorochinolonów. W przypadku Shigella boydii można stosować azytromycynę oraz nitrofurantoinę.

Autor: Piotr Kuc
***
Źródła:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996
Dziubek Zdzisław, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006