Czy istnieją leki na chorobę Alzheimera?

Choroba Alzheimera jest schorzeniem neurodegeneracyjnym, czyli związanym z patologiczną utratą komórek nerwowych. W przebiegu choroby pojawiają się w mózgu, a dokładnie w obrębie kory mózgowej i w podkorowej istocie szarej, liczne blaszki starcze, kłębki neurofibrylarne i białko β-amyloidowe.

Degeneracja neuronów prowadzi do ich rozpadu, i co za tym idzie – zaniku mózgu. Obniża się też zawartość neurotransmiterów, między innymi acetylocholiny.

Przyczyna choroby Alzheimera nie została do tej pory poznana. Jedna z teorii mówi o roli amyloidu, który aktywuje komórki glejowe do wydzielania cytokin, wolnych rodników i tlenku azotu, co powoduje rozwój procesu zapalnego (teoria zapalna). Z całą pewnością duże znaczenie mają też czynniki genetyczne. Część przypadków zachorowań (ok. 15-20%) ma bowiem charakter rodzinny. W pozostałych przypadkach również odkryto pewne determinanty genetyczne. Znaczenie mają co najmniej cztery różne geny zlokalizowane na chromosomach 1, 12 (gen kodujący α2-makroglobulinę), 14 (gen kodujący preseniliny, białka biorące udział w odkładaniu amyloidu) i 19 (gen kodujący białko prekursorowe amyloidu). Choroba może być również związana z mutacją genu na chromosomie 21, który koduje białko prekursorowe dla białka amyloidowego.

Schorzenie ma charakter postępujący. Początkowo obserwuje się niemożność zapamiętywania nowych informacji, utratę pamięci świeżej i zapominanie słów. Pojawia się również niestabilność nastroju i zmiana osobowości. Upośledzone mogą być także myślenie abstrakcyjne i zdolność prawidłowego osądu sytuacji. Objawy te często powodują u chorego drażliwość, wrogość i pobudzenie. Schorzenie dotyczy zwykle osób po 65. roku życia i niestety należy do chorób nieuleczalnych. Farmakoterapia ma jedynie charakter objawowy.

Najczęściej stosowaną grupą leków są odwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy (AchE-I). Mechanizm ich działania polega na hamowaniu enzymu odpowiadającego za rozkład acetylocholiny na cholinę i resztę kwasu octowego. W ten sposób poprawiają przekaźnictwo w układzie cholinergicznym OUN. Poszczególne związki tej grupy różnią się między sobą głównie parametrami farmakodynamicznymi i farmakokinetycznymi. Skuteczność inhibitorów acetylocholinoesterazy w leczeniu choroby Alzheimera wynika ze zmniejszonej aktywności AchE w przebiegu schorzenia. Leki te powinny być zastosowane jak najwcześniej, dlatego tak duże znaczenie ma wczesna diagnoza. Podawane są pacjentom w łagodnym i umiarkowanym otępieniu. Ich stosowanie przedłuża okres samodzielności, nie ma jednak wpływu na rozwój choroby. Pozwalają za to ustabilizować proces chorobowy w stadium umiarkowanego zaawansowania na kilka, kilkanaście miesięcy.

Zobacz również:

Galantamina (preparat Nivalin) jest parasympatykomimetycznym alkaloidem roślinnym. Poprzez hamowanie rozkładu acetylocholiny utrzymuje aktywność cholinomimetyczną w zanikających neuronach. Lek wykazuje dodatkowo działanie charakterystyczne dla cholinomimetyków – powoduje zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych, skurcz oskrzeli, zwężenie źrenicy i zwiększenie wydzielania gruczołów trawiennych i potowych. Obecnie w Polsce zarejestrowany jest jedynie preparat przeznaczony do podania pozajelitowego (dożylnego lub domięśniowego).

Donepezil (preparaty: Aldone, Alzepezil, Apo-Doperil, Aricept, Cogiton, Cognezil, Donecept, Donectil, Donemed, Donepex, Pamigen, Doneprion, Donesyn, Mensapex, Pezilgen, Redumas, Ricordo, Symepezil, Yasnal) jest pochodną piperydyny selektywnie hamujacą AchE w OUN. Ze względu na niewielki wpływ na aktywność acetylocholinoesterazy na obwodzie (w mięśniach gładkich, mięśniu sercowym, mięśniach szkieletowych) lek rzadko powoduje objawy niepożądane. Mogą jednak wystąpić nudności, wymioty, biegunka, zawroty głowy, uczucie zmęczenia, brak apetytu i bezsenność. Donepezil występuje w postaci preparatów doustnych.

Riwastygmina (preparaty: Exelon, Nimvastid, Prometax, Ristidic, Rivaldo, Riveka, Signelon, Symelon, Rivastigmin, Rivastigmine, Rivaxon) podawana jest w postaci preparatów doustnych lub w formie plastrów transdermalnych. W czasie leczenia mogą wystąpić takie działania niepożądane, jak: nudności, wymioty, bóle brzucha, spadek masy ciała, bóle i zawroty głowy, splśtanie, drżenie mięśni.

Innym lekiem stosowanym w chorobie Alzheimera, który nie należy do I-AchE jest memantyna (preparaty: Ebixa, Axura). Związek należy do niekompetycyjnych antagonistów receptora kwasu N-metylo-D-asparaginowego (NMDA), który warunkuje otwarcie kanału jonowego dla kationów. W ten sposób modyfikuje efekty patologicznie zwiększonych stężeń glutaminianu, które mogą prowadzić do zaburzenia czynności komórek nerwowych.

Ponadto lek wykazuje niewielkie powinowactwo do innych receptorów, w tym GABA, benzodiazepinowych, histaminowych, dopaminowych i glicynowych. Może też hamować receptory serotoninergiczne 5-HT3, acetylocholinowe i nikotynowe. Memantyna wykorzystywana jest w leczeniu pacjentów z chorobą Alzheimera o umiarkowanym i ciężkim nasileniu. Lek może być kojarzony z inhibitorami acetylocholinoesterazy. W trakcje leczenia mogą wystąpić: halucynacje, dezorientacja, zawroty i bóle głowy, zaparcia, uczucie zmęczenia i duszności, senność, nadciśnienie tętnicze.

Tak jak to zostało wspomniane obecnie możliwość terapii choroby Alzheimera ogranicza się do leczenia objawowego. Jednak naukowcy czynią wszystko, by odkryć lek, który pozwoli zatrzymać chorobę. Obecnie w fazie badań są między innymi leki zapobiegające powstawaniu złogów β-amyloidu, inhibitory β- i γ-sekretazy, stymulatory wytwarzania α-sekretazy oraz chelatory cynku i miedzi. Prowadzone są również badania nad szczepionką przeciwko białku amyloidowemu. Duże nadzieje wzbudza też terapia genowa oraz immunoterapia.

Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Czarnecka E., Pietrzak B.: Postępy w farmakoterapii chorób neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, demencja starcza, polekowa, poalkoholowa) [www.e-umed.pl],
pharmindex.pl.

Autor: Marta Grochowska