Czym jest tajemnica lekarska i jakie są konsekwencje jej niedochowania?

Chęć dochowania tajemnicy powinna wynikać nie tylko z przepisów prawa, ale również z etyki lekarskiej, która wpajana jest przyszłym lekarzom już na studiach, a o której mowa jest nawet w przysiędze Hipokratesa „Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy”.

Każdy z wykonywanych zawodów wiąże się z określonymi prawami i obowiązkami, których naruszenie może skutkować poważnymi konsekwencjami. Podobnie jest w przypadku lekarzy, którzy za złamanie tajemnicy lekarskiej mogą mieć nie tylko kłopoty z prawem ale także stracić prawo wykonywania zawodu.

W polskim ustawodawstwie regulację dotyczącą tajemnicy lekarskiej zawarto przede wszystkim w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. Nr 28 z 1997 r. poz. 152 ze zm.) - zwanej dalej ustawą. Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy, lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, które uzyskał w związku z wykonywaniem zawodu. Dotyczy ona nie tylko wypowiedzi ustnych, ale także dokumentacji medycznej, którą lekarz sporządza podczas procesu leczenia i jaką uzyskał wcześniej od pacjenta.

Istota tajemnicy lekarskiej sprowadza się zatem do zakazu ujawniania informacji dotyczących pacjenta osobom trzecim, tzn. nie tylko obcym, ale także członkom jego rodziny, krewnym, przyjaciołom, personelowi medycznemu niezaangażowanemu bezpośrednio w opiekę nad pacjentem. Celem stworzenia przepisu o tajemnicy lekarskiej była ochrona praw pacjenta, któremu przysługuje prawo intymności i utajnienia informacji o stanie jego zdrowia.

Kogo dotyczy tajemnica lekarska?

Obowiązek dochowania tajemnicy dotyczy lekarzy wszystkich specjalności, w tym stomatologów. Warto pamiętać, że nie wiąże się on z formalnymi uprawnieniami do wykonywania zawodu lekarza (tzw. pełnego lub ograniczonego prawa wykonywania zawodu lekarza), lecz z jego faktycznym wykonywaniem. Dlatego nawet ci lekarze, którzy nielegalnie wykonują swój zawód, zobowiązani są do zachowania tajemnicy. Dotyczy to również lekarzy, którzy przestali wykonywać zawód, np. w związku z przejściem na emeryturę. Są dalej objęci prawnymi regulacjami w zakresie faktów uzyskanych w czasie jego wykonywania.

Zobacz również:

Co podlega utajnieniu?

Mimo że jedynie dwa rodzaje informacji są objęte tajemnicą lekarską, a są to: informacje związane z pacjentem i informacje uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu lekarza, należy zwrócić uwagę na inne jej aspekty.

Utajnieniu podlegają także informacje dotyczące życia osobistego pacjenta, takie jak: status majątkowy, zawodowy, dane osobowe, stosunki rodzinne i przebyte choroby. Jeśli jednak wiadomości te zostały pozyskane w innych okolicznościach (tzn, poza relacją pacjent- lekarz), nie podlegają ochronie.

Z racji tego, że informacje o pacjencie muszą być w jakiś sposób utrwalone, przedmiotem tajemnicy lekarskiej są także ich nośniki, np. dokumentacja medyczna, zdjęcia rentgenowskie, kardiogramy, wyniki badań, zaświadczenia lekarskie itp. Lekarz nie może swobodnie dysponować tymi dokumentami. Ujawniane zawartych w nich informacji podlega takim samym regułom, jak ujawnianie informacji nieutrwalonych.

Kiedy lekarz może "złamać" tajemnicę?

Ustawa o zawodzie lekarza wylicza przypadki, kiedy lekarz jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. Zgodnie z art. 40 ust. 2 ustawy o zawodzie lekarza, jest on zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskie, gdy:

tak stanowią inne ustawy;
pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyrażają na to zgodę;
zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych ustaw organów i instytucji;
zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń;
jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych;
jest to niezbędne do celów naukowych.

Warto pamiętać, że śmierć chorego nie powoduje zwolnienia z obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej!

Konsekwencje prawne niedotrzymania tajemnicy

Lekarz, który świadomie bądź nie, nie stosuje się do zasad określonych przez ustawę, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej, cywilnej oraz dyscyplinarnej.

Odpowiedzialność cywilna sprowadza się przede wszystkim do konieczności zapłaty odszkodowania za wyrządzoną szkodę lub krzywdę. Dotyczy to zarówno umyślnego, jak i nieumyślnego jej spowodowania. Nieumyślność polega zazwyczaj na niedbalstwie i lekkomyślności.

Wyłącznie odpowiedzialność karna dotyczy przypadku umyślnego naruszenia tajemnicy lekarskiej. Zgodnie z art. 266. § 1 Kodeksu karnego "kto wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przestępstwo jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego".

Lekarze zatrudnieni mogą również ponosić odpowiedzialność w trybie postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przez pracodawcę. Każdy z wymienionych trybów jest niezależny i rządzi się własnymi przepisami, a postępowanie może być prowadzone równolegle.

Autor:

Paulina Łabędź