Czym jest wstrząs i jak się go leczy?
Wstrząs jest to stan zagrażający życiu, cechujący się uogólnionym zmniejszeniem przepływu krwi obwodowej, co w rezultacie doprowadza do niedotlenienia tkanek, czyli tzw. hipoksji. Wraz ze spadkiem przepływu krwi zwykle dochodzi do obniżenia ciśnienia tętniczego. Wyjątkiem jest tutaj wstrząs septyczny, w przebiegu którego początkowo ciśnienie może być utrzymywane na prawidłowym poziomie, a nawet nieznacznie podwyższone.
Jakie znamy rodzaje wstrząsu?
Wstrząs najogólniej można podzielić na hipowolemiczny, dystrybucyjny oraz kardiogenny. W pierwszym przypadku dochodzi do zmniejszenia objętości krwi w naczyniach. Jest to określane jako hipowolemia bezwzględna. Przyczyną tego stanu może być m.in. utrata krwi w wyniku krwotoku lub krwawienia. Mamy wtedy do czynienia ze wstrząsem krwotocznym. Przyczyną hipowolemii może być również zmniejszenie objętości osocza. Dzieje się tak m.in. w sytuacji kiedy osocze przechodzi do zmiażdżonych tkanek w przebiegu urazów lub tracone jest przez poparzoną skórę. Chory może tracić osocze również w przebiegu niektórych chorób dermatologicznych takich jak zespół Stevensa i Johnsona, zespół Lyella czy złuszczające zapalenie skóry.
Przyczyną zmniejszenia objętości osocza może być również jego ucieczka do światła jelit, m.in. w przebiegu niedrożności jelit lub do jamy otrzewnej w przebiegu wodobrzusza. Innym przykładem może być zwiększenie przepuszczalności naczyń, w reakcji na alergen lub zakażenie. Wstrząs hipowolemiczny może powstać również w wyniku odwodnienia organizmu. Szczególnie narażone są tutaj osoby starsze, które mają upośledzony ośrodek pragnienia przez co przyjmują zbyt małe ilości płynów. Odwodnienie może być także związane ze zwiększoną utratą wody oraz elektrolitów np. w biegunce, wymiotach, cukrzycy, moczówce prostej, a także w stanach przebiegających z wysoką gorączką.
Drugą typem jest wstrząs dystrybucyjny określany również jako naczyniopochodny. Do tej grupy zalicza się wstrząs septyczny, anafilaktyczny oraz neurogenny. Problemem we wstrząsie dystrybucyjnym nie jest zmniejszenie ilości krwi, a poszerzenie naczyń krwionośnych, w których ta krew się znajduje, co doprowadza do tzw. względnej hipowolemii, w której receptory ciśnieniowe, objętościowe oraz chemoreceptory naczyniowe odbierają fałszywą informację o spadku ilości płynów.
Wstrząs septyczny jest wynikiem uogólnionej reakcji zapalnej na toksyny głównie gronkowców lub paciorkowców. Wstrząs anafilaktyczny jest silną reakcją na alergeny znajdujące się w otoczeniu osoby wrażliwej, natomiast wstrząs neurogenny może być wynikiem uszkodzenia rdzenia kręgowego, udaru, obrzęku mózgu, urazów mózgu, a także długotrwałej hipotensji ortostatycznej. Podtypem wstrząsu neurogennego jest tzw. wstrząs bólowy, w przebiegu którego pod wpływem silnego bólu i reakcji stresowej dochodzi do poszerzenia naczyń.
Ostatnim typem jest wstrząs kardiogenny. Mechanizmem w przebiegu którego dochodzi do objawów wstrząsu jest upośledzenie funkcji serca jako pompy, przez co krew nie może przepływać na obwód doprowadzając do niedotlenienia tkanek. Przyczyną tego stanu może być m.in. niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego, obrażenia serca, tamponada serca, zapalenie mięśnia sercowego, przedawkowanie leków czy odrzucanie przeszczepu serca.
Zobacz również:
Jakie są objawy wstrząsu?
Objawy wstrząsu różnią się w zależności od opisanych wyżej typów, nie mniej można wyróżnić kilka ogólnych. Zwykle w przebiegu wstrząsu dochodzi do tachykardii, czyli częstości akcji serca przekraczającej u osoby dorosłej powyżej 100 uderzeń na minutę. Niekiedy, szczególnie w przebiegu wstrząsu neurogennego może dochodzić do sytuacji odwrotnej, mianowicie do bradykardii, czyli częstości akcji serca poniżej 60 uderzeń na minutę u osoby dorosłej. Dość charakterystycznym objawem jest również spadek ciśnienia tętniczego, szczególnie składowej skurczowej, która jest zwykle poniżej 90 mm Hg.
W początkowym etapie wstrząsu może ten objaw nie występować, a nawet stwierdza się niewielki wzrost ciśnienia tętniczego np. we wstrząsie septycznym. Przydatnym jest tutaj tzw. wskaźnik wstrząsowy Allgowera, będący ilorazem częstości rytmu serca i skurczowego ciśnienia tętniczego. Jeżeli jest on większy od 1 oznacza, iż mam do czynienia ze wstrząsem. Jeżeli jest mniejszy niż 0,5 najprawdopodobniej osoba ta nie ma wstrząsu. Tętno jest słabe, ma niską amplitudę. Bardzo często jest ono niemożliwe do zbadania na tętnicy promieniowej. Zazwyczaj wypełnienie żył szyjnych jest zmniejszone.
Wyjątkiem od reguły jest tutaj m.in. tamponada serca, której charakterystyczną cechą nadmierne przepełnienie żył szyjnych. W przypadku pochodzenia kardiogennego wstrząsu, może wystąpić ból wieńcowy, a także nagłe zatrzymanie krążenia.
Dużą grupą objawów są zmiany wynikające z niedotlenienia tkanek i narządów. Skóra jest blada, chłodna oraz zlana zimnym potem. Wyjątkiem jest tutaj pierwszy etap wstrząsu septycznego, w którym skóra jest sucha oraz nadmiernie ucieplona. Przy uciskaniu na płytkę paznokciową zblednięcie utrzymuje się powyżej 2 sekund. Osłabione są mięśnie, pojawiają się nudności, wymioty, krwawienia z przewodu pokarmowego a także wzdęcia. Pacjent jest z reguły niespokojny, splątany, lękliwy, a w bardziej zaawansowanych stadiach senny, a niekiedy w stanie śpiączki. Dość charakterystycznym objawem jest również skąpomocz, a nawet zupełne zatrzymanie wydalania moczu. W wyniku niedotlenienia wątroby pojawia się żółtaczka. Oddech jest przyspieszony, płytki, pojawia się duszność oraz typowe objawy niewydolności oddechowej.
Jak stawia się rozpoznanie?
Rozpoznanie oprócz charakterystycznych objawów stawia się na podstawie szeregu badań pomocniczych, które mają za zadanie ułatwić ustalenie przyczyny, co wiąże się często z odmiennym postępowaniem. Podstawowym badaniem jest pomiar ciśnienia tętniczego, wykonuje się również EKG, niekiedy echokardiografię, mierzy się rzut serca oraz tzw. ciśnienie zaklinowania tętnicy płucnej. Ważna jest ocena morfologii krwi obwodowej, badanie układu krzepnięcia oraz szereg badań biochemicznych w tym oceniających zaburzenia elektrolitowe. Niezwykle pomocnym badaniem jest gazometria krwi tętniczej oraz żylnej, a także pulsoksymetria.
Nie można zapominać również o badaniach obrazowych. Można tutaj wyróżnić m.in. zdjęcia radiologiczne oraz tomografię komputerową klatki piersiowej, zdjęcia radiologiczne jamy brzusznej, ultrasonografię żył, tomografię komputerową głowy, a także szereg innych badań. Każdy pacjent musi mieć obowiązkowo ustalona grupę krwi! Jeżeli podejrzewamy wstrząs septyczny należy wykonać również badania mikrobiologiczne oraz toksykologiczne.
Jak leczy się wstrząs?
Każdy typ wstrząsu wymaga nieco innego postępowania, nie mniej ogólny schemat jest podobny. Podstawową sprawą jest zapewnienie drożności dróg oddechowych. Chorego należy ułożyć z uniesionymi nogami. Wyjątkiem jest tutaj wstrząs kardiogenny, w przebiegu którego takie działanie może pogorszyć stan chorego.
Bardzo ważne jest jak najszybsze wykonanie wkłucia do żył obwodowych! Jeżeli nie wykona się tego możliwie szybko, dojdzie do zapadnięcia się naczyń, a przez to nie będzie możliwości podawania płynów, co jest szalenie ważne w przebiegu wstrząsu! Płyny powinny być przetaczane w dużych ilościach. Początkowa dawka w ciągu pół godziny powinna wynosić dla krystaloidów 1000ml, natomiast dla koloidów około 500ml.
Jeżeli mimo zastosowanych działań ciśnienie tętnicze nadal będzie utrzymywało się poniżej krytycznej granicy należy zastosować leki z grupy katecholamin, m.in. noradrenalinę, dopaminę, dobutaminę lub adrenalinę. Nie można zapominać również o tlenoterapii, a w razie potrzeby o przetaczaniu krwi. Równolegle należy kontrolować gospodarkę kwasowo-zasadową oraz poziom glikemii.
Autor:
Piotr Kuc
Źródła:
1. Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011.
2. Kruszyński Zdzisław, Podstawy anestezjologii i intensywnej terapii, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytety Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.
Komentarze do: Czym jest wstrząs i jak się go leczy? (5)
Wstrząs hemodynamiczny
5Witam, znajoma opowiadała mi ostatnio, że miała wstrząs hemodynamiczny, a tutaj w artykule nie ma o nim słowa. Czy to oznacza, że jest tak rzadki, że aż nie wymienia się go w żadnej typologii? Na czym ten wstrząs hemodyn... pokaż całość
Nie ma wstrząsu hemodynamicznego. Hemodynamiczna rola krwi oznacza wpływ jaki wywiera jej obecność w naczyniach krwionośnych na panujące w nich ciśnienie. A wstrząs jest to stan kliniczny, w którym dochodzi do zagrożenia... pokaż całość
Nie wiem nic o istnieniu wstrząsu hemodynamicznego. Jednak wszystkie wstrząsy maję pewne wspólne objawy. Są to: tachykardia,splątanie, lęk, skąpomocz, spłycenie i przyśpieszenie oddechu, ciśnienie tętnicze <90mmHg.... pokaż całość
Chyba rozumiem o co ci chodzi:D Pewnie masz na myśli wstrząs hipowolemiczny. Brzmi podobnie:D Znalazłem kiedyś informację, że wstrząs hipowolemiczny dzieli się na krwotoczny i oparzeniowy, albo są też wstrząsy bezwzględ... pokaż całość