Czym są pokrzywki skórne?

Pokrzywki skórne to problem dużo częstszy niż mogłoby się nam wydawać. Zapewne większość z nas była kiedykolwiek użądlona przez owada lub ”dostaje wysypki” po zjedzeniu niektórych potraw. Są to co prawda jedne z wielu przykładów, ale pozwalają uzyskać jakiekolwiek wyobrażenie o schorzeniu.

Czym w takim razie są pokrzywki skórne i co je wywołuje?

Pokrzywki skórne zgodnie z definicją są niejednolitym zespołem chorobowym. Pierwotną zmianą jest bąbel pokrzywkowy, cechujący się różowym lub porcelanowobiałym zabarwieniem z towarzyszącym świądem i obrzękiem. Szybko powstaje i ustępuje w ciągu kilku lub kilkunastu godzin bez pozostawienia śladu. W większości przypadków pokrzywki są przejawem reakcji immunologicznych typu I i II, jednak część z nich może mieć charakter nieimmunologiczny.

Ze względu na czas trwania objawów wyróżnia się pokrzywkę:

ostrą – poniżej 6 tygodni (70% przypadków)

przewlekłą – powyżej lub równo 6 tygodni (30% przypadków)

Jak dochodzi do powstania bąbla pokrzywkowego?

Bąbel pokrzywkowy powstaje jako reakcja na wzmożoną przepuszczalność naczyń i obrzęk. Jest to wynik uwalniania się z degranulujących komórek tucznych, histaminy oraz innych mediatorów (serotoniny, enzymów proteolitycznych, leukotrienów oraz prostaglandyn).

W przypadku pokrzywek alergicznych zachodzi reakcja między krążącym alergenem, a związanymi na komórkach tucznych immunoglobulinami E, które dają sygnał do degranulacji. Alergenami mogą być różnorodne substancje w pokarmach, lekach, mikrobowe czy wziewne. W przypadku reakcji nieimmunologicznych wyzwalane są te same mediatory, lecz bez pomocy alergenów.

Czy jest to częsta przypadłość?

Ocenia się, że w ciągu życia około 15% do 25% osób doświadcza problemu w sposób bezpośredni. Zdecydowaną większość stanowią przypadki ostrej pokrzywki utrzymującej się od kilku godzin do 6 tygodni.

W zasadzie pokrzywka może wystąpić w każdym wieku, jednak zauważa się częstsze występowanie postaci ostrej u dzieci i młodych dorosłych, natomiast przewlekłej u kobiet w średnim wieku. U ludzi dorosłych w 50% przypadków pokrzywka współwystępuje dodatkowo z obrzękiem naczynioruchowym.

Czym mogą być spowodowane pokrzywki skórne?

Lista przyczyn pokrzywek jest tak długa, że nie sposób wymienić je wszystkie. Każdy organizm reaguje odmiennie na kontakt z różnorodnymi czynnikami. Substancje wywołujące pokrzywkę u jednych mogą nie dawać żadnych reakcji u innych osób, co tym bardziej utrudnia poszukiwania i zmusza do podchodzenia do problemu w sposób indywidualny.

Dużą grupą przyczyn pokrzywek skórnych są substancje zawarte w pokarmach. Postać o podłożu immunologicznym może być wywołana spożyciem ryb, skorupiaków, orzechów, orzechów ziemnych, jaj, mleka, soji czy pszenicy. Pokrzywki niealergiczne powstają w wyniku kontaktu m.in. ze szpinakiem, truskawkami, serem, bakłażanem, homarami, pomidorami lub bakteriami bytującymi w tuńczyku bądź makreli. Również dodatki do żywności nie pozostają obojętne. Należą do nich m.in. benzoesany, penicylina, siarczyny, barwniki oraz pochodne metoksyfenoli.

Zobacz również:

Kolejną grupą są tzw. pokrzywki fizykalne. Mogą być spowodowane kontaktem skóry z zimnym powietrzem, wodą lub wiatrem, ciepłem, światłem UV lub światłem widzialnym. Może to być również reakcja opóźniona na uciśnięcie skóry (zwykle bolesna, pojawia się po 3-8h), reakcja na wibracje (np. wibracje młota pneumatycznego), reakcja na wysiłek fizyczny (tzw. pokrzywka cholinergiczna niezwiązana z anafilaksją), wysiłkowa reakcja anafilaktyczna (przebiegająca z pokrzywką olbrzymią, obrzękiem naczynioruchowym, zaburzeniami oddechowymi oraz wstrząsem) a nawet reakcja na kontakt z wodą.

Kolejną grupą są pokrzywki wywołane lekami. Pokrzywkę alergiczną można wywołać kontaktem z penicyliną, innymi antybiotykami B-laktamowymi lub lekami znieczulającymi miejscowo. Do pokrzywki niealergicznej dochodzi czasem przy kontakcie z kwasem acetylosalicylowym, innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, radiologicznymi środkami cieniującymi, opioidami lub lekami zwiotczającymi mięsnie szkieletowe.

Do nieco rzadszych należą pokrzywki wywołane alergenami wziewnymi. Co ciekawe u osób chorujących na zespół alergii jamy ustnej mogą występować reakcje krzyżowe alergenów wziewnych z pokarmowymi, czyli mówiąc prościej będąc uczulonym na dany alergen wziewny może towarzyszyć alergia na niektóre pokarmy. Przykład: pyłki brzozy - jabłko, orzech laskowy i pomidory; bylica – jabłko, kiwi i seler; ambrozja – banan i melon.

Nie można zapominać, że do pokrzywek może dochodzić również w innych przypadkach, np. w wyniku użądlenia bądź ugryzienia przez owady, po kontakcie z lateksem, odzieżą, śliną zwierząt, meduzą, kosmetykami, pokarmami i innymi substancjami chemicznymi. Znane są również pokrzywki w przebiegu zakażeń WZW typu A, B i C, zakażeń wirusem Epsteina i Barr, HIV, zakażeń pasożytami przewodu pokarmowego lub grzybic.

Opisywane były również pokrzywki w przebiegu zapalenia naczyń, choroby posurowiczej, autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, tocznia rumieniowatego układowego czy mieszanej choroby tkanki łącznej. Pokrzywka może pojawić się również podczas ciąży, w przebiegu nowotworów złośliwych, nadczynności przytarczyc lub rzadkich chorób genetycznych, takich jak: zespół Muckle’a i Wellsa czy opóźniona pokrzywka z zimna. Ostatnim przykładem jest tzw. pokrzywka samoistna o nierozpoznanej dotąd etiologii.

Jak w takim razie wyglądają zmiany pokrzywkowe i gdzie się lokalizują?

Zgodnie z tym co zostało powiedziane na początku bąbel pokrzywkowy to swędząca, porcelanowobiała lub różowa zmiana, dobrze ograniczona, wyniosła ponad powierzchnię skóry, otoczona przez rumień, szybko powstająca i zazwyczaj szybko ustępująca. Czasami bąble mogą się zlewać i tworzyć różnorodne kształty, zajmując niekiedy znaczną powierzchnię skóry.

Wygląd czasem może wskazywać na etiologię, i tak małe bąble z szeroką czerwoną obwódką są przejawem pokrzywki cholinergicznej, w wysiłkowej reakcji anafilaktycznej bąble są bardzo duże, z jasnoróżowym rumieniem naokoło. Bąble ciemnoczerwone lub fioletowe są typowe dla pokrzywkowego zapalenia naczyń. Również umiejscowienie może sugerować nam przyczynę.

Zmiany w miejscu kontaktu z alergenem mogą świadczyć o pokrzywce kontaktowej, w miejscach odsłoniętych mogą być przejawem pokrzywki z zimna lub świetlnej, pokrzywka aspirynowa z kolei powstaje na owłosionej skórze głowy, szyi i górnej części klatki piersiowej. Czas jaki upłynął od kontaktu do wystąpienia pokrzywki również może być istotny. W ciągu kilku minut do kilku godzin ujawnia się pokrzywka alergiczna lub fizykalna; 3-12 godzin potrzebuje opóźniona pokrzywka uciskowa, a nawet kilku dni pokrzywka w chorobie posurowiczwej.

Jak potwierdzić właściwe rozpoznanie?

Najważniejszym badaniem jest wywiad. Na podstawie niego lekarz zawęża poszukiwania, co znacznie przyspiesza postawienie rozpoznania. Badaniami pomocniczymi oprócz podstawowych badań krwi są testy skórne punktowe lub oznaczanie swoistych IgE. W następnej kolejności wykonuje się testy skórne z własna surowicą, testy płatkowe, próby prowokacyjne, oznaczanie przeciwciał a nawet biopsję skóry.

Czy istnieje skuteczne leczeni?

Najlepszym sposobem jest unikanie czynnika wyzwalającego lub nasilającego pokrzywkę. W niektórych przypadkach ważnym jest również leczenie choroby podstawowej będącej przyczyną zmian. Jeżeli sposoby te nie przynoszą pożądanych rezultatów stosuje się leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy, a w cięższych przypadkach również B-mimetyki, ketotifen, leki przeciwleukotrienowe, nifedypinę, cyklosporynę lub przeciwciała monoklonalne.

Źródła:
Stefania Jabłońska, Choroby skórne i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011

Autor: Piotr Kuc