Dlaczego warto dbać o trzustkę?

Trzustka jest narządem bardzo ważnym dla prawidłowego funkcjonowania nie tylko układu pokarmowego, ale też całego organizmu. Z uwagi na znaczenie pełnionych funkcji zaburzenie pracy narządu może mieć bardzo poważny wpływ na stan zdrowia.

Trzustka znajduje się w górnej części jamy brzusznej, poniżej żołądka. Ma strukturę zrazikową i zbudowana jest z głowy, trzonu i ogona trzustki. Praca tego niewielkiego narządu (waży zaledwie 100 g) polega na wydzielaniu hormonów i soku trzustkowego.

Za wytwarzanie hormonów odpowiadają specjalne grupy komórek, tzw. wyspy trzustkowe Langerhansa. Hormony trzustki są uwalniane bezpośrednio do krwioobiegu, dlatego w tym przypadku mamy do czynienia z aktywnością wewnątrzwydzielniczą narządu. Niemal 70% masy wysp stanowią komórki, które wytwarzają insulinę i amylinę. Biosynteza glukagonu odbywa się z kolei w komórkach, które stanowią ok. 20% komórek wysp trzustkowych. Pozostałe 10% to komórki D odpowiedzialne za wytwarzanie somatostatyny oraz komórki F wytwarzające polipeptyd trzustkowy.

Aby w pełni zrozumieć rolę trzustki należy poznać funkcje wydzielanych przez nią hormonów. Z całą pewnością jednym z ważniejszych związków jest insulina. Hormon ten bierze udział w metabolizmie białek, tłuszczów i przede wszystkim cukrów. Między innymi wpływa na wychwyt glukozy i aminokwasów przez tkanki, wzmaga rozkład oksydacyjny glukozy i wytwarzanie z niej tłuszczów, hamuje przekształcanie białek w glukozę oraz zwiększa glukogenogenezę, zapobiegając jednocześnie glikogenolizie.

Ponadto insulina zmniejsza aktywność kataboliczną glukokortykosteroidów i hormonów tarczycy. Z wydzielaniem insuliny ściśle jest związane uwalnianie amyliny. Hormon ten ma za zadanie kontrolę wchłaniania pokarmów, spowolnienie opróżniania żołądka i wchłaniania glukozy z jelita cienkiego. Ponadto wpływa hamująco na wydzielanie insuliny oraz glukagonu, podstawowych regulatorów przemian węglowodanowych w organizmie. Działanie glukagonu można najprościej określić jako antagonistyczne względem insuliny. Hormon wzmaga glugoneogenezę i glikogenolizę oraz proces utleniania kwasów tłuszczowych.

Zupełnie inną rolę pełni kolejny hormon peptydowy trzustki – somatostatyna. Hormon ten hamuje wydzielanie peptydów żołądkowo-jelitowo-trzustkowych, m.in. glukagonu i insuliny, gastryny i sekretyny. Ponadto zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego, soku trzustkowego i żółci. Hamuje też perystaltykę przewodu pokarmowego, zmniejsza uwalnianie tyreoliberyny i hormonu wzrostu (somatotropiny).

Poza czynnością wewnątrzwydzielniczą trzustka pełni także funkcje zewnątrzwydzielnicze. Narząd ten produkuje sok trzustkowy, który przez przewód wyprowadzający jest wydzielany do jelita cienkiego. Codzienne komórki trzustki wytwarzają od 1 do 1,5 litra soku trzustkowego. W jego skład wchodzi przede wszystkim woda, wodorowęglany, elektrolity i liczne enzymy trawienne biorące udział w trawieniu wszystkich podstawowych składników pokarmowych. Amylaza odpowiada za rozkład węglowodanów, trypsyna, chymotrypsyna i karboksypeptydaza – białek, natomiast lipaza, fosfolipaza A i enterazy – tłuszczów. Z uwagi na zasadowe pH (8,0-8,4) sok trzustkowy neutralizuje zawartość żołądka przechodzącą do dwunastnicy. W ten sposób zapewnia optymalne środowisko do działania enzymów trzustkowych i jelitowych. Bierze zatem udział w trawieniu białek, tłuszczów i węglowodanów.

Zobacz również:

Jak widać czynność trzustki wpływa na wiele procesów mających miejsce w naszym organizmie. Dlatego też najmniejsze dolegliwości ze strony tego narządu nie powinny być bagatelizowane. Ostre zapalenie trzustki jedynie w najłagodniejszej postaci ustępuje po leczeniu płynami i lekami rozkurczowymi. W większości przypadków stan ten wymaga antybiotykoterapii i żywienia pozwalającego ominąć żołądek (dojelitowego lub pozajelitowego). W przypadku postaci martwiczej lub martwiczo-krwotocznej sytuacja jest jeszcze bardziej niebezpieczna, a nawet zagrażająca życiu. Wówczas leczenie jest zwykle prowadzone na oddziałach intensywnej terapii i wymaga przeprowadzania operacji (często nie jednej). Jeśli mimo ostrego zapalenia trzustki nie zaczniemy dbać o swoje zdrowie proces niszczenia narządu będzie postępował. Z czasem rozwinie się przewlekłe zapalenie trzustki. W jej miąższu pojawią się włókniste zmiany, zwapnienia i torbiele, a postępująca martwica w końcu uniemożliwi prawidłowe funkcjonowanie narządu. Zmiany te objawiają się m.in. wystąpieniem biegunek tłuszczowych, bólem w nadbrzuszu i spadkiem masy ciała. Na skutek zakłócenia wydzielania insuliny może rozwinąć się także cukrzyca. Przewlekłemu zapaleniu trzustki często też towarzyszy niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Zwykle problem z funkcjonowaniem trzustki dotyczy osób po 50. roku życia, zwłaszcza mężczyzn. Czynnikami predysponującymi są przede wszystkim nadwaga lub otyłość. Zatem jeśli chcemy uchronić ten ważny narząd przed chorobą powinniśmy zadbać o odpowiednią dietę, ubogą w tłuszcze i cukier. Posiłki powinny być niewielkie i lekkostrawne. Dla dobra trzustki należy także zupełnie zrezygnować z alkoholu. W niektórych przypadkach konieczne jest też wyręczenie chorej trzustki w pracy i przyjmowanie insuliny i enzymów trawiennych. W aptekach można nabyć preparaty zawierające pankreatynę, czyli suchy wyciąg z trzustki zawierający trypsynę, amylazę i lipazę, a także enzymy rozkładające tłuszcze i skrobię.

Trzustkę można także wspomóc preparatami ziołowymi. Surowcami dostarczającymi enzymów proteolitycznych są m.in. ananas jadalny, niedojrzały owoc papai oraz kora i liść harongi. Pierwszy surowiec zawiera bromelinę – mieszaninę enzymów przyspieszających przemianę materii. Choć ananas jadalny zwykle jest wykorzystywany w preparatach wspomagających odchudzanie jest też skuteczny w zaburzeniach trawiennych na tle niedostatecznego wydzielania soku trzustkowego. Składnikiem czynnym niedojrzałych owoców papai jest natomiast papaina. Enzym rozkłada białka zawierające aminokwasy zasadowe. Z uwagi na niestabilność w kwasowym środowisku powinna być podawana w formie tabletek dojelitowych.

W dolegliwościach trzustkowych można również stosować preparaty harongi. Surowiec stymuluje nie tylko aktywność zewnątrzwydzielniczą trzustki, ale także zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Za właściwości surowca odpowiadają pochodne 1,8-dihydroksyantracenu. W aptekach można nabyć również gotowe mieszanki ziołowe zalecane w schorzeniach trzustki. Przykładem jest Pancreaflos – mieszanka takich ziół, jak: korzeń i ziele mniszka lekarskiego, ziele glistnika, korzeń pokrzywy, ziele tymianku, szyszki chmielowe i liść mięty pieprzowej. W przewlekłych stanach zapalnych trzustki można też stosować Pankrosan (ziele krwawnika, ziele ogórecznika, ziele pięciornika gęsiego, liść mięty, liść borówki czernicy, kwiat nagietka, korzeń goryczki). Zwolennicy homeopatii mogą z kolej wspomóc się np. preparatami firmy Heel (Leptandra compositum lub Ceanothus-Homaccord).

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

1. Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

2. Mutschler E.: Farmakologia i toksykologia – podręcznik. Wyd. II pod red. W. Buczko, MedPharm-Polska 2010.

3. Przedpełska K.: Układ trawienny zawsze na pełnych obrotach. Farmacja i Ja, 2010, 3.

4. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007.