Dopamina

Dopamina należy do leków pobudzających układ współczulny (sympatyczny). W przypadku dopaminy wpływ ten jest bezpośredni (przez receptory adrenergiczne) oraz pośredni (uwalnianie noradrenaliny). Dopamina jest nie tylko substancją leczniczą, gdyż wytwarzana jest także naturalnie przez organizm ludzki.

Należy do grupy związków katecholowych i amin biogennych. Pod względem chemicznym dopamina to 1–dihydroksyfenyloetyloamina, pochodna tyrozyny.

Biosynteza

Dopamina syntezowana jest głównie w ośrodkowym układzie nerwowym z prekursora – tyrozyny. Związek ten przy udziale monooksygenazy tyrozynowej ulega przemianie do DOPA, czyli 3,4-dihydroksyfenyloalaniny. DOPA jest następnie przekształcana w dopaminę pod wpływem innego enzymu, dekarboksylazy DOPA.

Metabolizm

Metabolizm dopaminy odbywa się w wątrobie, nerkach i osoczu, przy udziale takich enzymów, jak dehydrogenaza aldehydowa, monoaminooksydaza (MAO) i katecholo-O-metylotransferaza (COMT). Głownymi jej metabolitami są: kwas homowanilinowy (HVA), 3-metoksytyramina (MTA) oraz kwas 3,4-dihydroksyfenylooctowy (DOPAC).

Rozkład dopaminy w organizmie zachodzi szybko. Znaczna część dawki (ok. 80%) wydalana jest z moczem już w ciągu 24 godzin od podania leku (okres półtrwania wynosi ok. 9 minut). Nieznaczna ilość wydalana jest nie w postaci metabolitów, a w postaci niezmienionej, czyli dopaminy.

Aktywność biologiczna

Dopamina działa poprzez pobudzanie receptorów β1- i α1-adrenergicznych oraz swoistych receptorów dopaminergicznych. Jej wpływ na układ współczulny jest także pośredni, poprzez uwalnianie endogennej norepinefryny.

Działanie dopaminy jest zależne od dawki. Małe dawki rzędu 0,5-2 μg/kg m.c./min wywołują pobudzenie receptorów dopaminergicznych, średnie (2-10 μg/kg m.c./min) – receptorów β1-adrenergicznych, natomiast przy podaniu dużych dawek (powyżej 10 μg/kg m.c./min) pobudzeniu ulegają również receptory α-adrenergiczne.
Receptory β1-adrenergiczne należą do grupy receptorów metabotropowych. Ich pobudzenie odbywa się za pośrednictwem białka Gs (białko pobudzające) i prowadzi do aktywacji cyklazy adenylowej i syntezy cyklicznego AMP (cAMP).

Aktywacji ulega wówczas zależna od cAMP kinaza białkowa (APK), dzięki której dochodzi do fosforylacji różnych białek komórkowych. Receptory β1 zlokalizowane są przede wszystkim w mięśniu sercowym. Poprzez ich pobudzenie dopamina zwiększa siłę i częstość skurczów mięśnia sercowego (działanie ino- i chronotropowo dodatnie).

Receptory α1-adrenergioczne podobnie jak receptory β1-adrenergiczne są receptorami metabotropowymi związanymi z białkami regulacyjnymi G. Pobudzenie receptorów α1 odbywa się głównie przy udziale białka Gi (białko hamujące), które hamuje aktywność cyklazy adenylowej, przez co zmniejsza wewnątrzkomórkowe stężenie cAMP. Pobudzenie receptorów α1-adrenergicznych przez dopaminę powoduje zwężenie obwodowych naczyń krwionośnych i przejściowy wzrost ciśnienia krwi oraz spadek perfuzji tkankowej.

Zobacz również:

Receptory dopaminergiczne zlokalizowane są w naczyniach nerkowych, wieńcowych, trzewnych i mózgowych, a także w pęcherzykach płucnych, limfocytach i trzustce. Ich pobudzenie przez dopaminę powoduje zmniejszenie oporu naczyniowego. Wpływ dopaminy na nerki obejmuje zwiększenie filtracji kłębuszkowej, wzmożone wydalanie sodu i wody oraz wpływ na wydzielanie reniny.

Od zastosowanej dawki dopaminy zależy też całkowity opór obwodowy, który spada w fazie rozszerzenia naczyń nerkowych i trzewnych, natomiast rośnie wraz z ich zwężeniem i poprawą wyrzutu krwi przez mięsień sercowy. Dopamina nie ma zdolności przenikania przez barierę krew-mózg.

Drogi podania

Podanie dopaminy odbywa się przez dożylny wlew kroplowy. Działanie jest widoczne po 1-2 minutach, natomiast stan stacjonarny osiągany jest po 5-10 minutach.

Zastosowanie

Wskazaniem do podania dopaminy jest przede wszystkim wstrząs powikłany przednerkową niewydolnością nerek, np. pochodzenia sercowego. Wykorzystywana jest jednak także we wstrząsie septycznym i urazowym. Lek ten podawany jest również po operacjach kardiochirurgicznych oraz w niewydolności mięśnia sercowego. Coraz częściej dopamina jest jednak zastępowana przez jej bezpieczniejszą pochodną – dobutaminę (patrz niżej).

Działania niepożądane

Stosowanie dopaminy wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań ubocznych, takich jak przyspieszenie czynności serca, zaburzenia rytmu (np. pozazatokowe skurcze dodatkowe), bóle wieńcowe, kołatanie serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, bóle głowy i duszność oraz objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty).

Przeciwwskazania

Preparaty dopaminy nie powinny być wykorzystywane w leczeniu osób z ciężkimi zaburzeniami rytmu serca, takimi jak niewyrównane tachyarytmie czy migotanie komór. Przeciwwskazaniem do stosowania tego leku jest również guz chromochłonny nadnerczy. Mimo faktu, iż dopamina jest lekiem podawanym w stanach zagrożenia życia, w przypadku kobiet spodziewających się dziecka może być stosowana jedynie wówczas, gdy korzyści dla matki przewyższają potencjalne zagrożenie dla płodu. Przeciwwskazaniem nie jest natomiast karmienie piersią.

Interakcje

Działanie dopaminy mogą nasilać inhibitory MAO (np. moklobemid, selegilina). Zmniejszenie działania dopaminy może być natomiast wynikiem interakcji z β-adrenolitykami (np. propranololem, metoprololem). Z kolei przy równoczesnym stosowaniu dopaminy z cyklopropanem lub z wziewnymi anestetykami halogenowymi może dojść do komorowych zaburzeń rytmu.

Ponadto guanetydyna i trójcykliczne leki przeciwdepresyjne mogą nasilać efekt hipertensyjny, natomiast połączenie z fenytoiną może powodować bradykardię i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Interakcja dopaminy z lekami moczopędnymi nasila działanie diuretyków.

Preparaty handlowe

Dopamina dostępna jest w postaci chlorowodorku w preparatach: Dopaminum hydrochloricum WZF i Dopamin Admeda 200. Substancja lecznicza znajduje się w ampułkach zawierających 50 lub 200 mg leku.

DOBUTAMINA jest syntetyczną pochodną dopaminy. Jej działanie zależy od odmiany izomerycznej. Izomer prawoskrętny (+) silniej niż izomer lewoskrętny (-) pobudza receptory β1-adrenergiczne. Ponadto izomery różnią się wpływem na adrenetgiczne receptory α. Izomer (+) działa bowiem pobudzająco, natomiast izomer (-) – hamująco.

W lecznictwie są stosowane mieszaniny racemiczne, które zwiększają kurczliwość, objętość wyrzutową i minutową serca. Wpływają też korzystnie na przepływ płucny, nerkowy, wieńcowy oraz utlenowanie mięśnia sercowego. Dobutamina słabiej od dopaminy wpływa na ciśnienie tętnicze krwi. Stosowana jest we wlewach dożylnych (preparaty: Dobuject, Dobutamin Hexal, Dobutamine), głównie we wstrząsie i niewydolności krążenia. W porównaniu do dopaminy wywołuje też mniej działań niepożądanych, przede wszystkim nie przyczynia się do występowania zaburzeń rytmu serca. Duże dawki mogą jednak powodować tachykardię i pogorszenie perfuzji wieńcowej.

Źródła:
Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010,
www.pharmindex.pl.

Autor: Marta Grochowska