Gonadotropiny - rodzaje i właściwości

Gonadotropinami nazywane są glikoproteinowe hormony wydzielane przez przysadkę. Odpowiadają one za prawidłową czynność gruczołów płciowych u kobiet i mężczyzn. Do tej grupy związków zaliczana jest folitropina oraz lutropina.

Wydzielanie obu hormonów stymulowane jest przez gonadoliberynę (podwzgórzowy hormon pobudzający wydzielanie hormonów gonadotropowych, GnRH), a hamowane przez estradiol i progesteron u kobiet oraz inhibinę i testosteron u mężczyzn.

Wydzielanie rozpoczyna się już w 6. tygodniu życia płodowego i ulega zmianie w okresie ponatalnym, rozrodczym i starczym. W czasie ciąży wytwarzanie są dodatkowo gonadotropiny trofoblastu łożyska (gonadotropina kosmówkowa i laktogen łożyskowy). Dlatego też wydzielanie folitropiny i lutropiny w tym okresie maleje.

FOLITROPINA (hormon dojrzewania pęcherzyków, FSH)

Cząsteczkę folitropiny tworzą dwa łańcuchy α i β, z czego pierwszy warunkuje działanie hormonalne, a drugi swoistość gatunkową. Działanie folitropiny jest różne w zależności od płci. W przypadku kobiet FSH odpowiada za dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych (Graafa) i syntezę estrogenów w komórkach ziarnistych.

Ponadto zwiększa aktywność aromatazy, która warunkuje zachodzące w jajnikach przekształcanie androgenów do estrogenów. U mężczyzn folitropina jest niezbędna do prawidłowego przebiegu spermatogenezy (powstawania plemników). Pobudza też komórki Sertolego do wytwarzania białka wiążącego androgeny (ABP). Aktywność FSH określana jest w jednostkach międzynarodowych (j.m.), przy czym 1 j.m. FSH odpowiada 0,11388 mg pierwszego międzynarodowego standardu FSH, który został ustalony w 1974 roku.

Wydzielanie folitropiny ulega zmianie w różnych okresach życia. Małe wydzielanie (ok. 3 j.m./l) ma miejsce w dzieciństwie. W okresie dojrzałości płciowej wzrasta do 5-20 j.m./l, natomiast po menopauzie u kobiet i w okresie starczym u mężczyzn wynosi aż 50-200 j.m./l. Stężenie FSH zwiększa się także u kobiet będących w fazie jajeczkowania (owulacji). Czas połowicznego rozpadu folitropiny w surowicy krwi wynosi ok. 10 minut.
W lecznictwie znalazły zastosowanie urofolitropina oraz folitropina rekombinowana.

Urofolitropina jest ludzką folitropiną pozyskiwaną z moczu kobiet będących w okresie menopauzalnym. Mimo zaawansowanych technik oczyszczania lek zawiera niewielkie domieszki lutropiny. Urotropina stosowana jest domięśniowo w leczeniu bezpłodności u kobiet. W trakcie leczenia mogą wystąpić nudności, wymioty i hiperstymulacja jajników.

Folitropina rekombinowana (rhFSH) uzyskiwana jest metodą inżynierii genetycznej. Cechuje ją większa czystość niż urofolitropinę (brak domieszki lutropiny). Od folitropiny ludzkiej różni się jedynie wielkością cząsteczki, co jest wynikiem innego stopnia glikozylacji. W zależności od tej cechy wyróżnia się:

Zobacz również:

folitropinę rekombinowaną α o małym stopniu glikozylacji – szybko wchłania się z miejsca podania. Stosowana podskórnie. Okres półtrwania wynosi ok. 24 godzin;

folitropinę rekombinowaną β o dużym stopniu glikozylacji – wchłania się wolniej. Stosowana w preparatach do podania domięśniowego lub podskórnego. Czas połowicznego rozpadu jest dłuższy niż w przypadku rhFSH α i wynosi średnio 40 godzin.

Oba związki działają tak samo jak ludzka folitropina (hFSH). Stosowane są w niepłodności anowulacyjnej oraz kontrolowanej hiperstymulacji jajników w programach wspomaganego rozrodu (m.in. w metodzie in vitro).

Preparaty folitropiny rekombinowanej nie mogą być podawane u kobiet z pierwotną niewydolnością jajników, torbielami jajników lub mięśniakami macicy. Przeciwwskazaniem jest również ciąża, nadwrażliwość oraz choroby nowotworowe macicy, jajników, sutka, przysadki lub podwzgórza. Do działań niepożądanych mogących wystąpić w trakcie leczenia należą: wymioty, bóle brzucha, ból i zaczerwienienie w miejscu podania. Przy długotrwałym stosowaniu rhFSH może wystąpić także zespół nadmiernej stymulacji jajników.

LUTROPINA (hormon lutenizujący, LH)

U kobiet działanie lutropiny obejmuje między innymi pobudzanie wytwarzania progesteronu przez ciałko żółte. Pod jej wpływem w komórkach tekalnych (osłonkach jajnika) zwiększa się też wytwarzanie androstendionu i testosteronu, przekształcanych następnie do estronu i estradiolu. Ponadto hormon ten warunkuje wystąpienie jajeczkowania.

U mężczyzn lutropina odpowiada za zwiększone wytwarzanie testosteronu w komórkach Leydiga oraz rozrost komórek śródmiąższowych jąder. Aktywność lutropiny określana jest w jednostkach międzynarodowych, przy czym 1 j.m. LH odpowiada 0,13369 mg pierwszego międzynarodowego wzorca. Ilość wydzielanej lutropiny wynosi: 3 j.m./l przed okresem dojrzewania, 5-20 j.m./l w okresie dojrzałości płciowej oraz 50-100 j.m./l w okresie okołoowulacyjnym u kobiet. Okres półtrwania LH w surowicy krwi wynosi 2-30 minut. Lutropina nie znalazła zastosowania w lecznictwie. W celu uzyskania jej działania wykorzystuje się natomiast gonadotropinę kosmówkową.

GONADOTROPINA KOSMÓWKOWA (hCG)

Tak jak to zostało wspomniane hCG jest hormonem wydzielanym w czasie ciąży przez łożysko. Podtrzymuje ona czynność ciałka żółtego. Aktywność hormonu określana jest w jednostkach międzynarodowych, przy czym 1 j.m. hCG odpowiada 1,279 μg drugiego międzynarodowego wzorca, który został ustalony w 1963 roku. Występowanie gonadotropiny kosmówkowej już 7 dni po zapłodnieniu zostało wykorzystane w testach ciążowych.

Szczyt wydzielania hCG przypada na 8-10 tydzień po ostatniej miesiączce. Następnie ilość wydzielanego hormonu ulega znacznemu zmniejszeniu, szczególnie w III trymestrze ciąży. Eliminacja gonadotropiny kosmówkowej z krwi przebiega w dwóch fazach różniących się okresem półtrwania.

Czas połowicznego rozpadu pierwszej fazy wynosi ok. 6-12 godzin, a drugiej fazy 23-37 godzin. W celach leczniczych gonadotropinę kosmówkową pozyskuje się z moczu kobiet ciężarnych. Hormon podawany jest domięśniowo w pierwotnej niewydolności jajników, niewydolności lutealnej oraz zaburzeniach miesiączkowania. Gonadotropina kosmówkowa stosowana jest również u mężczyzn w hipogonadyzmie, oligospermii i azoospermii.

W leczeniu hormonalnym wykorzystywana jest także tzw. gonadotropina menopauzalna ludzka, która jest mieszaniną różnych ilości gonadotropin (FSH i LH). Otrzymywana jest z moczu kobiet będących w okresie menopauzy.

Lek podawany jest wyłącznie domięśniowo. Jego działanie jest zależne od właściwości farmakokinetycznych hormonów znajdujących się w danym preparacie farmaceutycznym. Gonadotropina menopauzalna ludzka stosowana jest u kobiet w celu pobudzenia owulacji, w poporodowej martwicy przysadki (zespół Sheehana) oraz w pierwotnym i wtórnym braku miesiączki (amenorrhea). U mężczyzn z kolei pobudza spermatogenezę, dlatego podawana jest w przypadku bezpłodności.

Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska

Gonadotropiny - rodzaje i właściwości

Komentarze do: Gonadotropiny - rodzaje i właściwości