Guzy mózgu - jakie objawy powinny zwrócić naszą uwagę?

1) Pierwotne guzy mózgu

a. Guzy pochodzenia glejowego

b. Chłoniaki

c. Guzy szyszynki

2) Nowotwory opon mózgowo-rdzeniowych

a. Oponiaki

b. Obłoniaki

3) Guzy czaszki i nerwów czaszkowych

4) Guzy rdzenia kręgowego

a. Guzy zewnątrzrdzeniowe

b. Guzy wewnątrzrdzeniowe

c. Guzy wewnątrztwardówkowe

d. Guzy kręgosłupa

5) Guzy przysadki

6) Guzy przerzutowe

a. Przerzuty do mózgu

b. Przerzuty do opon mózgowo-rdzeniowcyh

c. Przerzuty do rdzenia kręgowego

7) Guzy i malformacje naczyniowe

8) Guzy wrodzone i guzy OUN występujące w dzieciństwie.

Głównym objawem, który występuje u 50-80% osób chorych, jest ból głowy występujący i nasilający się szczególnie nad ranem. Niestety jest to objaw bardzo niecharakterystyczny, ponieważ występuje w wielu innych chorobach, niezwiązanych z procesem nowotworowym. Ponadto do nieswoistych objawów zalicza się spowolnienie psychoruchowe, nie dające się wytłumaczyć nudności i wymioty oraz ogniskowe napady padaczkowe o niewyjaśnionej etiologii.

Na podstawie wieloletniego doświadczenia można wyróżnić trzy okresy rozwoju guza:

• podrażnieniowy,

• pojawienie się i narastanie deficytu neurologicznego,

• ciasnoty wewnątrzczaszkowej.

Okres podrażnieniowy charakteryzuje się brakiem ubytków w czynności mózgu. Mogą występować częściowe napady padaczkowe. Jeżeli napadom towarzyszy aura mogą już sugerować konkretną lokalizację. Ponadto pojawiają się zmiany zachowania, spowolnienie psychoruchowe, objawy neurasteniczne, a także szereg zaburzeń emocjonalnych, zmian nastroju i zachowania. Często rodzina zauważa że chory „stał się innym człowiekiem”.

Okres pojawienia się i narastanie deficytu neurologicznego może cechować się różnorodnością objawów, w zależności od lokalizacji guza. Mogą wystąpić narastające niedowłady połowicze, ubytki w polu widzenia, zespoły pniowe, zaburzenia koordynacji, zespoły pozapiramidowe, móżdżkowe, zaburzenia wypowiadania i rozumienia słów, a także hipomimiczny wyraz twarzy, tzw. twarz guzowa, czyli twarz bez emocji.
 

• Maska udarowa guza - objawy przypominają udar mózgu; z tego też powodu chory pierwotnie jest hospitalizowany. Choroba sprawie wrażenie ostrego, nagłego ataku. Dopiero dokładnie zebrany wywiad i badanie dodatkowe pozwalają postawić właściwe rozpoznanie. Dzieje się tak m.in. w przypadku przerzutów nowotworowych do mózgu.

• Maska zapalna guza - charakteryzuje się ostrym i nagłym początkiem z towarzyszącym stanem podgorączkowym lub gorączkowym, sprawiając wrażenie zapalenia mózgu. Szybko narastają zaburzenia świadomości, zespół wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego oraz postępujący deficyt neurologiczny. W płynie mózgowo-rdzeniowym stwierdza się cechy zapalne. Przykładem może być glejak wielopostaciowy.

Okres ciasnoty wewnątrzczaszkowej w wyniku rozrostu guza i jego toksycznego wpływu dochodzi do zaburzeń w krążeniu mózgowym i obrzęku mózgu. Powyższe zmiany powodują proces wgłobienia pod sierp mózgu, pod namiot móżdżku oraz do otworu potylicznego wielkiego. Rozwija się obraz kliniczny niedomogi pnia mózgu. Guzy, które mają tendencję do powolnego wzrostu później dają objawy ciasnoty, ze względu na możliwość uruchomienia mechanizmów autoregulacyjnych. Wzrost o 10% objętości mózgu może nie dawać objawów. W guzach złośliwych, przerzutowych, które szybko się rozrastają oraz cechują dużą toksycznością, mimo niewielkich rozmiarów, zdecydowanie szybciej dają objawy.

Lokalizacja guzów. Aby wykonać badania pomocnicze, szczególnie obrazowe, należy najpierw na podstawie objawów określić lokalizację guza. Wstępnie należy zastanowić się czy jest to proces nadnamiotowy (w półkulach mózgu), podnamiotowy (móżdżek, pień) czy wewnątrzkomorowy. Następnie określamy położenie prawostronne, lewostronne lub w linii ośrodkowej mózgu.
 

Guzy w półkuli mózgu charakteryzują się występowaniem niedowładów połowiczych, połowiczych zaburzeń czucia oraz ubytkami w polu widzenia, zaburzeniami mowy w postaci afazji, późnym pojawieniem się ciasnoty śródczaszkowej, a także nieobecnością zaburzeń ze strony nerwów czaszkowych i objawów móżdżkowych.

Guzy podnamiotowe dają objawy uszkodzenia nerwów czaszkowych, zespoły pniowe, objawy oponowe pod postacią sztywności karku i częste objawy móżdżkowe.
 

Guzy wewnątrzkomorowe dają objawy przemijającego zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego (inaczej zespół Brunsa lub objaw wentylowy) oraz niewielkie niedowłady połowicze o przemijającym przebiegu. Objawy nasilają się przy zmianie pozycji głowy w wyniku blokowania przez guz przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Każdy fragment mózgu odpowiada za inną funkcję, co pozwala czasem dość precyzyjnie wskazać lokalizację. W przypadku uszkodzenia płata czołowego półkul mózgowych w części przedniej spodziewamy się zaburzeń zachowania, stanów psychicznych chorych, apatii, abulii, braku inicjatywy. Gdy uszkodzenie obejmuję stronę przyśrodkową pojawia się natomiast spowolnienie intelektualne oraz zaburzenia zdolności zapamiętywania, planowania i koncentracji.

Guzy podstawy płata czołowego dają objawy wesołkowatości, drażliwość, impulsywność i labilność emocjonalną, a zmiany w rynience węchowej - zaburzenia węchu. Uszkodzenia płata ciemieniowego może dawać napady padaczkowe częściowo proste czuciowe, podobne do padaczki jaksonowskiej ruchowej, a także apraksję, dysleksję, autoagnozję, zaburzenia w polu widzenia, afazję amnestyczną, niedoczulicę połowiczą oraz niedowłady. Uszkodzenia płata potylicznego mogą wywołać padaczkę z aurą wzrokową, zaburzenia w polu widzenia, zniesienie oczopląsu optokinetycznego, ślepotę korową z agnozją, zaburzenia widzenia przestrzennego oraz szereg nietypowych objawów ubytkowych np. zaburzenia rozróżniania barw, czy mroczek centralny.
 

Guzy płata skroniowego wywołują lęki, czasem nadmierną pobudliwość, depresję oraz napady padaczkowe o złożonej symptomatologii. Jeżeli uszkodzenie obejmie półkulę móżdżku wystąpi hipotonia mięśniowa, adiadochokineza, zaburzenia mowy o typie dyzartryczno-skandowanym, ataksja z drżeniem zamiarowym oraz zbaczania kończyn w kierunku uszkodzonej półkuli przy wyciągnięciu ich przed siebie. Zmiany w robaku móżdżku mogą wywołać ataksję ruchową, chód na szerokiej podstawie, pochylenie głowy w kierunku uszkodzenia. Uszkodzenie pnia dają najpoważniejsze zmiany w postaci niedomogi pnia, w której przede wszystkim dominują zaburzenia przytomności oraz ryzyko uszkodzenia ośrodka oddechowego.

Guz rzekomy mózgu cechuje się zespołem ciasnoty śródczaszkowej, przy braku procesu rozrostowego. Chory zgłasza zawroty głowy, nudności, wymioty, bóle głowy, podwójne widzenie, gorszą ostrość wzroku. W badaniu neurologicznym stwierdza się niedowład lub porażenie nerwu odwodzącego, tarczę zastoinową na dnie oczu oraz brak innych objawów sugerujących deficyt neurologiczny. Przyczyn upatruje się w długotrwałych obrzękach mózgu ze względu na choroby internistyczne, szczególnie endokrynologiczne. Zespół częściej występuje u kobiet około 40. r.ż. Leczenie ma na celu zmniejszenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego poprzez stosowanie środków odwadniających. 

Autor: Piotr Kuc
 

Żródła:
 

Roman Mazur, Neurologia kliniczna, Via medica, Gdańsk 2007

Roman Mazur, Podstawy kliniczne neurologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998