HIV - czy może stać się udziałem każdej kobiety?

Dlaczego kobiety w sposób szczególny narażone są na zakażenie wirusem HIV? Zgodnie z najnowszymi danymi statystycznymi, połowa osób zakażonych wirusem HIV na świecie to kobiety. W Polsce stanowią one 30% wszystkich zakażonych. Większość z nich jest w wieku rozrodczym.

Zakażone HIV kobiety mogą potencjalnie przekazać HIV swoim dzieciom. Znane są metody skutecznego zapobiegania zakażeniom u noworodków. Jeśli kobieta będzie świadoma zakażenia wirusem, ma blisko 100% szans na urodzenie zdrowego dziecka.

Obecnie w wielu częściach świata, w tym także w Polsce, HIV rozprzestrzenia się przede wszystkim poprzez kontakty seksualne. Coraz częściej wirusem zakażone są kobiety. Są to przedstawicielki różnych narodowości, wszystkich statusów społecznych i wyznań. Wirusem zakażają się niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania.

Zakażenie

Kobiety mogą nabyć wirusa tą samą drogą, co mężczyźni. Są one jednak znacznie bardziej narażone na zakażenie HIV, przede wszystkim ze względu na biologiczną podatność, w związku z budową ich narządów płciowych. HIV w kontaktach seksualnych przenosi się znacznie łatwiej z mężczyzny na kobietę. Wbrew panującym wciąż poglądom, do zakażenia nie muszą prowadzić częste i liczne zmiany partnerów seksualnych. Wiele kobiet zakaziło się wirusem HIV od swojego pierwszego i jedynego partnera.

Kobiety narażone są w szczególny sposób również ze względu na ich społeczną rolę. To one najczęściej opiekują się chorymi członkami rodziny, opatrują rany, czy asystują najbliższym podczas wizyt w szpitalach lub gabinetach lekarskich. W krajach mniej cywilizowanych wpływ na epidemiologię mają również przemoc i gwałty dokonywane na kobietach, zarówno w domu, jak i np. podczas konfliktów wojennych, uległość kobiet w stosunku do mężczyzn, wymuszających kontakt seksualny i niski poziom edukacji dziewcząt.

HIV niszczy układ immunologiczny kobiet, tak samo jak mężczyzn i bez leczenia antyretrowirusowego prowadzić może do szeregu chorób związanych z zakażeniem, a nawet do śmierci. Liczba komórek CD4 (limfocytów, odgrywających ważną rolę w obronie organizmu przed drobnoustrojami, mogącymi powodować choroby) u kobiet może być wyższa, niż u mężczyzn znajdujących się na tym samym etapie zakażenia HIV. Ich liczba może się jednak zmniejszać podczas miesiączki, w trakcie przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych, a także w czasie ciąży.

U kobiet, tak jak u mężczyzn, nieleczone zakażenie HIV prowadzi do stopniowego, trwającego zwykle przez lata, osłabiania układu odpornościowego, co w końcu sprawia, że organizm staje się wrażliwy na ciężkie infekcje oportunistyczne i nowotwory definiujące AIDS.

Hormony i choroby ginekologiczne

Zobacz również:

Zakażenie HIV może powodować zaburzenia cyklu miesiączkowego. Częściej zdarza się to wówczas, kiedy liczba komórek CD4 jest niska, a poziom wiremii wysoki, jak również u kobiet przyjmujących narkotyki. Takie zaburzenia mogą się pojawiać, gdyż uszkodzenie układu immunologicznego powodowane przez HIV może zaburzać równowagę hormonalną. HIV może zaburzać zdolność organizmu do produkcji hormonów - estrogenu i progesteronu i prowadzić nawet do przedwczesnej menopauzy i jej powikłania w postaci osteopenii i osteoporozy.
Kobiety żyjące z HIV narażone są znacznie bardziej, niż kobiety zdrowe, na szereg chorób ginekologicznych. W tym m.in. nawracającą drożdżycę pochwy i sromu, stany zapalne przydatków i macicy, zakażenia narządów płciowych wirusem opryszczki, bakteryjne zapalenia pochwy, zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Dlatego kobiety zakażone wirusem HIV powinny poddać się badaniu ginekologicznemu, jak najszybciej po rozpoznaniu zakażenia, a następnie wykonywać badania kontrolne w pierwszym roku - co 6 miesięcy, a następnie raz w roku.

Leczenie

Żeby zapobiec rozwojowi niebezpiecznych schorzeń towarzyszących zakażeniu wirusem HIV, niezbędna jest świadomość zakażenia i stałe kontrolowanie stanu układu immunologicznego prowadzone przez lekarza specjalizującego się w leczeniu zakażeń HIV.

Leki antyretrowirusowe są tak samo skuteczne u kobiet, jak u mężczyzn, niekiedy jednak niektóre z nich mogą u kobiet częściej powodować działania uboczne. U kobiet mogą one osiągać wyższe stężenia (prawdopodobnie dlatego, że mężczyźni na ogół ważą więcej, niż kobiety, a stosowane dawki leków ustalano na podstawie badań klinicznych, w których uczestniczyło więcej mężczyzn), co z jednej strony mogą skuteczniej hamować namnażanie się wirusa, a z drugiej zwiększać prawdopodobieństwo występowania działań ubocznych. Niektóre z niepożądanych działań tych leków mogą pojawiać się częściej u kobiet. Istnieją doniesienia, iż lipodystrofia (miejscowy lub uogólniony zaniki tkanki tłuszczowej), a także akumulacja tkanki tłuszczowej, szczególnie dotycząca piersi, zdarza się częściej u kobiet. Podobnie jak zaburzenia stężeń tłuszczów (cholesterolu, trójglicerydów) i glukozy, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia chorób serca i udarów mózgu.

Czynniki społeczne i psychologiczne

Ze względu na szczególne konsekwencje, jakie epidemia AIDS wywiera na kobiety, jest to temat szczególnie ważny, a zarazem delikatny. Kobiety żyjące z HIV mają często więcej problemów utrudniających im korzystanie z opieki lekarskiej, niż mężczyźni. Opieka nad dziećmi lub innymi członkami rodziny, również zakażonymi HIV, może im to dodatkowo utrudniać.

Ujawnienie własnego statusu serologicznego jest trudne i wymaga starannego rozważenia ewentualnych korzyści i ryzyka. Jedyna osoba, która z całą pewnością powinna wiedzieć o zakażeniu, to partner seksualny.
Wiele osób żyjących z HIV może już mówić o swoim zakażeniu swoim bliskim, członkom rodziny, przyjaciołom i otrzymuje od nich duże wsparcie. Ale nie zawsze i nie wszędzie tak się dzieje. Wbrew panującym do niedawna niemal powszechnie poglądom, kobiety zakażone HIV mogą zawierać lub kontynuować związki - formalne lub nieformalne. Istnieją nawet grupy wsparcia dla par, w których jeden z partnerów jest zakażony HIV.

Nawet w Polsce funkcjonuje wiele związków o różnym statusie serologicznym, czyli takich, w których jedna z osób jest zakażona HIV, a druga nie. W ostatnich latach, kiedy tak bardzo poprawiły się szanse na życie osób zakażonych HIV, kiedy wiadomo już niemal wszystko o ryzyku przeniesienia wirusa na niezakażoną osobę, takie związki zdarzają się coraz częściej. Pary te uprawiają seks. Jeśli przy każdym stosunku seksualnym, od początku do końca, używane są dobrej jakości, właściwie założone prezerwatywy, to niezakażony partner pozostaje niezakażony.

Jeśli prezerwatywa pęknie lub zsunie się, można zastosować tzw. profilaktykę poekspozycyjną, polegającą na przyjmowaniu przez miesiąc trzech leków antyretrowirusowych. Jeśli kobieta jest leczona lekami antyretrowirusowymi, może porozmawiać ze swoim lekarzem, które jej leki partner mógłby w takiej sytuacji przyjmować. Leki najlepiej zacząć zażywać w ciągu 2 godzin, a najpóźniej w ciągu 72 godzin od wypadku.
Zakażone HIV kobiety mogą przenieść wirusa na swoje dziecko w czasie ciąży lub porodu. Są jednak znane sposoby uniknięcia zakażenia płodu lub noworodka. Ryzyko dotyczy przede wszystkim dzieci kobiet, które nie są świadome swojego zakażenia.

***
Tekst m.in. na podstawie „Zakażenie HIV i kobiety, Materiały informacyjne dla osób żyjących z HIV”, Dorota Rogowska-Szadkowska, Elżbieta Bąkowska (www.aids.gov.pl )

Konsultacja merytoryczna tekstu - prof. prof. Alicja Wiercińska - Drapało, Klinika Hepatologii i Nabytych Niedoborów Immunologicznych, WUM