Homeopatia – historia, zasady, wady i zalety stosowania

Homeopatia to jedna z najbardziej kontrowersyjnych dziedzin medycyny niekonwencjonalnej. Powstała stosunkowo niedawno i jak dotąd brak jest rzetelnych badań jednoznacznie potwierdzających lub obalających jej skuteczność. Zdania są na tyle podzielone, że ciężko ostatecznie zorientować się, kto w tej sprawie ma rację.

Wzrastająca popularność środków homeopatycznych powoduje, że debata na temat ich skuteczności i zasadności użycia staje się coraz szersza i bardziej zacięta. Na forach internetowych trwa nieustanna wojna na argumenty, a na stronach tematycznych można znaleźć często sprzeczne informacje. Jak jest naprawdę?

Historia homeopatii

Po raz pierwszy homeopatię jako metodę leczenia zaproponował w 1796 roku niemiecki lekarz Samuel Hahnemann. Opisał ją w 1810 roku w książce pt. „Organon sztuki medycznej”. Miała ona opierać się na prawie podobieństw, czyli leczeniu objawów chorobowych środkami, które u zdrowych osób wywołują symptomy podobne do chorobowych. Główna koncepcja homeopatii zakłada istnienie tzw. miazmy, czyli rozstroju sił witalnych, stanowiącego przyczynę większości dolegliwości. Hahnemann uważał, że początkowo miazma uwidacznia się jako niezbyt poważne choroby zewnętrzne, np. miejscowe choroby skóry. Jednak kiedy te objawy zostaną wyleczone za pomocą środków medycyny konwencjonalnej, choroba wnika coraz głębiej i w konsekwencji powoduje powstawanie ukrytych, przewlekłych lub dziedzicznych genetycznie przypadłości. Zgodnie z tą filozofią, patologie siły witalnej mogą być uleczone jedynie przez głębsze wniknięcie w jej strukturę. Dlatego do leczenia homeopatycznego używa się rozpuszczonych w dużej ilości wody substancji czynnych pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mineralnego.

Zasady homeopatii

Zasada podobieństwa

Zgodnie z tą zasadą leczenie powinno opierać się na podobieństwie objawów chorobowych i symptomów wywoływanych u zdrowego człowieka przez substancję leczniczą. Hahnemann uznał motto „podobne lecz podobnym” za główną wytyczną swojej metody. Wedle jego teorii wywoływanie symptomów chorobowych za pomocą substancji rozcieńczonych w wodzie powodowało zastąpienie prawdziwych objawów, a w konsekwencji ich ustąpienie niezwłocznie po zaprzestaniu stosowania leku homeopatycznego.

Zasada potencjonowania

Zasada ta mówi, że im bardziej substancja jest rozcieńczona, tym większa jej potencja, a co za tym idzie również siła oddziaływania. Zmniejsza się także prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych.

Prawa Heringa

Constantin Hering był uczniem Hahnemanna i kontynuatorem jego teorii. Prawa Heringa są rozwinięciem koncepcji miazm, traktują o zanikaniu objawów chorobowych i wydobywania ich „z głębi” organizmu. Według niego w prawidłowym procesie leczenia objawy przemieszczają się:

• od wewnątrz do zewnątrz organizmu (zapalenie płuc przekształca się w wysypkę skórną);
• od górnych partii ciała do dolnych (najwcześniej objawy znikają z górnych partii ciała - głowy i szyi - dopiero później z partii niższych);
• najpierw leczone są narządy niezbędne do życia, następnie te mniej ważne;
• objawy chorobowe zanikają w porządku odwrotnym do pojawiania się (najpierw znikają objawy najnowsze, dopiero później te, które wystąpiły wcześniej).

Metody homeopatii

Homeopaci dobierają leki na podstawie przedstawionych przez chorego objawów oraz dokładnego wywiadu dotyczącego sytuacji życiowej, czynników społeczno-ekonomicznych, historii chorób pacjenta, a także jego rodziny.

Leki homeopatyczne

Leki homeopatyczne powstają poprzez rozcieńczenie w wodzie substancji czynnych pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mineralnego. Często są to związki bezpośrednio szkodliwe dla naszego zdrowia - toksyczne (np. arszenik), zanieczyszczone lub zainfekowane (m.in. kał czy krew).

Do przygotowania środków homeopatycznych stosuje się wyciąg z danej substancji czynnej i zgodnie z zasadami potencjonowania rozcieńcza go w wodzie, energicznie potrząsając. Według Zrzeszenia Niderlandzkich Lekarzy Homeopatów (VHAN) mieszanie substancji czynnej z wodą za pomocą wytrząsania stymuluje powstawanie klastrów wodnych i uporządkowuje strukturę roztworu. Działanie tak powstałego leku (mimo nikłej zawartości substancji czynnej) tłumaczy się niepotwierdzonym naukowo zjawiskiem ,,pamięci wody" zakładającym, że cząsteczki wody po zetknięciu się z cząsteczkami innych substancji przybierają charakterystyczny układ w obrębie klastrów, który jest powielany mimo wielokrotnego rozcieńczania.

Leki homeopatyczne do stosowania wewnętrznego są dostępne na rynku w postaci granulek (ziarenek lub kuleczek cukrowych), kropli lub tabletek. Do użytku zewnętrznego służą żele lub maści.

Istnieje również szereg tzw. blokad w leczeniu homeopatycznym, które sprawiają, że mimo prawidłowego dobrania leku przez lekarza homeopatę nie następuje poprawa. Do takich blokad zalicza się większość czynników społeczno-ekonomicznych (warunki mieszkaniowe, higieniczne) środowiskowych (hałas, stres, problemy rodzinne i międzyludzkie), związanych ze stylem życia (odżywianie, niedobór lub nadmiar ruchu) oraz historią leczenia (przebyte szczepienia, przyjmowane antybiotyki, posiadane blizny), które uniemożliwiają prawidłowe działanie leków homeopatycznych.

Homeopatia jako metoda kontrowersyjna

Ze względu na brak jednoznacznych badań i rzetelnie udokumentowanych mechanizmów homeopatia jest uznawana za metodę kontrowersyjną. Unia Europejska i Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznają ją, obok akupunktury, aromaterapii czy urynoterapii za metodę leczenia niekonwencjonalnego. W większości krajów świata jest nie tylko legalna, ale wręcz popularna i wykorzystywana na masową skalę. Jednak WHO zwraca uwagę, że najlepiej stosować ją jako metodę komplementarną do leczenia konwencjonalnego i nie lekceważyć poważnych objawów chorobowych, ponieważ w przypadku chorób zakaźnych (gruźlica, AIDS) skuteczność homeopatii jest wątpliwa i może prowadzić do śmierci.

W Polsce Ministerstwo Zdrowia próbowało zakazać sprzedaży leków homeopatycznych oraz uznało propagowanie ich przez lekarzy za błąd w sztuce. Jednak zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej decyzja ta nie weszła w życie i homeopatia nadal jest w naszym kraju legalna oraz stosowana.

Krytyka homeopatii

Istnieje wiele krytycznych opinii dotyczących zasad i funkcjonowania homeopatii. Jej przeciwnicy powołują się przede wszystkim na brak rzetelnych badań i naukowego uzasadnienia podstaw metody.

Od samego początku powstania homeopatia spotykała się z falą krytyki, zwłaszcza wobec teorii Hahnemanna na temat miazm odczytywanej jako uzasadnienie dla stosowania metody w przypadku chorób czy dolegliwości, odnośnie których racjonalne argumentowanie zawiodło oraz jako usprawiedliwienie niepowodzeń w leczeniu. Co więcej, zwracano uwagę, że predyspozycje chorobowe znacznie lepiej tłumaczone są genetyką.

Najwięcej kontrowersji budzi sposób przygotowania i działanie leków homeopatycznych. Z naukowego punktu widzenia zawartość substancji czynnych w roztworze jest tak nikła, że nie ma prawa w sposób realny wpływać na funkcjonowanie organizmu człowieka. Dlatego większość sceptyków uważa, że pozytywne działanie środków homeopatycznych opiera się na zasadzie placebo. Szeroko krytykuje się również powoływanie się zwolenników homeopatii na tzw. „pamięć wody”p, zjawisko, które nie jest w żaden sposób opracowane ani potwierdzone naukowo.

Co więcej, zarówno przeciwnicy homeopatii, jak i Światowa Organizacja Zdrowia apelują o rozwagę w stosowaniu alternatywnych sposobów leczenia. Wykorzystywanie medycyny alternatywnej często odwodzi chorych od powszechnie przyjętych form radzenia sobie ze schorzeniami i nierzadko przynosi opłakane skutki. Zwłaszcza jeśli stosuje się ją wbrew zdrowemu rozsądkowi i lekceważy nasilające się objawy. Szczególną ostrożność należy zachować jeżeli chodzi o stosowanie środków homeopatycznych w przypadku małych dzieci.

Argumenty zwolenników

Istnieje całkiem spore grono zwolenników tej metody leczenia, których przekonuje ideologia Hahnemanna. Do głównych argumentów osób popierających homeopatie należą opinie chorych, którzy dzięki zastosowaniu tej metody powrócili do zdrowia. Takie osoby często zwracają uwagę na nieinwazyjność leków homeopatycznych oraz ich wzmacniający charakter.

Osoby zajmujące się homeopatią zawodowo powołują się na szereg badań, w których częściowo potwierdzono skuteczność tej metody. Brak powtarzalności tłumaczą oni faktem, że każdy pacjent jest indywidualny i sukces terapii homeopatycznej zależy od wielu czynników, wobec tego nie ma możliwości przeprowadzenia wystandaryzowanych i powtarzalnych badań.

Jeżeli chodzi o „pamięć wody” i znikomą zawartość substancji czynnej w lekach homeopatycznych, coraz bardziej popularna, aczkolwiek nadal naukowo nieuzasadniona, jest teoria o ich nanocząsteczkowym charakterze. Nanocząsteczki to najmniejsze znane cząstki materii. Są w stanie wnikać w tkanki i m.in. skutecznie niszczyć komórki nowotworowe, stosuje się je w wielu dziedzinach nauki, w tym w medycynie i kosmetologii.

Autor: Małgorzata Nowak