Hydrofilowe podłoże czopkowe

Dobór właściwego podłoża czopkowego nie jest łatwy. Zależy on bowiem od wielu czynników, takich jak właściwości i sposób działania substancji leczniczej (miejscowe lub ogólne), która jest zawieszana lub rozpuszczana w podłożu oraz jej zgodność z podłożem i stabilność. Nie bez znaczenia jest także droga podania (doodbytnicza, dopochwowa lub do cewki moczowej).

Podstawowy podział podłoży czopkowych wyróżnia podoża lipofilowe i hydrofilowe. Zarówno jedne, jak i drugie mogą być wykorzystywane do sporządzania czopków doodbytniczych, jednak do globulek dopochwowych stosowane są przede wszystkim podłoża hydrofilowe.

Podłoża hydrofilowe charakteryzują się dobrą rozpuszczalnością w wodzie. Nie ulegają z kolei rozpuszczeniu w tłuszczach. Do tej grupy podłóż czopkowych zaliczane są: masy żelatynowo-glicerolowe, podłoża makrogolowe, polioksyetylenowane glikole polioksypropylenowe, galaretki z agarem oraz mydło stearynianu sodu w glicerolu.

Masy żelatynowo-glicerolowe wykorzystywane są głównie do sporządzania globulek dopochwowych. Mają postać żelu i składają się z glicerolu, żelatyny i wody, najczęściej w stosunku ilościowym 70:15:15. Inne proporcje są stosowane przy wytwarzaniu pręcików docewkowych - odpowiednio: 50 cz., 26 cz. i 24 cz.. Zwiększenie zawartości żelatyny zwiększa twardość i przedłuża czas całkowitego rozpuszczania podłoża. Masy żelatynowo-glicerolowe formuje się na kształt czopków, pręcików i globulek jedynie przez wylewanie do form. Ich największą zaletą jest dobra rozpuszczalność w wodzie, a co za tym idzie, także w wydzielinach jam ciała. Podobnie jak w przypadku podłoży makrogolowych, rozpuszczanie trwa długo, przez co przedłuża czas uwalniania substancji leczniczej. Dość znaczną wadą tego podłoża jest obecność glicerolu. Działa on bowiem odwadniająco, przez co może drażnić jelito grube (działanie to zostało wykorzystane w glicerynowych czopkach przeczyszczających).

Dlatego też przy aplikacji czopków na podłożu żelatynowo-glicerolowym zaleca się uprzednie zwilżenie czopka wodą. Ze względu na właściwości higroskopijne zwraca się również szczególną uwagę na opakowanie oraz warunki przechowywania preparatów sporządzanych na podłożu żelatynowo-glicerolowym. Istotną wadą tego podłoża są interakcje jakie daje z niektórymi substancjami leczniczymi, takimi jak urotropina, kwas salicylowy, garbniki, sole glinu i wapnia, wodzian chloralu. Ponadto obecna w podłożu żelatyna i woda zwiększają ryzyko rozwoju bakterii. Z tego powodu wskazane jest zastosowanie dodatkowo środków konserwujących. Masy żelatynowo-glicerolowe nie powinny być też wykorzystywane do sporządzania leków o działaniu ogólnym.

Zobacz również:

Podłoża makrogolowe (glikole polioksyetylenowe, PEG) pod względem chemicznym są mieszaninami polimerów tlenku etylenu. Są one otrzymywane w reakcji kondensacji tlenku etylenu z wodą. Ich konsystencja zależy od masy cząsteczkowej polimerów. Jako podłoża są wykorzystywane zarówno makrogole stałe (m.cz. 2000-6000), jak i ich mieszaniny z polimerami płynnymi (m.cz. 200-600) i półpłynnymi (m. cz. 1000-1500). Ze względu na wysoką temperaturę topnienia (54-60?C) polimerów stałych, w miejscu podania (pochwa, odbytnica, cewka moczowa) ulegają one rozpuszczeniu. Proces rozpuszczania w wydzielinach błon śluzowych jest jednak powolny. Dzięki temu wolniejsze jest także uwalnianie substancji leczniczej. Rozpuszczenie masy czopkowej oraz resorpcję leku można przyspieszyć przez dodatek odpowiednich makrogoli - płynnych (m.cz. 300, 400) lub stałych (m.cz. 4000, 6000). Tak więc odpowiedni skład podłoża makrogolowego zapewnia jego odpowiednie, oczekiwane właściwości.

Podłoża z PEG wykorzystywane są głównie do sporządzania globulek dopochwowych oraz czopków działających miejscowo. Nie są natomiast stosowane do wytwarzania czopków mających wykazywać działanie ogólne. Jest to wynik higroskopijnego działania glikoli poloksyetylenowych, które powoduje osmotyczne odciąganie wody z błony śluzowej jelita grubego, przyczyniając się nie tylko do bolesności, ale także utrudniając wchłanianie substancji leczniczej. Zjawisku temu można zapobiec przez dodanie do podłoża wody (20-30%) lub zwilżenie czopka wodą bezpośrednio przed aplikacją. Dzięki właściwościom hydrofilowym makrogole są dobrymi podłożami dla wielu substancji, które się w nich rozpuszczają. Ponadto podłoża te cechują się dobrą odpornością mechaniczną. Niestety podobnie jak masy żelatynowo-glicerolowe, podłoża z PEG dają liczne niezgodności z lekami, m.in. z aminofenazonem, taniną, kwasem salicylowym, aspiryną, solami rtęci, jodem i jodkami, penicyliną, chininą, fenobarbitalem, rezorcynolem i balsamem peruwiańskim. Są one wynikiem tworzenia silnych połączeń mostkami wodorowymi. W obecności wymienionych związków może dochodzić do wzrostu kryształów substancji leczniczej, które będą działać drażniąco na błonę śluzową odbytnicy. Ponadto może wydłużyć się czas rozpuszczania podłoża. Podłoża z polioksyetylenoglikoli mogą być wykorzystywane do sporządzania czopków, globulek i pręcików jedynie metodą wylewania do form.

Polioksyetylenowane glikole polioksypropylenowe są kopolimerami tlenku etylenu i tlenku propylenu. Ich właściwości są bardzo zbliżone do tych opisujących podłoża makrogolowe. Polioksyetylenowane glikole polioksypropylenowe występują pod takimi nazwami handlowymi, jak Pluronics czy Poloxamer.

Galaretki z agarem sporządzane są z agaru (2%), glicerolu (50% i wody (48%).

Żel stearynianu sodu w glicerolu wykazuje działanie przeczyszczające. Wykorzystywany jest do produkcji czopków glicerynowych (Glyceroli Suppositoria) stosowanych w zaparciach.

Autor:
Marta Grochowska

Źródła:
1. Jachowicz R. (red.): Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2010,
2. Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M. (red.): Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2006,
3. Jachowicz R. (red.): Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2004.