Infekcje grzybicze skóry

Patogenami najczęściej wywołującymi grzybice skóry są dermatofity. Atakują one warstwę rogową skóry, włosy i paznokcie, nie wywołując na ogół zmian w żywych tkankach. Objęte grzybicą obszary skóry (wyjątek grzybica stóp) są suche, łuszczące, z wyraźnie odgraniczonym brzegiem. Zmianom tym zwykle towarzyszy uciążliwy świąd, co pozwala łatwo odróżnić grzybicę od łuszczycy.

Ze względu na miejsce występowania infekcji wyróżnia się grzybicę:

skóry gładkiej – dotyczy większych obszarów skóry, nie obejmuje jednak twarzy, dłoni, stóp, pachwin i owłosionej skóry głowy. Objawia się swędzącymi, łuszczącymi się, różowymi lub zaczerwienionymi zmianami z dobrze zaznaczonym brzegiem zapalnym. Zmiany te mogą występować pojedynczo lub w skupiskach, a nawet tworzyć jedną rozlaną zmianę.
goleni – obejmuje przeważnie tylko podudzia i wewnętrzną powierzchnię ud, ale może zająć również pośladki. Zmiany są dobrze odgraniczone, mają czerwono-brązowe zabarwienie.
pachwin – objawia się zaczerwienieniem i pieczeniem, któremu często towarzyszą: łuszczenie skóry, niewielkie bąble i wypryski.
stóp – to najczęstszy typ zakażenia grzybiczego. Na ogół problem dotyczy osób młodych, często sportowców. Zajmuje najczęściej fałdy między palcami, zwłaszcza obok małego palca. W przeciwieństwie do grzybic obejmujących inne obszary w tym wypadku ogniska chorobowe mają białe zabarwienie i „rozmiękły”, wyparzeniowy charakter. Stopy wydzielają nieprzyjemny zapach. Z czasem nieleczona grzybica może rozprzestrzenić się na podeszwę stopy i śródstopie. Jeśli infekcja jest nasilona i utrzymuje się przedz dłuższy czas często zajmuje też paznokcie.
paznokci – najczęściej spotykana jest u osób po 50. roku życia. Objawia się zmianami wyglądu płytki paznokciowej, która staje się matowa i żółta, z czasem grubieje. Jest też krucha i podatna na złamania.

Zakażeniom grzybiczym sprzyja wilgotne i ciepłe środowisko. Chcąc ustrzec się przed infekcją należy zwracać szczególną uwagę na higienę w takich miejscach, jak basen czy sauna. Obowiązkowe jest korzystanie z własnego obuwia, by uniknąć chodzenia po drewnianych, mokrych wyściółkach. W profilaktyce grzybicy stóp, a także w jej leczeniu ważne jest też dbanie o częstą zmianę skarpetek (najlepiej bawełnianych), unikanie zamkniętego (zwłaszcza gumowego) obuwia i korzystanie z pudrów do stóp.

W przypadku pozostałych grzybic także należy zwrócić uwagę na to, by ubranie było przewiewne, z naturalnych tkanin. Po każdej kąpieli należy również zadbać o bardzo dokładne osuszenie ciała. Przy czym ręcznika, z którego korzystamy nie powinny używać inne osoby, gdyż mogłoby to narazić je na zakażenie. Grzybice wywoływane przez dermatofity są bowiem zaraźliwe i mogą być przekazywane bezpośrednio z jednej osoby na drugą.

Obecnie apteki dysponują szerokim wachlarzem dostępnych bez recepty preparatów przeciwgrzybiczych. Ich głównymi składnikami czynnymi są: imidazole, kwas undecylenowy, terbinafina i kwas benzoesowy.

Zobacz również:

IMIDAZOLE wpływają na błony komórkowe grzybów, poprzez hamowanie syntezy ergosterolu. Ich skuteczność jest wyraźnie większa w stosunku do kwasu benzoesowego i undecylenowego. Podawane miejscowo są bezpieczne dla osób w każdym wieku oraz dla kobiet w ciąży, choć niektórzy producenci nie zalecają stosowania w I trymestrze. Jedynym działaniem niepożądanym jakie mogą wywoływać jest podrażnienie w miejscu aplikacji (łagodne pieczenie lub świąd). Środki zawierające w swoim składzie imidazole wskazane są także w celu zapobiegania ponownemu zakażeniu. Osoby predysponowane do infekcji grzybiczych powinny je stosować także po ustąpieniu widocznych zmian. Poszczególne związki należące do grupy imidazolu nie różnią się istotnie między sobą pod względem klinicznym. Przy wyborze konkretnego preparatu można zatem sugerować się ceną i wygodą stosowania.

Klotrimazol:

Clotrimazolum 1% krem lub płyn – stosować dwa razy dzienne (rano i wieczorem) przez min. 4 tygodnie;
Steper aerozol do stóp i paznokci – zawiera dodatkowo triclosan, ekstrakt z ziela tymianku, olejek eukaliptusowy i olejek z drzewa herbacianego, dzięki którym działa też przeciwbakteryjnie i odkażająco. Profilaktycznie należy stosować 2 razy dziennie przez 2-4 tygodni;
Proftin-M zasypka do stóp – zmniejsza potliwość i chroni przed zakażeniem grzybiczym.

Bifonazol:

Mycospor – krem należy stosować raz dziennie, najlepiej wieczorem (przed snem) przez kilka tygodni.

Mikonazol:

Daktarin – krem powinien być stosowany dwa razy na dobę przez okres kilku tygodni. W przypadku jednoczesnego stosowania kremu i pudru wystarczy jedna aplikacja na dzień.

Ketokonazol:

Nizoral krem – wystarczająca jest aplikacja raz na dobę przez 2-4 tygodni.

TERBINAFINA jest lekiem przeciwgrzybiczym z grupy alliloamin. Podobnie jak imidazole działa poprzez hamowanie syntezy ergosterolu. Ponadto prowadzi do nagromadzenia się skwalenu, substancji toksycznej dla grzybów. Preparaty terbinafiny mogą być stosowane przez osoby powyżej 16. roku życia. W trakcie leczenia może pojawić się świąd i pieczenie. Ciąża nie jest jednak przeciwwskazaniem. Ze względu na wyższy koszt leczenia, terapię zaczyna się na ogół od preparatów zawierającyh imidazole. Po środki z terbinafiną sięga się natomiast przy braku skuteczności tych pierwszych.

Terbiderm, Tenasil, Lamisilatt, Undofen Max (1% krem) – stosować raz lub dwa razy na dobę przez tydzień;
Lamisilatt Dermgel – żel stosować raz dziennie przez tydzień;
Lamisilatt 1 – lek przeznaczony jest do jednorazowej aplikacji w grzybicy stóp u osób powyżej 18. roku życia. W tym celu należy obie stopy pokryć cienką warstwą preparatu, przeznaczając ok. ½ leku na każdą stopę. Płyn należy nałożyć na obie stopy, nawet jeśli jedna wygląda na zdrową. Obuwie można założyć po wyschnięciu preparatu (ok. 2 minut). Stóp nie należy myć przez 24 godziny od nałożenia leku.

KWAS UNDECYLENOWY jest nienasyconym kwasem tłuszczowym wykazującym słabe działanie grzybobójcze. Jego stosowanie nie jest zalecane w grzybicy kobiet w ciąży i dzieci poniżej 12. roku życia. Podczas leczenia może wystąpić pieczenie w miejscu aplikacji. Często występuje w połączeniu z solą cynkową kwasu undecylenowego.

Unguentum undecylenicum – maść należy stosować 2 razy dziennie przez co najmniej 2-3 tygodnie;
Undofen aerozol,
Mykodermina puder, maść,
MycoPlus – maść zawiera dodatkowo triclosan (działanie antybakteryjne), kamforę (działanie dezynfekujące), mentol (działanie odświeżające) oraz witaminę A i E. Preparat może być stosowany profilaktycznie oraz jako uzupełnienie terapii przeciwgrzybiczej.

KWAS BENZOESOWY wykazuje stosunkowo słabe działanie przeciwgrzybicze. Wynika ono z obniżenia wewnątrzkomórkowego pH dermatofitów. W preparatach farmaceutycznych często łączony z kwasem salicylowym.
maść Whitfielda,
Daktarin.

W przypadku braku skuteczności wymienionych wyżej preparatów OTC należy zgłosić się do lekarza. On zaordynuje odpowiednią terapię preparatami o działaniu ogólnym. Leczenie takie jest również koniecznie w przypadku grzybicy paznokci. Ten rodzaj zakażenia grzybiczego nie poddaje się bowiem leczeniu miejscowemu. Pełni ono tutaj rolę jedynie wspomagającą. Wizyta u lekarza jest również konieczna przy podejrzeniu zajęcia infekcją twarzy lub skóry odwłosionej głowy.

Źródła:
Jachowicz R. (red.): Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2010,
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006.

Autor: Marta Grochowska