Jak działa histamina?
Histamina jest związkiem naturalnie występującym w tkankach ludzkiego organizmu. Pod względem budowy chemicznej zaliczana jest do amin. Szczególnie duże ilości obecne są w mastocytach tkanek różnych narządów oraz znajdujących się we krwi i szpiku kostnym zasadochłonnych granulocytach (bazofilach).
Znaczną zawartością histaminy cechują się też oskrzela, naskórek, neurony OUN, błona śluzowa jelit i żołądka oraz komórki szybko dzielące się i ulegające regeneracji. Komórki tkanek, w których występuje histamina same wykazują zdolność jej syntezy. Proces odbywa się przy udziale dekarboksylazy L-histydyny, enzymu indukowanego przez wytwarzane w odczynach immunologicznych i w procesach zapalnych cytokiny.
Wytworzona w komórkach tucznych i granulocytach histamina gromadzi się w śródkomórkowych ziarnistościach magazynujących. Magazynowana jest tam w formie dodatniego jonu związanego z anionami np. heparyną. Może być z nich uwalniana pod wpływem przeciwciał IgE lub czynników niezależnych od przeciwciał IgE.
Uwalnianie histaminy pod wpływem przeciwciał IgE jest związane z receptorami FcεRI. Przeciwciała łączą się bowiem z tymi receptorami. Jeśli do kompleksu IgE + FcεRI dołączy jeszcze antygen alergenu dochodzi do przekazania pobudzenia do komórki. Przy udziale kinaz następuje aktywacja kaskady fosfolipazy C, czego skutkiem jest powstanie trifosforanu inozytolu i diacyloglicerolu oraz uwolnienie jonów wapniowych z retikulum endoplazmatycznego do cytoplazmy. W efekcie dochodzi do rozpadu ziarnistości i uwolnienia czynników prozapalnych, w tym histaminy.
Choć rozpad ziarnistości magazynujących komórek tucznych i bazofilów przy udziale IgE zachodzi zarówno w natychmiastowej, jak i późnej reakcji alergicznej, jedynie w tej pierwszej objawy są uwarunkowane działaniem histaminy. Omawiany związek jest zatem przyczyną takich reakcji alergicznych, jak pokrzywka, obrzęk Quinackiego czy wstrząs anafilaktyczny.
Tak jak to zostało wspomniane histamina może być też uwalniana niezależnie od przeciwciał IgE. W tym przypadku decydującą rolę mają czynniki endogenne wytwarzane na skutek rozwoju procesu chorobowego, m.in. chemokiny RANTES, białko MIP-1α, interleukiny (IL-3, IL-5, IL-8), czynnik uwalniający histaminę HRF, anafilotoksyny. Do uwolnienia histaminy z ziarnistości może dojść także pod wpływem czynników egzogennych, takich jak jad żmii, promienie UV, promieniowanie jonizujące, toksyny grzybów patogennych lub bakterii czy wysoka temperatura wywołująca oparzenie.
Do czynników pochodzenia egzogennego zaliczane są również niektóre leki, m.in. acetylocholina, morfina, preparaty krwiozastępcze, cytostatyki i antybiotyki. Z tego też względu leki te mogą u osób nadwrażliwych wywoływać ciężkie powikłania.
Zobacz również:
Aktywność histaminy jest wynikiem jej wpływu na receptory histaminowe (H1, H2, H3 i H4) obecne na powierzchni komórek. Oddziaływanie z poszczególnymi receptorami wywołuje w organizmie określone reakcje. Poprzez wiązanie się z receptorami H1 histamina wywołuje skurcz mięśni gładkich oskrzeli, przewodu pokarmowego i macicy. Receptory te zlokalizowane są w komórkach śródbłonka naczyń, mięśni gładkich i neuronach histaminoergicznych w mózgu. Wynikiem wiązania się z receptorami H2 jest z kolei zwiększone wydzielanie gruczołów (zwłaszcza błony śluzowej żołądka) i pobudzenie akcji serca. W ten sposób regulowana jest również transmisja neuronalna w OUN.
Zlokalizowane na komórkach układu białkokrwinkowego receptory H4 odpowiadają natomiast za dojrzewanie komórek szpiku i wytwarzanie cytokin przez limfocyty. Na tle innych receptorów histaminowych wyróżniają się receptory H3. Są one bowiem presynaptycznymi autoreceptorami hamującymi. Histamina, łącząc się z nimi hamuje zatem (poprzez hamowanie N-kanałów wapniowych) dalsze uwalnianie związku z neuronów histaminoergicznych.
Jakie działanie wywołuje histamina?
W warunkach fizjologicznych bierze udział w regulacji czynności neuronów w OUN i wydzielania soku żołądkowego. Inaczej jednak wygląda jej działanie przy podaniu związku z zewnątrz. Swojej aktywności nie wykazuje po podaniu doustnym. Natomiast po podaniu dożylnym histamina wpływa przede wszystkim na układ krążenia. Zwalnia przewodzenie przedsionkowo-komorowe i rozszerza naczynia krwionośne, obniżając w ten sposób ciśnienie tętnicze krwi. Skutkiem jest odruchowe przyspieszenie czynności serca i zwiększenie objętości wyrzutowej. Zwiększa też przepuszczalność naczyń krwionośnych, sprzyjając powstawaniu obrzęku.
Histamina wpływa jednak nie tylko na układ sercowo-naczyniowy. Związek powoduje bowiem także skurcz mięśni gładkich oskrzeli, przewodu pokarmowego i macicy (wynik pobudzenia receptorów H1). Należy jednak pamiętać, że poprzez stymulację receptora H2 histamina może też rozkurczać mięśnie gładkie. Wpływ na ten receptor skutkuje również zwiększeniem wydzielania soku żołądkowego.
Inna reakcja organizmu jest też obserwowana przy podaniu śródskórnym. Związek wywołuje wówczas powstanie bąbla histaminowego. Po kilku sekundach w miejscu aplikacji widoczna jest czerwona plama, będąca wynikiem rozszerzenia naczyń krwionośnych. Po kilkudziesięciu sekundach powstaje dodatkowo blady obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, który jest skutkiem zwiększonej przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Zaczerwienienie jest nadal widoczne, ale jedynie na obwodzie obrzęku. Charakterystycznym objawem jest też swędzenie będące wynikiem drażnienia czuciowych zakończeń nerwowych. Bąbel histaminowy powstaje m.in. w wyniku ukąszenia przez owady zawierające w swoim jadzie histaminę lub po dotknięciu rośliny, która ją wytwarza (np. pokrzywę). Skórna reakcja na histaminę znalazła wykorzystanie jako próba kontrolna w diagnostyce chorób alergicznych.
Działanie histaminy jest w dużej mierze zależne od dawki. Niewielkie dawki wywierają jedynie miejscowe działanie. Duże z kolei mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny, objawiający się m.in. zmniejszeniem objętości osocza i wydajności pracy serca, zwolnieniem powrotu krwi do serca z układu żylnego oraz rozszerzeniem drobnych naczyń krwionośnych (naczyń włosowatych, małych żył i tętnic) obniżającym znacznie ciśnienie tętnicze krwi.
Z uwagi na szybkie przemiany metaboliczne, jakim podlega histamina jej działanie jest krótkie. Związek ulega biotransformacji do nieczynnych metabolitów dwiema drogami – przez deaminację oksydacyjną do kwasu imidazolooctowego oraz przez metylację do N-metylohistaminy utlenianej następnie do kwasu N-metyloimidazolooctowego. Metabolity histaminy wydalane są wraz z moczem.
Autor:
Marta Grochowska
Źródła:
1. Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008.
2. Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.
3. Mutschler E.: Farmakologia i toksykologia – podręcznik. Wyd. II pod red. W. Buczko, MedPharm-Polska 2010.
Komentarze do: Jak działa histamina?