Jak kształtuje się nasza odporność? Co zrobić, aby funkcjonowała sprawniej?

Rozmowa z prof. dr hab. n. med. Rafałem Pawliczakiem z Katedry Alergologii, Immunologii i Dermatologii na Wydziale Nauk Biomedycznych i Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi na temat odporności i jej elementów. 

Lizaty bakteryjne to preparaty zawierające fragmenty zabitych drobnoustrojów, które pobudzają odporność. U chorych, których dotyczy ryzyko częstych infekcji - przede wszystkim dzieci i osób w starszym wieku oraz przewlekle chorych, np. na astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc czy choroby układu krążenia - stosowanie lizatów bakteryjnych zmniejsza częstość infekcji dróg oddechowych o około 30 proc. Są to leki skutecznei bezpieczne.

z których wynika, że lizaty mechaniczne zmniejszają liczbę infekcji bakteryjnych dwukrotnie lepiej niż chemiczne, są 6-7 razy skuteczniejsze w porównaniu z innymi środkami zapobiegającymi infekcjom.

Z przeprowadzonej w 2012 r. analizy wynika, że chorzy, którym choć raz podano lizat mechaniczny mają o 50 proc. niższe ryzyko zachorowania na infekcje górnych dróg oddechowych. Mamy zatem do dyspozycji nowoczesną formę immunoterapii nieswoistej, która może podnieść odporność i zmniejszyć częstość infekcji.

Mamy dwa filary odporności. Pierwszy to odpowiedź immunologiczna wrodzona, na którą składają się nasze naturalne bariery chroniące przed potencjalnym wrogiem, czyli skóra, nabłonki, śluzówki, a także odruchy takie jak płacz, kaszel, kichanie.

Barierę ochronną stanowią także wydzieliny - śluz, ślina, łzy oraz rzęski w układzie oddechowym poruszające się w kierunku naturalnych otworów ciała. Jest to także układ makrofagów, neutrofilów, czyli komórek krwi, które występują we krwi lub tkankach, które - trochę bez ładu i składu - ale jednak zabijają wszystko, co obce. Odpowiedź immunologiczna wrodzona nie kształci się, nie pamięta, ale bardzo szybko działa. Kiedy następuje spotkanie z nowym drobnoustrojem, najpierw aktywizuje się nasza odpowiedź immunologiczna wrodzona. Celem jest oczywiście zniszczenie „wroga”.

Równolegle uruchamia się odpowiedź immunologiczna nabyta, czyli limfocyty T cytotoksyczne i przeciwciała. Ten „obrońca” bardzo precyzyjnie rozpoznaje, czy ma do czynienia ze „swoim” czy z „obcym” i równie starannie niszczy niebezpiecznego intruza. Przy prawidłowo funkcjonującej odporności te dwa filary systemu immunologicznego krzyżują się.

Odpowiedź immunologiczna nabyta ma to do siebie, że działa wolniej, od kilkudziesięciu godzin do kilku dni, i uczy się. Po przebyciu przez nas infekcji spowodowanej przez określony drobnoustrój zapamiętuje go i przy następnym kontakcie z tym czynnikiem szybciej ulega aktywacji. Poza tym jest bardzo swoista, dobrze rozpoznaje „swoich” i „obcych”. Nasz system immunologiczny w każdej godzinie spotyka się z milionami bakterii, wirusów, a nawet pierwotniaków. I jakoś daje sobie radę, ale do czasu. Bo nadchodzi okres jesienno-zimowy i od razu łapiemy infekcję. Dlaczego?

i październiku, a chorobotwórczymi bakteriami w grudniu. Na całym świecie ta sezonowość jest nieco odmienna i zależy od pory roku. Gdy mróz nas dobrze wymrozi, infekcji jest mniej, kiedy mamy wahania temperatur, to układ immunologiczny jest trochę „zdumiony”.

Takie pytania bardzo często zadają rodzice moich pacjentów. Czy dziecko, które często choruje, powinno chodzić do przedszkola? Jeśli nie, to jego układ immunologiczny nie będzie się uczył, jeśli tak - dziecko będzie chorować, choć jego odpowiedź immunologiczna nabyta będzie coraz lepsza.

Trzeba znaleźć złoty środek. Ja doradzam rodzicom odpowiedni wybór przedszkola – sprawdzenie, czy w wybranej przez nas placówce przestrzega się zakazu przyprowadzania na zajęcia chorych dzieci? Czy panuje tam temperatura 28 stopni Celsjusza? W większości polskich przedszkoli tak właśnie jest i wtedy przeziębienie ze względu na drastyczną różnicę warunków termicznych na zewnątrz i wewnątrz jest pewne jak w banku. Niestety, zmianę tych nawyków trudno wyegzekwować.

Spędzenie kilku godzin na powietrzu, najlepiej z dala od zanieczyszczonych rejonów, na pewno dobrze nam zrobi. Najważniejszym jednak elementem treningu odporności pozostaje, jak już wspominałem, wysiłek fizyczny. Przecież istotnym aspektem hartowania na powietrzu jest właśnie ruch - bieganie, jazda na nartach.

W bodźcowe hartowanie, propagowane niegdyś przez nasze prababcie, np. metodą doktora Kneippa, nie wierzę. Chociaż niewątpliwym efektem poddawania organizmu działaniu skrajnych temperatur jest to, że naczynia krwionośne rozszerzają się, zaraz potem zwężają - to dość istotny bodziec dla naszej odpowiedzi immunologicznej wrodzonej.

Oczywiście. Nie ma żadnych przeciwwskazań, aby 70-latek maszerował z kijkami do nordic walking i tym sposobem wzmacniał odporność, poprawiał wydolność oddechową. Proszę zauważyć, że starsze osoby, które mają psa, żyją dłużej, bo są niejako zmuszone do uprawiania codziennej aktywności fizycznej. Inną ważną metodą kształtowania odpowiedzi immunologicznej są szczepienia.

Teraz modne jest kwestionowanie zasadności szczepień,  a wręcz zarzucanie im, że powodują powikłania. Nie kwestionuję, że powikłania istnieją, ale najczęściej w postaci gorączki i odczynu poszczepiennego w miejscu wkłucia. Są zwykle bardzo łagodne i mijają same.

Tymczasem powikłania po chorobie zakaźnej mogą być znacznie bardziej niebezpieczne. Zachęcam więc do szczepienia dzieci zgodnie

Prawidłowa, dobrze zbilansowana dieta na pewno dobrze służy układowi immunologicznemu. O zaburzeniach odporności związanych z dietą możemy mówić w przypadkach skrajnych. Dotyczą one ludzi otyłych - są wtedy efektem działania hormonów wytwarzanych przez tkankę tłuszczową oraz osób chorych na anoreksję, które mają ograniczoną dietę.

Wegetarianin i weganin także może mieć znakomitą odporność, pod warunkiem, że dostosuje dietę do kraju, w którym mieszka. Jedzenie w Polsce kotletów sojowych wydaje mi się absurdem, gdy mamy tu doskonałe kasze, makarony z pełnego przemiału, warzywa strączkowe i dostarczamy dzięki nim węglowodanów, błonnika czy mikroelementów takich jak cynk i żelazo, które są bardzo ważne w odpowiedzi immunologicznej.

Niewątpliwie bakterie probiotyczne stosowane w jogurtach i innych produktach mlecznych wyrównują florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Natomiast nie należy przywiązywać do ich spożywania jakiejś szczególnej wagi w przypadku osób, które są zdrowe.

Jedzenie jogurtów i przyjmowanie probiotyków ma sens przy antybiotykoterapii. Warto jednak pamiętać o tym, że 5-7-dniowa terapia antybiotykami w większości przypadków nie wymaga wyrównywania flory jelitowej. Jeśli pacjent stosujący antybiotyki nie ma zaburzeń jelitowych i biegunki, to moim zdaniem nie ma wskazań do podawania mu probiotyków. Nie powinniśmy przywiązywać nadmiernej wagi do roli diety w działaniu układu immunologicznego. Odżywianie po prostu ma być zdrowe i urozmaicone.