Jak rozpoznać najczęstsze zatrucia grzybami i roślinami?

Otaczający Nas świat pełen jest pięknej fauny i flory. Wielu z nas uwielbia weekendowe pikniki na łonie natury, jesienne wędrówki po lesie, grzybobranie czy zbieranie jagód. Należy jednak pamiętać, że na każdym kroku czyhają różnorodne niebezpieczeństwa.

Co rusz słychać w mediach o kolejnych zatruciach grzybami lub roślinami pomylonymi z ich jadalnymi ”sobowtórami”.

Jakie zagrożenia wiążą się ze zjedzeniem trujących grzybów?

Ocenia się, że grzyby są sprawcą około 3% zatruć w Polsce. Na szczęście większość z grzybów trujących powoduje, w stosunkowo krótkim czasie po spożyciu, niezbyt nasilone objawy żołądkowo-jelitowe typu nudności, wymioty, biegunka czy ból brzucha. Są to zazwyczaj mało szkodliwe grzyby zawierające substancje gastroenterotoksyczne. Należą do nich m.in. niejadalne gatunki pieczarek, borowików, gołąbków, gąsek, mleczaków, a także tęgoskórek i olszówka. W żadnym wypadku nie można lekceważyć takich objawów, ponieważ niektóre grzyby silnie trujące również dają wczesne objawy żołądkowo-jelitowe m.in. muchomor czerwony i plamisty. Zazwyczaj jednak w przypadku grzybów powodujących poważne zatrucia, objawy żołądkowo-jelitowe pojawiają się w momencie kiedy doszło do uszkodzenia nerek i wątroby.

Najbardziej trującym grzybem jest muchomor sromotnikowy, jadowity oraz wiosenny. Jeżeli już dojdzie do zatrucia bardzo istotną wskazówką są zarodniki grzybów znajdowane w popłuczynach żołądkowych lub w najlepszym wypadku w resztkach z posiłku zawierającego prawdopodobnie trujące okazy. Warto znać kilka zasad, które pomogą ograniczyć zatrucia, a bynajmniej te najgroźniejsze: zbierać tylko te grzyby, które dobrze znamy, unikać grzybów blaszkowatych, a szczególnie tych mających białe lub pomarańczowo-brunatne blaszki pod kapeluszem oraz zawsze jeżeli nie mamy pewności prosić osobę bardziej doświadczoną lub specjalistę od grzybów o sprawdzenie naszego ”koszyka”.

MUCHOMOR SROMOTNIKOWY – to najgroźniejszy grzyb na terenie Polski.

Charakteryzuje się oliwkowozielonym kapeluszem, białawym trzonem wyrastającym z postrzępionej pochwy i kołnierzykiem umiejscowionym na wysokości około 2/3 trzonu. W podobnie wyglądają muchomor jadowity i wiosenny różniące się tylko barwą kapelusza (odpowiednio białą i żółtawą). W grzybie znajdują się 3 groźne toksyny: amatoksyna, falloidyna oraz fallolizna. Najsilniejsza amatoksyna nie ulega zniszczeniu podczas gotowania, marynowania czy suszenia oraz szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Powoduje zakłócenie transkrypcji DNA przyczyniając się do martwicy wątroby i uszkodzenia cewek nerkowych. Dawka śmiertelna to 0,1-0,3 mg/kg masy ciała. Wynika z tego, że zjedzenie jednego grzyba (40g) zawierającego 5-15mg toksyny jest tragiczne w skutkach.

Pierwszymi objawami pojawiającymi się po 8-12 godzinach są zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności, wymioty, biegunki. Są one wynikiem przede wszystkim działania fallotoksyn. W następnej kolejności, czasem po niewielkiej poprawie samopoczucia, pojawiają się objawy ostrej niewydolności wątroby, wzrasta aktywność aminotransferaz, bilirubiny, pojawia się żółtaczka, objawy skazy krwotocznej, hipoglikemia, kwasica metaboliczna, encefalopatia wątrobowa, hipokaliemia a ostatecznie śpiączka. Tym razem sprawcą jest już wspomniana amatoksyna. W ostatniej kolejności dochodzi do objawów ostrej niewydolności nerek.

Zobacz również:

Leczenie polega na szybkim rozpoczęciu dekontaminacji (płukanie żołądka, czasem podawanie węgla aktywowanego) i odtruwaniu (penicylina G mająca właściwości wypierające amanitynę z wątroby oraz silibilina osłaniająca komórki wątroby). Stosuje się również metody mające przyspieszyć eliminację: hemoperfuzja i plazmafereza. Niestety odtruwanie i przyspieszanie eliminacji nie mają potwierdzonej skuteczności działania. Jedynym sposobem, aby uratować życie w przypadku ostrej niewydolności wątroby pozostaje przeszczep wątroby.

ZASŁONAK RUDY – charakteryzuje się żółtawym cylindrycznym trzonem, pomarańczowobrązowym kapeluszem oraz pomarańczowobeżowymi blaszkami i żółtawym miąższem. Grzyb zawiera orelaninę, która pod wpływem światła przekształca się nefrotoksyczną kortynarynę, uszkadzającą komórki cewek nerkowych. Dawka toksyczna to 100-200g świeżych grzybów.

Spożycie grzyba powoduje po kilkudniowym utajeniu wystąpienie nudności, wymiotów, biegunki, suchości w ustach i wzmożonego pragnienia, bólu i zawrotów głowy, bólu mięśni, bólu w okolicy lędźwiowej, a po 1-2 tygodniach skąpomoczu lub bezmoczu będących wynikiem ostrej niewydolności nerek.

Leczenie polega jedynie na podtrzymywaniu podstawowych czynności życiowych i korygowaniu występujących zaburzeń. Nie istnieje skuteczna metoda eliminacji trucizny, a dekontaminacja po kilku dniach od spożycia jest bezcelowa.

PIESTRZENICA KASZTANOWATA – to grzyb o krótkim trzonie i brązowym, kalafiorowatym, powyginanym kapeluszu, często mylony ze smardzem. Zawiera toksynę określaną jako gyromitrynę, powodującą podrażnienie przewodu pokarmowego, działa hepatotoksycznie, powoduje hemolizę, a ponadto działa toksycznie na układ nerwowy. Warto dodać, że gotowanie co prawda w niewielkim stopniu zmniejsza toksyczność, jednak właściwości trujące znacząco zmniejszają się podczas suszenia. Dawka toksyczna gyromitryny to 10-50mg/kg mc.

Objawy zatrucia to przede wszystkim nudności, wymioty, biegunka, zaburzenia elektrolitowe, wzdęcia brzucha, bóle i zawroty głowy, zaburzenia koordynacji ruchowej, drgawki, śpiączka, zażółcenie skóry, hiperbilirubinemia, powiększenie wątroby, hemoliza, encefalopatia wątrobowa i skąpomocz.

Leczenie powinno polegać na dekontaminacji najlepiej w ciągu 1 godziny po spożyciu, podawaniu witaminy B6 i podtrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych.

Jakich objawów można spodziewać się po spożyciu niektórych trujących roślin?

Tak ja w przypadku grzybów, również wiele trujących roślin może podszywać się pod swoje jadalne odpowiedniki lub są spożywane w celach odurzających. Do najbardziej znanych należą cis pospolity, bieluń dziędzierzawa, lulek czarny i pokrzyk wilcza jagoda.

CIS POSPOLITY – jest to ciemnozielony iglasty krzak. Rosną na nim nibyjagody z czerwoną osnówką. Cis zawiera toksyczne pseudoalkaloidy, taksyny A i B o działaniu kardiotoksycznym. Z niektórych odmian wytwarza się leki onkologiczne. Zjedzenie już kilkudziesięciu igieł lub wypicie naparu z garści igieł może być niebezpieczne dla życia. Objawy kliniczne to przede wszystkim nudności, wymioty, bóle brzucha, suchość w ustach, bóle i zawroty głowy, niedowidzenie, zaburzenia rytmu serca i przewodzenia, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs a nawet zaburzenia świadomości, śpiączka lub drgawki. Podobnie jak w poprzednich przypadkach leczenie polega na dekontaminacji, jeżeli nie upłynęła więcej niż 1 godzina oraz podtrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych.

BIELUŃ DZIĘDZIERZAWA – jest to chwast z długimi rozgałęzionymi łodygami, lejkowatymi białymi kwiatami oraz zielonymi owocami przypominającymi kasztan w łupinie. Jego nasiona zawierają alkaloidy tropanowe.

LULEK CZARNY – jest to roślina z długą na kilkadziesiąt cm łodygą i żółtawymi kwiatami o fioletowych pasmach. Zawiera alkaloidy tropanowe (L-hioscyjaminę i skopolaminę).

POKRZYK WILCZA JAGODA – jest to bylina o niezdrewniałej łodydze. Często mylona z kruszyną (krzewem o zdrewniałych gałęziach i czarnych jagodach działający przeczyszczająco). Owoce pokrzyku, czarne jagody zawierają alkaloidy tropanowe (atropinę i skopolaminę).

Zatrucie bieluniem dziędzierzawa, lulkiem czarnym lub wilczą jagodą będzie dawało podobne objawy. Są nimi rozszerzenie źrenic, rozszerzenie naczyń obwodowych, suchość skóry i błon śluzowych, hipertermia, porażenie perystaltyki jelit, częstoskurcz, zatrzymanie moczu, a także omamy, pobudzenie psychoruchowe, splątanie aż do śpiączki.

Źródła:

Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011
Mutschler E, Farmakologia i toksykologia, Urban&Partner, Wrocław 2010

Autor: Piotr Kuc