Jak ustala się czas zgonu?

Dzięki stosunkowo dużemu doświadczeniu oraz postępowi medycyny jesteśmy w stanie dość dokładnie ustalać czas śmierci. Im okres ten jest krótszy tym dokładniejsza jest ocena. Zawsze jednak należy brać pod uwagę możliwość większego lub mniejszego błędu pomiarowego.

Podstawowym badaniem za pomocą którego można ocenić czas zgonu jest spadek temperatury ciała, powstawanie plam opadowych oraz stężenia pośmiertnego. Do użytku coraz powszechniej wchodzą dodatkowe badania wykonywane do kilkunastu godzin od śmierci. Są to tzw. interletalne reakcje tkanek obumierających. Wraz z dłuższym odstępem od zgonu, licznymi procesami które zachodzą w ciele, wpływem mikroorganizmów wyniki mogą być zafałszowane. Obowiązkiem każdego lekarza jest jednak określić chociaż przybliżony czas śmierci.

W każdym przypadku ustalania czasu zgonu oprócz oceny zmian występujących na zwłokach po śmierci zawsze należy uwzględnić warunki w jakich przebywały, co pośrednio umożliwia obniżenie stopnia błędu. Oczywiście duże znaczenie ma również doświadczenie badającego.

W jakich sytuacjach potrzebne jest określenie czasu zgonu?

Potrzeba ustalania czasu zgonu wymagana jest przede wszystkim w przypadku śmierci o niewyjaśnionej przyczynie, głównie w wyniku zabójstwa czy samobójstwa. Istotne znaczenie może mieć to np. w wypadkach drogowych, kiedy sprawca uciekł z miejsca zdarzenia. Może to być istotną wskazówką dla śledczych poszukujących sprawcę. Ważne aby zdawać sobie sprawę, iż nie zawsze czas zgonu pokrywa się z danym zdarzeniem w wyniku którego doszło do śmierci. Może się otóż zdarzyć tak, iż ofiara przez jakiś czas jeszcze żyła. W takich sytuacjach pomocne okazuje się określenie stopnia strawienia pokarmów znajdujących się w żołądku, przy znanym czasie ich spożycia oraz określenie stopnia wypełnienia pęcherza moczowego.

Czas śmierci na podstawie pewnych znamion śmierci oraz temperatury ciała

Na wstępie trzeba zaznaczyć, iż ocena tylko i wyłącznie na podstawie obserwacji ciała, bez uwzględniania warunków w jakich się znajdowało zawsze powiększa margines błędu, nie mniej stanowi pewien orientacyjny przedział czasowy. Dla przykładu zwłoki ciepłe bez znamion śmierci sugerują zgon w ciągu około godziny. Jeżeli zwłoki są ciepłe, jednak zaczynają pojawiać się wyraźne plamy opadowe, jednak bez stężenia pośmiertnego sugeruje zgonokoło 2-3 godziny wcześniej. Przy ochłodzonych zwłokach, rozwiniętych plamach opadowych, ulegających przemieszczaniu przy zmianie pozycji oraz wyraźnym stężeniu pośmiertnym zgon mógł nastąpić w okresie 3 do 5 godzin. Jeżeli ciało jest zimne, plamy opadowe nie mają zdolności do przemieszczania się, a stężenie pośmiertne nie powraca po tzw. przełamaniu sugeruje zgon w czasie 12 do 20 godzin. Z chwilą rozpoczynającego się gnicia ciała oraz znacznie osłabionego stężenia pośmiertnego zgon prawdopodobnie nastąpił w okresie powyżej 4 dni.

Zobacz również:

Jak ustala się czas zgonu na podstawie wypełnienia pęcherza moczowego?

Aby ocenić czas śmierci na podstawie stopnia wypełnienia pęcherza moczowego należy znać fizjologię człowieka. Zwykle do znacznego gromadzenia się moczu w pęcherzu dochodzi w drugiej połowie nocy, w związku z tym, jeżeli stwierdzi się słabo wypełniony pęcherz może to sugerować śmierć w pierwszej połowie nocy.

Jak ustala się czas zgonu na podstawie stopnia strawienia pokarmu w żołądku?

Dla oceny czasu zgonu pomocny okazuje się również stopień strawienia pokarmów przy znanym czasie spożycia. Jeżeli wiadomo, iż zmarły przed śmiercią zjadł coś lub wypił na podstawie pozostawionych niestrawionych resztek możliwe jest podanie orientacyjnego czasu zgonu. Dla przykładu 200g herbaty, piwa, rosołu, mleka, kawy bez cukru czy kakao pozostaje w żołądku przez niecałe 2 godziny. 150g smażonych ziemniaków, 100g jajek surowych lub jajecznicy, 70g chleba pszennego, 200g ryb gotowanych pozostaje w żołądku przez około 2-3 godziny. Około 3-4 godziny będzie pozostawało w żołądku przy normalnie pracującym układzie pokarmowych 250g kurczaka gotowanego, 150g sałatki ziemniaczanej, 150g ryży gotowanego, 150g jabłek. Do 4-5 godziny będzie utrzymywało się około 280g kaczki pieczonej, 200g śledzia w occie czy 50g befsztyku smażonego. Przykłady można wymieniać w zasadzie bez końca. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu metody te są dość dokładne.

Plamy opadowe i stężenie pośmiertne a czas zgonu?

Jest to stosunkowo prosta metoda oceny czasu zgonu. Wystarczy odpowiedni opis stopnia rozległości oraz intensywności plam opadowych. Równie istotna jest kolejność ich pojawia się oraz ewentualnego przemieszczania się. Ocenia się ponadto stopień zanikania plam pod wpływem ucisku. Na tej samej zasadzie opisuje się stężenie pośmiertne. Opisuje się, które mięśnie uległy procesowi sztywnienia, w jakim stopniu oraz jak proces postępuję, w jakiej kolejności zajmowane są kolejne mięśnie. Możliwa jest również tzw. próba przełamania stężenia w stawach.

Temperatura ciała a czas zgonu?

Wstępne badanie, szczególnie przy stosunkowo krótkim odstępie czasu od zgonu polega na dotykowej ocenie, które części ciała są zimne, które natomiast ciepłe. Ważne jest przy tym określenie temperatury otoczenie z oczywistych względów oraz stopień zabezpieczenia ciała przez ochłodzeniem w postaci ubioru lub okrycia. Najlepszym sposobem oceny temperatury jest mierzenie przy pomocy termometru umieszczanego w odbycie zmarłego. Na podstawie tych informacji, przy pomocy specjalnego nomogramu Henssego wyznacza się czas śmierci. W celu jeszcze dokładniejszej oceny można posłużyć się badaniami fizykochemicznymi i biochemicznymi. Do tego celu wykorzystuje się płyn mózgowo-rdzeniowy, ciałko szkliste gałki ocznej, w których ocenia się stężenie m.in. potasu, chloru, soli, wapnia, fosforu, aminokwasów, kreatyny, amoniaku, reszt azotowych, a także enzymów. Ze względu jednak na znaczene trudności techniczne badań tych nie wykonuje się standardowo.

Badania reakcji interletalnych a czas zgonu

Do badań takich należy m.in. ocena stopnia pobudliwości mięśni szkieletowych przy użyciu bodźców mechanicznych, może być to np. uderzenie młoteczkiem. Reakcja będzie polegała na pojawieniu się w miejscu uderzenie tzw. wałka idiomuskularnego lub miotonicznego. Zwykle tego typu zjawisko obserwuje się do 2-3 godzin od czasu zgonu w przypadku bicepsa oraz do 6 godzin w przypadku mięśni na przedniej powierzchni uda. Innym sposobem wywołania skurczu jest zastosowanie impulsu elektrycznego na mięsień. Skurcz przy użyciu napięcia rzędu 4,5V pojawia się do 8 godzin po śmierci. Ciekawą metodą jest również badanie reakcji źrenic poddanych działaniu leków zwężających i rozszerzających źrenicę przy podaniu każdej substancji do jednego oka. Zauważalne zmiany są widoczne do 4 godzin w przypadku podania leku do worka spojówkowego oraz do 21 godzin przy podaniu leku do przedniej komory oka.

Jak ocenia się czas zgonu do którego doszło kilka dni czy lat wcześniej?

W przypadku oceny ciał będących w trakcie rozkładu pomocne okazują się tzw. późne zmiany pośmiertne. Przydatna okazuje się również znajomość larw owadów i poczwarek bytujących na zwłokach w określonym czasie od zgonu. W przypadku ciał przebywających pod ziemią dziesiątki lat ocena czasu zgonu może być tylko orientacyjna. Zwykle jeżeli ciało znajdowało się dłużej niż 20 lat kości są lekkie i kruche, pozbawione szpiku oraz okostnej. Do użytku weszły również nowsze metody, takie jak datowanie radiowęglem umożliwiające określenie wieku kości lub przedmiotów nawet sprzed tysięcy lat! Za metodę tą nota bene Willard Libby otrzymał w 1960 roku nagrodę Nobla w dziedzinie chemii.

Autor: Piotr Kuc
Źródło:
Stefan Raszeja, Medycyna sądowa: podręcznik dla studentów, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1993

Jak ustala się czas zgonu?

Komentarze do: Jak ustala się czas zgonu?