Jakim zmianom ulega organizm osób starszych?

Zmiany starcze pojawiają się w zasadzie już po 40 roku życia. Dochodzi do stopniowych zmian strukturalnych w narządach oraz upośledzenia ich czynności. Pułap sprawności psychofizycznej, który osiągnięty był w szczycie rozwoju osobniczego obniża się.

Szczególnie zauważalny jest spadek zdolności naprawczych i przystosowawczych. Osoby starsze mają problemy z utrzymaniem homeostazy (równowagi wewnątrzustrojowej), słabnie odporność, a to wszystko wiąże się z większą chorobowością. Proces ten opisywany jest mianem znamion starości.

Starzenie jako proces wieloczynnikowy

Nie ma jednej przyczyny starzenia się. Można wyróżnić co najmniej dwie duże grupy tych przyczyn: czynniki determinujące (geny) oraz modyfikujące (choroby, otyłość, kalectwo, zaburzenia regulacyjne, powietrze, radiacja, woda, żywienie, alkohol, palenie tytoniu, leki, a także stres oraz warunki socjalne).

Jak wraz z wiekiem zmieniają się poszczególne układy?

Układ oddechowy starzejąc się podlega licznym zmianom morfologiczno-czynnościowym. Dochodzi m.in. do wzrostu sztywności w obrębie klatki piersiowej, zmienia się morfologia oskrzeli, osłabieniu ulegają mięśnie oddechowe, dochodzi do zmniejszenia powierzchni umożliwiającej wymianę gazową, spada reaktywność ośrodkowego układu nerwowego, a także stwierdza się defekty w odpowiedzi immunologicznej.

W układzie krwiotwórczym nie zauważa się tak wyraźnych zmian jak w innych układach. Dowodem mogą być stosunkowo niezmienne wartości parametrów określających morfologię krwi: hemoglobina, hematokryt czy liczba krwinek białych i płytek krwi. Zmiany dotyczą natomiast ilościowych jak i jakościowych zmian w obrębie komórek macierzystych krwiotworzenia.. Spada ich zdolność do samoodnawiania, różnicowania oraz reagowania na sygnały zewnętrzne. Uważa się, że mimo słabo wyrażonych różnic układ krwiotwórczy starzeje się już po 30 roku życia. Około 60 roku życia poziom komórek czynnych w szpiku wynosi zaledwie 50%. Komórki hematopoetyczne zastępowane są tkanką łączną oraz tłuszczową. Defekty te mogą ujawnić się podczas tak zwanego stresu hematologicznego.

Również układ krążenia ulega znacznym zmianom. W obrębie serca dochodzi do usztywnienia ściany, zwiększa się objętość przedsionków, spada aktywność bodźcotwórcza, a aparat zastawkowy ulega włóknieniu i uwapnieniu. Tętnice usztywniają się, wzrasta objętość aorty, żyły są zwiotczałe, a zastawki żylne niesprawne.

W obrębie narządu żucia dochodzi do licznych zmian w obrębie twarzy, błony śluzowej jamy ustnej i języka, ślinianek, tkanek przyzębia, a także stawu skroniowo-żuchwowego i mięśni. Pogłębiają się fałdy nosowo-bródkowe, wokół ust i brody tworzą się zmarszczki, opadają kąciki ust. Wargi są zapadnięte, czerwień wargowa zmienia zabarwienie na niebieskawe, szpara ust ma kształt prosty, dochodzi do wypadania zębów, zanikają wyrostki zębodołowe. Ponadto żuchwa ulega zmianom atroficznym, błona śluzowa jamy ustnej staje się gładka, cienka i wysuszona, pogarsza się jej unaczynienie, staje się blada, a także traci swoją elastyczność. Częściej w jej obrębie tworzą się zmiany zapalne, owrzodzenia lub krwawienia. Wraz z zanikiem gruczołów ślinowych często dochodzi u osób starszych do zaburzeń smaku; osłabieniu ulegają smak słodki i kwaśny, nasila się natomiast smak gorzki W obrębie błony śluzowej policzków wzrasta ilość gruczołów łojowych, czasem dochodzi również do żylakowatości policzkowej. Na języku zanikają brodawki nitkowate i grzybowate, a także dochodzi do hiperkeratozy. Mięsnie żwaczy zmniejszają się, spada liczba włókien mięśniowych, które zastępowane są tkanką tłuszczową i łączną. W stawie skroniowo-żuchwowym zagęszcza się sieć włókien kolagenowych, spłyca się panewka stawowa, a także dochodzi do zmian osteoporotycznych. Szkliwo traci swój naturalny połysk, zwiększa się jego uwapnienie, zębina ulega sklerotyzacji, natomiast miazga zanikowi, ze zmniejszeniem liczby komórek. Opisywane zmiany są wynikiem utraty wody z organizmu, spadku mineralizacji, a także utlenowania tkanek.

Zobacz również:

Również przewód pokarmowy ulega licznym zmianom morfologiczno-czynnościowym, zanikają elementy kurczliwe mięśni, spada liczba hepatocytów, komórek wydzielniczych. Zanikowi ulega również błona śluzowa żołądka, często stwierdza się niedobory laktazy wynikające z zaburzeń wydzielania enzymów trzustkowych.

Podobnie licznym zmianom strukturalnym i czynnościowym ulega układ moczowy. Po 40 roku życia zmniejsza się masa nerek. Towarzyszy temu procesowi włóknienie i szkliwienie kłębuszków oraz śródmiąższu nerki. Kanaliki nerkowe ulegają zanikowi, a naczynia nerkowe twardnieją, co wiąże się ze spadkiem przepływu krwi. Efektem tych zmian może być spadek filtracji kłębuszkowej.

W związku z zanikaniem kobiecych narządów rodnych dochodzi do wielu zmian zarówno ogólnoustrojowych jak i miejscowych. Oprócz zaburzeń w układzie sercowo-naczyniowym, nadciśnienia tętniczego, otyłości, cukrzycy i wielu innych, dochodzi również do zaników w obrębie błony śluzowej oraz skóry. Spada ilość wydzielin pochwowych, często towarzyszy temu swędzenie i suchość. Skóra i nabłonek ulegają ścieńczeniu, a narząd rodny staje się podatny na infekcje.

Skóra oprócz licznych zmian w układzie immunologicznym ulega przede wszystkim wygładzeniu, jest sucha, żółtawa, czasem ze znacznym zanikiem elastyczność. Jeżeli skóra cały czas narażona jest na promieniowanie słoneczne staje się gruba z licznymi przebarwieniami oraz zmarszczkami. W wielu przypadkach dochodzi do obu procesów na raz. Skóra jest wtedy pomarszczona, zwiotczała, odbarwiona, stwierdza się liczne teleangiektazje oraz plamistość.

W obrębie narządu widzenia dochodzi przede wszystkim do utraty zdolności akomodacyjnej oka ze względu na twardnienie soczewki, zmniejsza się dopływ światła do siatkówki, wydłuża się czas adaptacji, pogarsza się odróżnianie barw, postrzeganie kontrastu, a także stwierdza się nadwrażliwość na światło.

Głównym objawem starzenia się w obrębie narządu słuchu jest głuchota. Upośledzenie słuchu jest efektem spadku elastyczności błony bębenkowej, jej włóknieniem, obecnością blizn, a także usztywnienia kosteczek słuchowychh oraz zmian atroficznych skóry przewodu słuchowego zewnętrznego. Oprócz tego dochodzi do zaników komórek zwoju spiralnego ślimaka, tworzą się liczne zmiany w OUN oraz miażdżyca naczyń krwionośnych ucha wewnętrznego.

Zmianom starczym ulega również narząd ruchu. Stwierdza się nim ubytek masy kości, stawy mają zmniejszoną ruchomość, a mięśnie ulegają zanikowi.

Autor: Piotr Kuc
Żródło:
Grodzicki Tomasz, Geriatria z elementami gerontologii ogólnej, VM Media Sp.z o.o. VM Group Sp.k., Gdańsk 2007