Klasyfikacja zaćmy

Soczewka jest przezroczystym i elastycznym elementem budowy oka skupiającym promienie światła. Ponadto dzięki zdolności do zmiany swojego kształtu odpowiada za akomodację i związaną z nią zmianę ostrości widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach.

Choroba oczu prowadząca do zmętnienia soczewki określana jest mianem zaćmy (katarakty). Najczęściej dotyka osoby po 60. roku życia, prowadząc do zaburzenia ostrości widzenia i bardzo często do całkowitej utraty wzroku. Chorzy mogą się skarżyć na widzenie jak przez mgłę i widzenie podwójne. Często wyraźnie dostrzegają jedynie kontury przedmiotów, kolory są wyblakłe, a oczy szybko się męczą. Zwykle problemem jest także widzenie w jasnym świetle. Podstawowa klasyfikacja schorzenia wyróżnia zaćmę wrodzoną, nabytą i wtórną.

ZAĆMA WRODZONA

Nieprawidłowa przejrzystość soczewki może wystąpić już w momencie przyjścia na świat lub rozwinąć się we wczesnym dzieciństwie. W obu przypadkach mówi się o zaćmie wrodzonej, gdyż niewielkie zmiany w soczewce obecne już u noworodka bywają zauważane dopiero w późniejszym okresie.

Zaćma wrodzona może występować jedno- lub obustronnie. Jej podstawowym objawem jest biała źrenica świadcząca o całkowitej zaćmie wrodzonej. U dzieci niewidzących obserwuje się także odruch palcowo-oczny Francescgettiego, który polega na uciskaniu piąstkami lub kciukami oczu przez niemowlę.

Z uwagi na lokalizację zmian (klasyfikacja morfologiczna) wyróżnia się następujące formy zaćmy wrodzonej:

zaćma biegunowa przednia i biegunowa tylna;
zaćma jądrowa – pojawia się w obrębie jądra zarodkowego lub jądra zarodkowego i płodowego;
zaćma warstwowa, okołojądrowa – najczęściej spotykany rodzaj zaćmy wrodzonej, zmętnienie obecne w warstwie położonej obwodowo od jądra zarodkowego. Na równiku jądra płodowego występują charakterystyczne dla tej formy zaćmy zmętnienia „siedzące wierzchem”;
zaćma całkowita – prowadzi do całkowitej utraty wzroku. Jeśli zaćma jest rozwinięta obustronnie dodatkowo występuje oczopląs i zez;
zaćma błoniasta – jest konsekwencją przerwania ciągłości torebki soczewki i wchłonięcia się jej mas.

Zaćma wrodzona może mieć również postać zaćmy „błękitnych plamek”, które są na ogół położone obwodowo i nie upośledzają widzenia. Dlatego też ta dość często spotykana forma schorzenia stwierdzana jest zwykle przypadkowo. Jeśli zmętnienia mają charakter klinowatych elementów ułożonych głęboko w korze soczewki wokół jądra dojrzałego mówi się z kolei o zaćmie wieńcowej. Nazwa jest związana z układem zmętnień, które przypominają wieniec.

Zobacz również:

Obecna od dnia narodzin zaburzona przejrzystość soczewki może być też związana z wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu. Zaćmę powodują na przykład galaktozemia, czyli wrodzony brak transferazy galaktozo-1-fosforourydylowej, niedobór galaktokinazy czy zespół Lower`a (zespół oczno-mózgowo-nerkowy zaburzający metabolizm aminokwasów).

ZAĆMA NABYTA

Zmętnienie soczewki może być wynikiem procesu starzenia się organizmu lub innych zaburzeń metabolicznych soczewki spowodowanych wpływem czynników endogennych w przebiegu niektórych chorób. Wówczas mówi się o zaćmie nabytej, która może mieć formę zaćmy starczej lub przejrzałej.

Zaćma starcza jest najczęściej występującą postacią zaćmy nabytej. Pojawia się jako konsekwencja zmian zachodzących w organizmie wraz z wiekiem. Choroba zaczyna rozwijać się już po 40. roku życia, jednak pierwsze objawy widoczne są u osób w wieku 50-60 lat. Z uwagi na powolny rozwój choroby wyróżnia się zaćmę początkową i całkowitą. Rodzaj warstwy soczewki, która ulega zmętnieniu warunkuje dodatkowo podział na zaćmę korową, podtorebkową i jądrową. W przypadku zaćmy korowej zmiany dotyczą powierzchniowych warstw kory, od strony równika. Ziarniste zmętnienia pod tylną torebką soczewki obserwowane są z kolei w zaćmie podtorebkowej tylnej, czaszkowatej. W zaćmie jądrowej obecne są natomiast zmętnienia jądra płodowego, a następnie jądra dojrzałego. Niekiedy w przebiegu zaćmy starczej dochodzi do pęcznienia zmętniałych włókien soczewki, zwiększenia jej objętości i uwypuklenia się do przodu, co określa się mianem zaćmy pęczniejącej.

Zaćma przejrzała może mieć postać zaćmy Morgagniego lub zaćmy przejrzałej obkurczonej. Pierwsza forma powstaje na skutek rozpływu warstwy korowej. Wówczas dochodzi bowiem do przemieszczania się brunatnego jądra soczewki w płynnych masach korowych. Zaćma przejrzała obkurczona ma natomiast miejsce w przypadku zmniejszenia stopnia uwodnienia soczewki, czego skutkiem jest pomarszczenie się jej torebki.

ZAĆMA WTÓRNA

Rozwój zaćmy może być wynikiem przebytych chorób lub doznanych urazów. Schorzeniem, które często prowadzi do zaburzenia przejrzystości soczewki jest cukrzyca. Zaćma cukrzycowa rzeczywista zwykle występuje u osób młodych, jednak obecnie jest to schorzenie dość rzadkie. Częściej obserwowana jest zaćma starcza w cukrzycy. Choć nie ma dowodów potwierdzających, iż cukrzyca powoduje rozwój katarakty, to z całą pewnością go przyspiesza.

Do zmętnienia soczewki może dojść również w przebiegu tężyczki samoistnej u dzieci lub wtórnej u dorosłych – zaćma tężyczkowa. U osób cierpiących na chorobę Steinerta (dystrofię miotoniczną) może z kolei rozwinąć się zaćma miotoniczna. Ta forma katarakty cechuje się występowaniem wielobarwnych, lśniących kryształków w głębszych warstwach kory. Chorobom gałki ocznej, które powodują zaburzenia metabolizmu soczewki w wyniku przenikania do niej toksycznych metabolitów (np. w przewlekłych i nawracających zapaleniach błony naczyniowej) może towarzyszyć zaćma wikłająca.

Rozwój zaćmy może być też związany z prowadzonym leczeniem, głównie kortykosteroidami – zaćma toksyczna. Długotrwała, miejscowa lub ogólna kortykoteriapia powoduje podtorebkowe zmętnienie. Występuje ono początkowo w tylnym, a następnie w przednim biegunie. Jego konsekwencją jest znaczne upośledzenie ostrości wzroku.

Także leczenie operacyjne może prowadzić do zaćmy wtórnej. Jeśli nieprawidłowa przejrzystość soczewki jest pozostałością przedniej torebki soczewki po chirurgicznym, pozatorebkowym usunięciu zaćmy mówi się o zaćmie resztkowej.

Tak jak to zostało wspomniane także urazy mogą być przyczyną zaćmy wtórnej, a dokładnie zaćmy urazowej. Zmętnienie soczewki mogą wywołać uszkodzenia zewnątrzpochodne, takie jak wstrząśnienia, urazy mechaniczne, uszkodzenia chemiczne (np. żelazica gałki ocznej) czy porażenie prądem elektrycznym lub innym rodzajem promieniowania.

Marta Grochowska

Źródła:
Niżanowska M.H.: Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL, Warszawa 2007.