Klauzula sumienia w zawodzie lekarza - co to takiego?
Możemy często usłyszeć w mediach, że lekarz odmówił komuś wykonania danego świadczenia zdrowotnego. Najczęstsze wyjaśnienia, jakie możemy usłyszeć w tej sytuacji to „nie mogę ze względów moralnych”, „nie mogę, bo sumienie mi na to nie pozwala”, „jest to wbrew mojej religii” itp.
Czy lekarz ma do tego prawo? Na jakiej podstawie sobie na to pozwala? Co my możemy zrobić w tej sytuacji?
Kwestia wolności sumienia
Wolność sumienia jest zagwarantowanym konstytucyjnie dobrem powszechnym (art. 53 ust. 1). Obejmuje ona uprawnienie do uzewnętrzniania swoich przekonań, a także działania zgodnie z własnymi normami moralnymi i etycznymi. Zapis ten oznacza również brak przymusu postępowania wbrew wyznawanemu światopoglądowi.
Prawo to usankcjonowane jest również przez międzynarodowe dokumenty takie jak Europejska Konwencja Praw Człowieka (art. 9), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 18) czy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (art. 18). W związku z tym prawem zaistniał problem w gronie lekarzy, w jaki sposób mają wykonywać swój zawód tak, aby nie były to działania sprzeczne z ich własnymi przekonaniami oraz sumieniem.
Czym jest „klauzula sumienia”?Kwestia ta była na tyle istotna, że dokonano pewnych unormowań prawnych na arenie międzynarodowej jak i wewnątrz państwa. W ramach tych postanowień zostały zawarte przepisy zezwalające na postępowanie lekarza zgodnie z tzw. „klauzulą sumienia”. Umożliwia ona odmowę wykonania w stosunku do pacjenta świadczenia zdrowotnego (które zgodnie z przepisami jest obowiązkiem każdego medyka), jeśli jego realizacja byłaby sprzeczna ze światopoglądem osoby przeprowadzającej badanie, zabieg itp.. Uprawnienie to ma pewne obostrzenia, takie jak obowiązek sprawowania opieki medycznej nad chorym w tych działaniach, które nie są niezgodne z przekonaniami lekarza.
Zobacz również:
Unormowania prawne
Klauzula sumienia jest szczególną regulacją dotyczącą środowiska medycznego, która zezwala na brak aktywności w zakresie pomocy medycznej w sytuacjach naruszających moralność oraz zasady etyczne lekarza, pielęgniarki itp..
W prawie polskim zapisy dotyczące tych obwarowań zawarte są w art. 39 Ustawy o zawodzie lekarza i dentysty z 5 grudnia 1996 roku oraz w art. 23 Ustawy o zawodzie pielęgniarki i położnej z 5 lipca 1996 roku. Uregulowania dotyczące tej klauzuli znajdują się także w art. 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Należy jednak pamiętać, że lekarz odmawiając pacjentowi wykonania danego świadczenia jest zobowiązany do udzielenia mu informacji co do uzyskania innej pomocy medycznej, a także ma obowiązek poinformować swojego przełożonego o zaistniałej sytuacji oraz odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.
Również osoby, których dotyczą te unormowania mają obowiązek dokonać odpowiednich badań oraz zabiegów – niezależnie od ich światopoglądu – w przypadkach niecierpiących zwłoki.
Powoływanie się na te zapisy nie może być wykorzystywane w celu dyskryminacji pacjentów ze względu na ich rasę, płeć czy inne czynniki – odmowa udzielenia pomocy nie dotyczy konkretnej osoby badanej, ale konkretnego świadczenia zdrowotnego.
Zapisy te nie dotyczą całych placówek wykonujących pewne świadczenia zdrowotne, ale konkretnych lekarzy. Stąd też powoływanie się Z.O.Z.-ów (Zakładów Opieki Zdrowotnej) na tę klauzulę jest sprzeczne z prawem, gdyż jest jednostką organizacyjną, a takowa nie posiada sumienia.
Kontrowersje klauzuli sumienia
Jedną z istotnych kwestii kontrowersyjnych jest zapis zobowiązujący lekarza do wskazania innej osoby, która podejmie się opieki oraz konkretnych działań na rzecz pacjenta, któremu odmówiono (no podstawie klauzuli sumienia) wykonania pewnego świadczenia. Problem pojawia się w sytuacji, kiedy to w danym środowisku (szpitalu, miejscowości, regionie itd.) nie ma osoby, która podjęłaby się działań zgodnych z oczekiwaniem chorego. Z tego powodu lekarz poszukując za wszelką cenę innego kolegi po fachu, który dokona zabiegu staje się narzędziem realizacji tego celu, którego chciał uniknąć poprzez sięgnięcie do klauzuli sumienia.
Innym problemem jest kwestia odpłatności za wizytę w prywatnym gabinecie, gdzie lekarz powołuje się na te normy i nie wykonuje powierzonego mu zlecenia. Nie istnieje regulacja prawna dotycząca tego zagadnienia. Propaguje się jednak, aby osoba odmawiająca danego świadczenia nie pobierała w związku z tym korzyści finansowych za wizytę i tak jak w przypadku publicznej opieki zdrowotnej, wskazała innego lekarza.
Jak każde szczególne unormowanie prawne, tak i klauzula sumienia jest mocno kontrowersyjna – nie tylko w środowisku lekarzy, pielęgniarek czy też dentystów. Powoływanie się na nią związane jest w głównej mierze z postępem medycyny oraz coraz to nowszymi technologiami. Stąd też najczęstsze przypadki stosowania tego uprawnienia dotyczą medycznego wspomagania rozrodu, zastępczego macierzyństwa, produkcji embrionów, zabiegów in vitro, przerywania ciąży (aborcji), dokonywania eutanazji, a nawet antykoncepcji.
Autor:
Urszula Walkiewicz
Komentarze do: Klauzula sumienia w zawodzie lekarza - co to takiego?