Kremy promieniochronne

Lato, wakacje, słońce... i opalanie. Kto z nas nie czekał na te piękne dni, kiedy będzie mógł wylegiwać się błogo na plaży. Słońce przecież poprawia nastrój, wpływa korzystnie na nasze samopoczucie oraz rozgrzewa ciało, dając przyjemne uczucie ciepła.

I to nie wszystko! Najprawdopodobniej korzystanie ze słonecznej pogody zmniejsza ryzyko osteoporozy, bólów mięśniowych i stawowych oraz nowotworów narządów wewnętrznych. Promieniowanie słoneczne umożliwia także syntezę witaminy D3. Ta z kolei odgrywa bardzo dużą rolę w naszym organizmie, m.in. bierze udział w metabolizmie wapnia, moduluje procesy wzrostu komórek w wielu narządach i tkankach oraz ogranicza rozwój nowotworów (szczególnie jelita grubego i sutka). Warto jednak zauważyć, że do wyprodukowania odpowiedniej ilości witaminy D wystarczy przebywać na słońcu ok. 15 min. dziennie z odsłoniętą twarzą i dłońmi. Ten czas wystarcza także, by wytworzyć naturalną odporność skóry na promieniowanie (synteza melaniny).

Niestety... wszystko ma swoje wady i zalety. Korzystanie z kąpieli słonecznych również może być niebezpieczne. Promienie słoneczne nie przyczyniają się bowiem jedynie do powstania pięknej, złotej opalenizny, ale mogą także zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworów, zwłaszcza skóry. Mogą również powodować poparzenia słoneczne, osłabiać odporność oraz przyspieszać proces starzenia się skóry.

Najistotniejszą rolę w promieniowaniu słonecznym odgrywają zakresy widma ultrafioletu (UV), a szczególnie UVA i UVB. Promieniowanie UVA jest tzw. promieniowaniem długofalowym (zakres fal 315-400 nm), natomiast UVB - średniofalowym (280-315 nm). Różnice między tymi zakresami dotyczą nie tylko długości fal, ale również wpływem na skórę. Promieniowanie UVA przenika głęboko, docierając przez naskórek do skóry właściwej. To ono odpowiada za opalanie, ale jednocześnie może powodować fototoksyczność oraz nieodwracalne zmiany w skórze. Promieniowanie UVB z kolei nie dociera do skóry właściwej, a jest całkowicie pochłaniane przez naskórek. Wbrew pozorom jest bardziej szkodliwe od promieniowania UVA. Może powodować poparzenia słoneczne, przyczyniać się do nadmiernego rogowacenia naskórka, a ponadto działa rumieniotwórczo i kancerogennie. Za powstawanie wolnych rodników, które biorą udział w procesach nowotworzenia, odpowiedzialne są jednak oba typy promieniowania.

Aby wakacyjny odpoczynek był dla nas bezpieczny niezbędna jest zatem ochrona przed szkodliwym wpływem promieni słonecznych. Jednym ze sposobów jest używanie odpowiednich preparatów kosmetycznych przeznaczonych do opalania. Stosować je należy nie tylko na plażę, ale przez całe lato. Także w mieście podczas spaceru czy drogi do pracy jesteśmy przecież narażeni na działanie promieniowania słonecznego. Z tego względu firmu kosmetyczne oferują dwa rodzaje kremów promieniochronnych: kremy służące do codziennej pielęgnacji skóry oraz kremy, które mają za zadanie chronić przed dużymi dawkami promieniowania (tzw. kremy plażowe). Jak sama nazwa wskazuje preparaty promieniochronne mają służyć ochronie przed promieniowaniem słonecznym. Ich działanie oparte jest na zawartości tzw. filtrów słonecznych, chemicznych (organicznych) lub fizycznych (mineralnych).

Zobacz również:

FILTRY CHEMICZNE to substancje, których zadaniem się absorbcja promieniowania ultrafioletowego. Wnikają one w powierzchowne warstwy naskórka i zamieniają energię świetlną na energię cieplną. Pochłanianie promieniowania zachodzi w czasie izomeryzacji cząsteczek tych związków. Wytworzona energia cieplna może powodować subiektywne odczucie ciepła w czasie ekspozycji na słońce po nałożeniu preparatów zawierających filtry chemiczne. Historia kremów promieniochronnych sięga 1928 roku. Fotoprotektorami obecnymi w pierwszym kremie przeciwsłonecznym były: salicylan benzylu i cynamonian benzylu. Podczas II wojny światowej żołnierze walczący w klimacie tropikalnym dysponowali już nowocześniejszymi środkami zawierającymi w swoim składzie kwas paraaminobenzoesowy (PABA) oraz kwasy para-dimetyloamino-benzoesowe. W latach 70. PABA był już obecny w pierwszych skutecznych i powszechnie dostępnych środkach promieniochronnych.

Obecnie różnorodność wykorzystywanych substancji ochronnych jest znacznie większa. Środki organiczne są związkami chemicznymi charakteryzującymi się maksimami widm absorpcyjnych UV w zakresie UVA lub UVB. Do stosowanych w kosmetykach filtrów słonecznych chroniących przed promieniowaniem UVB, należą m.in.: estry kwasu p-aminobenzoesowego (np. Amerscreen P, PABA), pochodne kwasu 4-metoksycynamonowego (np. Parsol Hydro, Give-Tan), pochodne kwasu salicylowego (salol, ester benzylowy kwasu salicylowego), związki terpenowe (Eusolex 6300) i pochodne benzimidazolu (Eusolex 232) lub benzoksazolu (Witisol). Związków chroniących przed promieniowaniem UVA jest zdecydowanie mniej. Właściwościami takimi cechują się głównie pochodne dibenzoilometanu, np. Persol A, Persol DAM, Eusolex 8020. Krem promieniochronny powinien jednak zabezpieczać przed działaniem obu typów promieniowania (UVA i UVB). Dlatego też w kosmetykach przeznaczonych do opalania stosuje się przeważnie mieszaniny powyższych substancji o odpowiednich stężeniach (np. Eusolex 6300 + Eusolex 8020 = Eusolex 8021) lub związki, których zakres absorbcji obejmuje zarówno promieniowanie UVA, jak i UVB.

Do szerokozakresowych filtrów słonecznych, należą pochodne benzofenonu (np. Uvinul D-49, Mexenone) oraz związek zaliczany do hydroksyfenylobenzotriazoli - Mexoryl XL. Idealny filtr słoneczny poza szerokim zakresem absorbcji promieniowania UV powinien charakteryzować się odpornością na działanie promieniowania słonecznego, wody, potu oraz enzymów obecnych na powierzchni skóry. Ponadto nie powinien powodować podrażnień i uczuleń. Poza wymienionymi związkami chemicznymi jako filtry UV w kremach promieniochronnych stosowane są często substancje naturalne, np. pochodne hydroksykumaryny i kwasu m-digalusowego (umbeliferon, eskulina, eskuletyna). Ponadto w kosmetyce wykorzystywane są promieniochronne właściwości niektórych wyciągów roślinnych (np. z aloesu, rumianku, kocanki, kruszyny) oraz substancji otrzymanych w procesach biotechnologicznych (np. karotenoidy, melanina). W kremach stosuje się także związki przeciwrodnikowe, np. witaminę C lub E.

FILTRY FIZYCZNE nie wnikają w głąb skóry, ale tworzą na jej powierzchni film ochronny. Ochrona przed promieniowaniem jest w ich przypadku zapewniona nie przez absorbcję światła, ale w wyniku jego odbijania i rozpraszania. Takim działaniem charakteryzują się zmikronizowane substancje nieorganiczne, np. tlenek cynku, tlenek żelaza (III), dwutlenek tytanu. Substancje takie noszą nazwę ekranów słonecznych i są zwykle stosowane w połączeniu z filtrami słonecznymi. Ich wadą jest pozostawianie na skórze białej poświaty i brudzenie ubrania.

Siła właściwości promieniochronnych danego preparatu kosmetycznego jest określana przez tzw. wskaźnik ochrony przed promieniowaniem (współczynnikiem protekcji, SPF). Jego wartość wyznaczana jest w odniesieniu do promieniowania UVB. Współczynnik protekcji wskazuje, ile razy po zastosowaniu danego kremu można przedłużyć czas bezpiecznego opalania, czyli nie powodującego oparzeń, w porównaniu do skóry niechronionej. Im wyższy faktor tym lepsza ochrona przed promieniowaniem. W praktyce krem o faktorze SPF 10 zapewnia ochronę przed poparzeniem słonecznym przez 10 razy dłuższy czas, niż by to miało miejsce bez jego użycia. Przykładowo osoby, u których zaczerwienienie skóry występuje po 4 minutach, po zastosowaniu takiego środka mogą bezpiecznie przebywać na słońcu przez 40 minut.

Należy jednak podkreślić, że żaden środek kosmetyczny nie zapewnia całkowitej ochrony przed promieniowaniem. Preparaty zawierające filtry słoneczne jedynie zmniejszają jego działanie.

W zależności od wartości wskaźnika SPF można wyróżnić pięć stopni protekcji:

niski (2 – 4 – 6),

średni (8 –10 – 12),

wysoki (15 – 20 – 25),

bardzo wysoki (30 – 40 – 50),

ultra wysoki (50+).

Skuteczność stosowanych środków ochronnych w znacznym stopniu zależy od prawidłowego sposobu ich aplikacji. Ważna jest odpowiednia ilość użytego preparatu (ok. 2 mg preparatu na 1 cm2 powierzchni ciała - np. 2-3 g na twarz dorosłego człowieka) oraz czas jego nałożenia - 20 minut przed ekspozycją na promienie słoneczne. Nie bez znaczenia jest także trwałość preparatu po miejscowej aplikacji. Może być ona osłabiona w wyniku kontaktu z wodą lub mechanicznego usuwania środka ze skóry (tarcie odzieży, aktywność fizyczna). Ze względu ta fakt, iż nie ma dostępnych preparatów, które gwarantowałyby faktyczną wodoodporność, zawsze po kąpieli wodnej należy powtórnie aplikować środek. Należy także pamiętać, by niezależnie od rodzaju stosowanego preparatu promieniochronnego unikać przebywania w pełnym słońcu w godzinach od 11 do 15, nosić dobre okulary przeciwsłoneczne oraz pić dużo wody mineralnej.

Marta Grochowska

Źródło:

Janiski S., Fiebig A., Sznitowska M. (red): Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2006,
Węgłowska J., Milewska A.: Pozytywne i negatywne skutki promieniowania słonecznego. Postępy kosmetologii 2011; 2: 93-97.