Leczenie astmy

Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych z nadreaktywnością drzewa oskrzelowego i zmienną obturacją dróg oddechowych. Objawia się świszczącym oddechem, dusznością, kaszlem i ściskaniem w klatce piersiowej. Objawy te zwykle nasilają się nad ranem i w nocy.

Astma jest jedną z najczęstszych chorób układu oddechowego. Schorzenie dotyczy 10% dzieci i 5% dorosłych.

Mówiąc o lekach wykorzystywanych w terapii astmy należy także wspomnieć o patomechanizmie schorzenia. Dużą rolę odgrywają w nim takie czynniki zapalenia, jak mastocyty, eozynofile, pomocnicze limfocyty T, histamina, leukotrieny, prostaglandyna i bradykinina. Udział swój mają także cytokiny, które odpowiadają za koordynację, wzmocnienie i powielenie reakcji zapalnej.

Uwagę należy zwrócić także na fakt istnienia dwóch typów astmy – alergicznej (zewnątrzpochodnej) i niealergicznej (wewnątrzpochodnej). W przebiegu tej pierwszej czynnikiem inicjującym reakcję zapalną są alergeny. W astmie niealergicznej objawy choroby wyzwalają natomiast wirusy i czynniki środowiskowe.

Leczenie astmy ma charakter przewlekły. Jego celem jest nie tylko opanowanie objawów chorobowych, ale też zapobieganie zaostrzeniom choroby. Prawidłowo prowadzona terapia pozwala utrzymać normalną aktywność życiową. W przypadku dzieci ma też umożliwić prawidłowy rozwój.

Leki stosowane w farmakoterapii astmy można podzielić na dwie grupy – leki rozkurczowe oraz leki przeciwzapalne.

LEKI RZKURCZOWE stosowane są jedynie doraźnie. Pozwalają bowiem opanować objawy, ale nie mają wpływu na przebieg procesu zapalnego. Do grupy tej zaliczane są leki β-adrenergiczne, leki antycholinergiczne i teofilina.

W zależności od długości działania wyróżnia się krótko- i długodziałające β2-sympatykomimetyki. Związki wywołujące jedynie krótkotrwały efekt terapeutyczny (2-6 godzin), takie jak fenoterol, orcyprenalina, salbutamol, terbutalina są stosowane przede wszystkim do szybkiego opanowania objawów. Znalazły też zastosowanie do zapobiegania astmie wysiłkowej.

Leki długotrwale pobudzające receptory β-adrenergiczne (formoterol, salmeterol) pozwalają kontrolować objawy nocne i zapobiegają powysiłkowemu skurczowi oskrzeli. Zwykle stosowane są przewlekle w postaci preparatów wziewnych lub rzadziej doustnych.

Teofilina jest lekiem, który pozwala zmniejszyć dawkę kortykosteroidów. Jej działanie wynika z hamowania fosfodiesterazy, hydrolizy fosfoinozytolu, antagonizmu w stosunku do receptorów adenozynowych i kanałów wapniowych oraz zwiększania wydzielania adrenaliny. Teofilina nie tylko rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli (słabiej od β2-sympatykomimetyków), ale także naczyń krwionośnych płuc. Ponadto zwiększa wrażliwość ośrodka oddechowego. W leczeniu astmy wykorzystywane są też jej pochodne – aminofilina i doprofilina.

Zobacz również:

Ostatnią grupą związków wykazującą zdolność rozkurczania mięśni gładkich oskrzeli są cholinolityki (bromek ipratriopium i bromek oksytropium). Leki te stosowane są w napadach duszności na tle pobudzenia układu przywspółczulnego pod wpływem wysiłku lub napięcia psychicznego. Wspomaga też działanie β2-sympatykomimetyków i kortykosteroidów.

LEKI O DZIAŁANIU PRZECIWZAPANYM w przeciwieństwie do leków rozkurczowych mają wpływ na przebieg choroby. Kontrolować astmę pozwalają kortykosteroidy, leki antyleukotrienowe i kromony. Zapobiegają napadom i ograniczają stan zapalny w drogach oddechowych. Niezależnie od samopoczucia chorego leki te muszą być stosowane regularnie i długotrwale.

Kortykosteroidy należą do najsilniej działających leków przeciwzapalnych. W postaci wziewnej (budezonid, beklometazon, cyklezonid, flutykazon) wprowadzane są do schematu leczenia już na bardzo wczesnym etapie astmy. Wykazują skuteczność u wszystkich chorych. Zmniejszają objawy astmatyczne, poprawiają czynność wentylacyjną płuc i redukują nadreaktywność oskrzeli.

Niestety po odstawieniu wziewnych kortykosteroidów efekty terapeutyczne cofają się. Dlatego też w zaawansowanym stadium astmy często zastępowane są przez kortykosteroidy o działaniu ogólnym, podawane doustnie, domięśniowo lub dożylnie. Ich zastosowanie zależy przede wszystkim od czasu działania. Kortykosteroidy o krótkim czasie działania (np. hydrokortyzon) są stosowane do przerywania ciężkich stanów astmatycznych. Natomiast takie steroidy, jak prednizon, metyloprednizolon czy triamcynolon cechują się średnio długim czasem działania i wykorzystywane są do przerywania i zapobiegania stanom astmatycznym. W zapobieganiu napadom stosuje się również glikokortykosteroidy o przedłużonym czasie działania, np. deksametazon.

Leki antyleukotrienowe są szczególnie skuteczne w astmie aspirynowej. Zaliczane są też do leków pierwszego rzutu w astmie łagodnej. Ich przyjmowanie poprawia wentylację płuc. Często zmniejsza też konieczność przyjmowania agonistów receptorów β-adrenergicznych. Do tej grupy leków zaliczane są zarówno substancje hamujące receptory leukotreinowe (pranlukast, cinalukast, pobilukast, tomelukast, werlukast), jak i inhibitory syntezy leukotrienów (zileuton).

Działaniem przeciwzapalnym cechują się też leki z grupy kromonów – kromoglikan disodowy, kwas kromoglikanowy, nedokromil sodu, ketotifen. Związki te hamują rozpad komórek tucznych i granulocytów, w ten sposób zapobiegając uwalnianiu cytokin i histaminy. Stosowane są m.in. w celu zapobiegania napadów astmy atopowej. Zastosowanie znalazły przede wszystkim w przypadku astmy u dzieci, u których redukują objawy choroby.

Nową metodą leczenia astmy atopowej jest wykorzystanie w terapii przeciwciał monoklonalnych anty-IgE (omalizumabu). Przeciwciała te wiążą się z przeciwciałami IgE sprawiając, że stają się nieaktywne. Takie działanie pozwala zmniejszyć dawki stosowanych wziewnie glikokortykosteroidów. Leczenie omalizumabem wskazane jest w przypadku chorych z ciężką przewlekłą astmą alergiczną z dodatnim wynikiem testów skórnych. Stosowanie przeciwciała monoklonalnego ma charakter terapii uzupełniającej. Lek podawany jest podskórnie.

Jedną z ważniejszych zasad leczenia astmy jest stopniowa intensyfikacja lub zmniejszanie dawkowania leków w zależności od stanu klinicznego chorego. Istotny jest stopień zaawansowania astmy oraz wynik leczenia wstępnego. Wyróżnia się pięć stopni terapii. Leczenie powinno być prowadzone wg najniższego stopnia, który pozwala zapewnić kontrolę astmy, w zależności od aktualnych potrzeb. Zawsze preferowaną drogą podania środków leczniczych jest inhalacja dooskrzelowa. Zwiększa bowiem miejscową depozycję leku i minimalizuje ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych.

Skuteczność leczenia jest jednak w dużym stopniu uzależnione od umiejętności technicznej obsługi inhalatora przez chorego. Inne drogi podania wykorzystywane są jedynie w sytuacji, gdy korzyści z tego wynikające są większe od działań niepożądanych. W przypadku astmy alergicznej ogromną rolę ma też unikanie kontaktu z alergenami.

Mówiąc o leczeniu astmy nie można nie wspomnieć o tzw. odczulaniu. Swoista immunoterapia polega na podawaniu rozpoznanych alergenów w zwiększonych dawkach. Dochodzi wówczas do przesunięcia odpowiedzi immunologicznej Th2 limfocytów w kierunku limfocytów Th1. Metoda ta stosowana jest jedynie w niektórych postaciach astmy atopowej, zwykle przy uczuleniu na pyłki roślin wiatropylnych. Najlepsze wyniki osiągane są u dzieci i młodych ludzi.

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

1. Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

2. Mutschler E.: Farmakologia i toksykologia – podręcznik. Wyd. II pod red. W. Buczko, MedPharm-Polska 2010.