Leczenie choroby Parkinsona

Choroba Parkinsona jest niestety schorzeniem nieuleczalnym. Stosowanie odpowiednich środków farmakologicznych może jednak łagodzić objawy choroby. Lekarz prowadzący terapię ma do dyspozycji leki, które nasilają przekaźnictwo dopaminergiczne oraz leki zmniejszające przekaźnictwo antycholinowe.

Pewną rolę mogą też odgrywać leki przeciwhistaminowe oraz zwiotczające mięśnie szkieletowe, głównie z grupy anksjolityków.

LEKI DOPAMINERGICZNE

1. Leki zwiększające wytwarzanie dopaminy w części neuronalnej

Lewodopa, czyli dihydroksyfenyloalanina o konfiguracji L (L-DOPA) jest prekursorem dopaminy, właściwego neuroprzekaźnika w układzie dopaminergicznym. W związek ten L-DOPA ulega przekształceniu pod wpływem dekarboksylazy kwasów aromatycznych (dekarboksylazy DOPA). Sama dopamina nie może być stosowana jako środek leczniczy, gdyż nie przenika przez barierę krew-mózg. Dotarcie do tkanki mózgowej jest natomiast możliwe przy podaniu lewodopy. Niestety tylko 1% dawki leku przenika do ośrodkowego układu nerwowego. Pozostała część także ulega dekarboksylacji, ale na obwodzie, zmniejszając tym samym przenikanie do tkanki mózgowej. Powstawanie z lewodopy dopaminy i innych amin katecholowych w tkankach obwodowych powoduje również wystąpienie działań niepożądanych. Są one związane z pobudzeniem receptorów α- i β-adrenergicznych (zaburzenia sercowo-naczyniowe, np. wzrost częstości akcji serca, ortostatyczny spadek ciśnienia tętniczego krwi) oraz obwodowych neuronów dopaminergicznych (zaburzenia żołądkowo-jelitowe – nudności, wymioty). Z tego też powodu lewodopa stosowana jest razem z inhibitorami dekarboksylazy DOPA (benserazidem lub karbidopą). Takie połączenie zapobiega powstawaniu dopaminy w tkankach obwodowych i zwiększa jej stężenie w ośrodkowym układzie nerwowym.

2. Leki zwiększające uwalnianie dopaminy z części neuronalnej

Amantadyna jest lekiem przeciwwirusowym, który oprócz hamowania rozwoju wirusów grypy typu A powoduje uwalnianie dopaminy z neuronów dopaminergicznych. W ten sposób pobudza znajdujące się w OUN receptory dopaminowe D1 i D2. Działania niepożądane wywołane stosowaniem amantadyny są zbliżone do tych pojawiających się po lewodopie. Mogą wystąpić między innymi halucynacje, pobudzenie psychoruchowe, bezsenność, hipotensja ortostatyczna, zaparcia, nudności, wymioty, a także osłabienie apetytu. Lek podawany jest w postaci doustnej (tabletki, kapsułki) lub roztworu do infuzji.

3. Leki hamujące metabolizm dopaminy przez hamowanie monoaminooksydazy typu B (MAO-B)

Monoaminooksydaza (MAO) jest enzymem powodującym deaminację monoamin endogennych i ksenobiotyków. Forma MAO-B występuje głównie w mózgu, płytkach krwi, wątrobie i nerkach. Jak wykazały badania zahamowanie aktywności tego enzymu zwiększa stężenie dopaminy.

Selegilina jest selektywnym inhibitorem monoaminooksydazy typu B, który w przeciwieństwie do inhibitorów nieselektywnych wywołuje mniej objawów niepożądanych. Preparaty doustne tego leku wykorzystywane są w pierwszym okresie leczenia oraz w chorobie Parkinsona o średnim stopniu nasilenia. W zaawansowanej postaci choroby selegilina nie wykazuje wystarczającej skuteczności. Do działań niepożądanych mogących wystąpić w czasie terapii należą głównie niepokój, bezsenność i inne stany pobudzenia.

Zobacz również:

Rasagilina jest odwracalnym inhibitorem MAO-B. Stosowana jest zarówno w monoterapii, jak i w połączeniu z lewodopą. W trakcie leczenia rasagiliną mogą pojawić się bóle (głównie stawów), stany depresyjne oraz objawy grypopodobne. Stosowanie tego leku wiąże się także z ryzykiem nagłego wzrostu ciśnienia krwi spowodowanym hamowaniem rozkładu amin egzogennych dostarczanych z pokarmem. W czasie leczenia należy zatem unikać spożywania pokarmów bogatych w tyraminę i inne aminy, np. salami, wędzonych ryb, fermentowanych serów i czerwonych win. Rasagilina podawana jest doustnie w formie tabletek.

4. Leki hamujące metabolizm dopaminy przez hamowanie katecholo-O-metylotransferazy (COMT)

Katecholo-O-metylotransferaza (COMT) jest enzymem biorącym udział w metabolizmie monoamin. Występuje głównie w mózgu i narządach obwodowych (jelita, nerki, wątroba) i powoduje powstawanie 3-O-metyldopy (3-OMD) i 3-metoksytyraminy. Lewodopa podawana wraz z inhibitorem dekarboksylazy DOPA w znacznym stopniu przekształcana jest na obwodzie w 3-OMD. Związek ten utrudnia przenikanie L-DOPY do tkanki mózgowej, osłabiając jej działanie terapeutyczne. Zahamowanie aktywność COMT prowadzi zatem do zwiększenia stężenia lewodopy w OUN i co za tym idzie pozwala na zmniejszenie stosowanej dawki.

Przykłady: entakapon, nitekapon (tolkapon wycofany).

5. Leki pobudzające receptory dopaminergiczne w części postsynaptycznej

Ze względu na występujące w chorobie Parkinsona uszkodzenie neuronów dopaminergicznych skuteczność lewodopy maleje wraz z postępem choroby. W takiej sytuacji pewien skutek mogą przynieść leki wpływające bezpośrednio pobudzająco na postsynaptyczne receptory dopaminowe, głównie D2.

Pergolid stosowany jest doustnie w skojarzeniu z lewodopą i karbidopą. Jego skuteczność jest zależna od ciężkości schorzenia. W badaniach wykazano jego antyoksydacyjną aktywność, dzięki której pergolid może działać neuroprotekcyjnie. Lek może powodować dyskinezę, niepokój, niedokrwistość, zaburzenia widzenia, objawy grypopodobne oraz zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (dyspepsja, zaparcia).

Bromokryptyna jest lekiem, który znalazł zastosowanie nie tylko w leczeniu choroby Parkinsona, ale również w terapii niektórych zaburzeń hormonalnych przebiegających z hiperprolaktynemią oraz w akromegalii. Zmniejsza bowiem wydzielanie prolaktyny, a u osób z akromegalią hamuje wydzielanie hormonu wzrostu. Bromokryptyna wykorzystywana jest również w złośliwym zespole neuroleptycznym występującym po stosowaniu neuroleptyków. Do działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem tego leku należą: halucynacje, dyskineza, niepokój, bóle w klatce piersiowej, ortostatyczne spadki ciśnienia, zaburzenia trawienia i zaparcia.

Pramipeksol stosowany jest w leczeniu idiopatycznej postaci choroby Parkinsona, zarówno w początkowym, jak i zaawansowanym (w skojarzeniu z lewodopą) okresie choroby.

Ropinirol wykorzystywany w początkowym okresie leczenia choroby Parkinsona.
Rotigotina stosowana jest w leczeniu choroby Parkinsona w postaci plastrów transdermalnych.

LEKI CHOLINOLITYCZNE

Leki blokujące receptory muskarynowe w prążkowiu znalazły zastosowanie w łagodzeniu objawów choroby Parkinsona ze względu na przewagę aktywności cholinomimetycznej w układzie pozapiramidowym. Dawniej najczęściej stosowanymi lekami tej grupy były atropina i skopolamina. Obecnie wykorzystuje się leki o słabszym działaniu atropinowym, które wywołują mniej działań niepożądanych.

Benztropina jest kompetycyjnym inhibitorem receptorów muskarynowych M1-M5. Działa przeciwhistaminowo i hamuje wychwyt dopaminy do neuronów. W trakcie leczenia benztropiną mogą wystąpić objawy uczuleniaowe, podniecenie, majaczenie, przymglenie świadomości, suchość w jamie ustnej, zaparcia oraz zaburzenia ruchowe i widzenia.

Triheksyfenidyl blokuje działanie acetylocholiny na receptory muskarynowe wszystkich typów oraz działa przeciwhistaminowo. Stosowany jest także w polekowych zespołach parkinsonowskich. Podany doustnie zmniejsza sztywność mięśniową i drżenie. W mniejszym stopniu wpływa także na bradykinezę. Może wywoływać senność, ataksję, stany majaczeniowe, przymglenie świadomości, suchość błon śluzowych jamy ustnej, zaburzenia widzenia, zawroty głowy i zaparcia.

Biperiden działa cholinolitycznie i przeciwhistaminowo. Zmniejsza nasilenie objawów wegetatywnych, takich jak łojotok, zwiększone wydzielanie śliny i potu. Stosowany jest nie tylko w leczeniu choroby Parkinsona, ale również w polekowych zaburzeniach pozapiramidowych oraz spastycznym kręczu karku. Poza działaniami niepożądanymi charakterystycznymi dla leków cholinolitycznych może powodować uszkodzenie nerek.

Marta Grochowska

Źródła:
Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.