Leczenie paliatywne (objawowe) – łagodzenie bólu i opieka nad nieuleczalnie chorymi

Leczenie paliatywne stanowi ważną część postępowania u osób chorych przewlekle, w przypadku których inne metody leczenia okazują się nieskuteczne. Bardzo często leczenie paliatywne stosuje się też u nieuleczalnie chorych pacjentów - celem opieki paliatywnej nie jest wtedy zatrzymanie procesu chorobowego, ale poprawa jakości życia.

Leczenie paliatywne może zostać również wprowadzone jako pomoc przy standardowym leczeniu chorób nowotworowych. Ten rodzaj terapii polega na leczeniu objawowym, eliminowaniu bólu oraz dolegliwości pojawiających się w trakcie rozwoju zasadniczego procesu chorobowego. W leczeniu paliatywnym bardzo ważną rolę odgrywa pielęgniarka, która towarzyszy choremu w codziennym zmaganiu się z jego schorzeniem, a także cały zespół wykwalifikowanych lekarzy i wolontariuszy.

Czym jest leczenie paliatywne

Terapia paliatywna stanowi ważną częścią leczenia objawowego. Wprowadzana jest, jeżeli kuracja przyczynowa nie przynosi żadnych efektów i stan pacjenta nie ulega poprawie. Medycyna paliatywna skupia się na kompleksowej opiece i leczeniu chorego w zaawansowanej chorobie nowotworowej i innych schorzeniach przewlekłych. Leczeniem paliatywnym nazywamy cały proces postępowania, które charakteryzuje się przynoszeniem ulgi w cierpieniu, zmniejszaniem bólu i innych dolegliwości, które towarzyszą nieuleczalnej chorobie lub wynikają z negatywnych następstw terapii stosowanych np. w leczeniu onkologicznym.

Leczenie paliatywne czy też hospicyjne nie jest jednoznaczne z opieką, którą podejmuje się u schyłku życia pacjenta. Jednak ta druga stanowi bardzo ważną częścią leczenia paliatywnego, polega się na starannej opiece nad chorymi, którzy są bliscy śmierci. Metody leczenia, których celem jest przedłużanie życia nie są w tym przypadku zalecane, gdyż narażają pacjenta nieuleczalnie chorego na dodatkowe i niepotrzebne cierpienie.

Zadania leczenia paliatywnego

Leczenie paliatywne polega nie tylko na łagodzeniu bólu fizycznego, który często towarzyszy chorobie przewlekłej i nieuleczalnej. Taki rodzaj terapii ukierunkowany jest także na opiekę psychiczną. Dbanie o dobry kontakt z pacjentem i jego rodziną stanowi ważny aspekt leczenia paliatywnego, które pokazuje, że każdy człowiek ma prawo do godnego życia. Leczenie paliatywne to nie tylko stała opieka medyczne, to także stałe wsparcie psychiczne towarzyszące pacjentowi aż do jego śmierci. Zakłada również pomoc podczas żałoby, a także edukację nie tylko chorego, ale także jego bliskich, jak radzić sobie w tych trudnych chwilach.

Charakterystyczne dla leczenia paliatywnego jest tzw. „zadomowienie” się w środowisku i otoczeniu chorego. Niejednokrotnie opieka paliatywna trwa wystarczająco długo, aby możliwe było nawiązania dobrych więzi i przyjaźni z rodziną chorego i samym chorym, zdobycie ich zaufania, a także bycie podporą w trudnych chwilach. Podczas opieki paliatywnej ważną rolę odgrywa pielęgniarka, która zazwyczaj ma bliższy kontakt z pacjentem niż lekarz. Bardzo często zadaniem pielęgniarki jest sprawienie, aby pacjent zaakceptował nieuchronność śmierci.

Podstawowe rodzaje zabiegów i metod leczenia paliatywnego

Paliatywna chemioterapia

Chemioterapia paliatywna przeznaczona jest głównie dla śmiertelnie chorych pacjentów. Celem wprowadzenia takiej terapii ma być przedłużenie życia, uśmierzenie bólu pacjenta związanego z chorobą i poprawienie jakości życia, natomiast nie wyleczenie. Wydawać by się mogło, że łagodzenie objawów choroby nowotworowej, kiedy nie ma już szans na wyleczenie, będzie dobrym rozwiązaniem. Jednak ten rodzaj terapii ma również swoje wady. Osoby poddawane chemioterapii paliatywnej częściej przechodzą inwazyjne zabiegi i więcej czasu spędzają w szpitalu, niejednokrotnie z dala od rodziny.

Paliatywna hormonoterapia

Współczesna onkologia posiada wiele metod leczenia raka. Niejednokrotnie jednak okazuje się, że dana metoda po pewnym okresie terapii przestaje działać. Dzieje się tak za sprawą wzrastającej oporności komórek na zastosowane leczenie. Zaletą paliatywnej hormonoterapii jest fakt, że może być ona podawana w formie doustnych leków. Poza tym daje możliwość dosyć dokładnego sprawdzenia, poprzez dobrze zdefiniowane czynniki predykcyjne, czy dany pacjent ma szanse dobrze na nią zareagować, czy też nie odpowie na ten rodzaj terapii. Istnieje duża liczba chorych, którzy na terapię hormonalną nie zareagują.

Paliatywna radioterapia

Radioterapia stanowi bardzo ważny składnik leczenia onkologicznego. Natomiast jeśli choroba jest w zaawansowanym stadium i nie ma szansy na całkowite wyleczenie pacjenta, to może być ona stosowana jako skuteczna metoda leczenia paliatywnego. Naświetlanie podczas radioterapii skutecznie łagodzi objawy nowotworu i poprawia jakość życia. W leczeniu paliatywnym stosuje się mniej agresywne naświetlanie, także czas terapii jest krótszy.

Leczenie paliatywne chirurgiczne

Leczenie paliatywne chirurgiczne nazywane jest również leczeniem łagodzącym, które ma swoje zastosowanie wówczas, gdy choroba jest w tak zaawansowanym stadium, iż nie ma szansy na całkowite wyleczenie pacjenta, jednak operacja może mieć wpływ na poprawę jakości życia. Zanim dojdzie jednak do chirurgicznego leczenia paliatywnego, celowość przeprowadzenia zabiegów powinna zostać przeanalizowania przez zespół onkologów, przy zasięgnięciu opinii specjalistów z innych dziedzin.

Zabiegi przeprowadzane w ramach paliatywnego leczenia chirurgicznego to m.in.:

• operacje mające na celu zmniejszenie masy guza, aby umożliwić skuteczniejsze leczenie przy pomocy radioterapii czy chemioterapii;
• operacje, których zadaniem jest przedłużenie życia pacjenta i zmniejszenie odczuwanego bólu (takie zabiegi przeprowadza się w zaawansowanej chorobie nowotworowej);
• operacje polegające na usunięciu przerzutów i zajętych części, chociażby węzłów chłonnych pachy, pachwiny czy okolicy zaotrzewnej oraz zabiegi stabilizujące złamania patologiczne kończyn, kręgów, częściowa resekcja guza.

Leczenie obrzęku limfatycznego

Obrzęk limfatyczny to nieumiarkowane odkładanie się płynu śródtkankowego w skórze i tkance podskórnej, które wynika z zaburzeń w funkcjonowaniu układu limfatycznego. Skuteczną formą terapii jest Kompleksowa Terapia Przeciwobrzękowa (KTP). W ramach jest metody leczenia stosowane są drenaże limfatyczne i kompresjoterapia (polega za noszeniu odzieży uciskowej i bandażowaniu objętych obrzękiem miejsc). Dodatkowo wprowadza się ćwiczenia rehabilitacyjne i odpowiednią pielęgnację skóry.

Obrzęk limfatyczny może stanowić główną przyczynę włączenia fizjoterapii u osób, których choroba nowotworowa jest w zaawansowanym stadium. Fizjoterapia w tym przypadku polega na poprawieniu jakości życia i ograniczeniu bólu. Można to otrzymać nie tylko dzięki zmniejszeniu obrzęku, ale także poprzez zwiększenie obszaru ruchów stawów oraz rozwiązanie problemów o podłożu psychicznym. Najistotniejszą kwestią podczas paliatywnego leczenia obrzęku limfatycznego jest efekt terapeutyczny, polegający na poprawieniu stanu psychicznego chorego. Ważne jest też, aby pacjent zaakceptował proponowaną mu formę leczenia.

Leczenie paliatywne a hospicjum

Leczenie paliatywne to nie tylko seria zabiegów i naświetleń, ale także pomoc duchowa i wspieranie w trudnych dla pacjenta chwilach. Hospicjum jest jednoznaczne z leczeniem paliatywnym. Nie ma w tym nic dziwnego, że każdy z nas chciałby odejść bez bólu, w otoczeniu bliskich mu osób. To dlatego właśnie powstały hospicja, aby umożliwić chorym godną i w miarę możliwości bezbolesną śmierć.

Choroba to bardzo trudny okres zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny, przyjaciół. Wiąże się on z obawami, lękiem i wspólną walką z chorobą. W tych ciężkich chwilach warto pomyśleć o opiece paliatywnej i hospicyjnej. Mając do dyspozycji wykwalifikowany zespół specjalistów i wolontariuszy, łatwiej będzie zapewnić choremu godne życie i umieranie. Podstawą opieki paliatywno-hospicyjnej jest empatia, życzliwość i serdeczność względem pacjenta i jego rodziny.

Świadczenia zdrowotne w leczeniu paliatywnym dostosowywane są do indywidualnych potrzeb pacjenta i udzielane są przez wielodyscyplinarny zespół. Pacjent może zostać objęty opieką paliatywną, jeżeli dostał skierowania na tego typu leczenie od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, a także pacjent lub jego rodzina wyraziła na to pisemną zgodę.

Opieka paliatywna może być świadczona w warunkach stacjonarnych, domowych lub ambulatoryjnych.

• Hospicjum stacjonarne - w hospicjum stacjonarnym leczeni są pacjenci, których objawy choroby są trudne do kontrolowania, bez najmniejszych szans na wyleczenie, w schyłkowym okresie ich życia.
• Hospicjum domowe - całkowitą opieką objęci są pacjenci z chorobami przewlekłymi w zaawansowanym stadium, bez możliwości ich wyleczenia.
• Poradnia medycyny paliatywnej - w poradni medycyny paliatywnej sprawowana jest opieka nad chorymi, których stan jest stabilny i którzy mogą przyjść do poradni o własnych siłach

Autor: Justyna Lipka