Leczenie schizofrenii

Psychoza schizofreniczna nazywana również schizofrenią jest jedną z najczęstszych chorób psychicznych. Dotyczy ok. 1% populacji. Ujawnia się zwykle w wieku 20-40 lat u kobiet i w wieku 17-30 lat w przypadku mężczyzn.

W przebiegu choroby pojawiają się objawy pozytywne (np. omamy, urojenia, dezintegracja mowy, zachowania i myślenia), negatywne (np. zubożenie wypowiedzi, spłycenie emocjonalne, anhedonia, wycofanie społeczne, zachowanie katatoniczne) oraz zaburzenia funkcji poznawczych – pamięci, zdolności językowych, uwagi, funkcji wzrokowo-przestrzennych.

Leczenie schizofrenii jest zwykle długotrwałe. W zależności od liczby epizodów może trwać pięć miesięcy, a nawet całe życie. Terapia obejmuje nie tylko leczenie farmakologiczne, ale także psychoterapię. Ogromne znaczenie ma również wsparcie bliskich osób. Leki wykorzystywane w leczeniu schizofrenii należą do grupy leków psychotropowych. Obecnie obowiązująca nazwa dla leków przeciwpsychotycznych to neuroleptyki. Podstawowym kierunkiem działania jest hamowanie napędu ruchowego oraz mniej lub bardziej zaznaczona sedacja. Mechanizm działania polega na hamowaniu neuroprzekaźnictwa dopaminergicznego w strukturach limbicznych.

Aktywność przeciwpsychotyczna jest związana przede wszystkim z blokowaniem receptora D2, ale także D1, D3 i D4. Konsekwencją blokady receptorowej jest kompensacyjne pobudzenie neuronów i nasilone uwalnianie dopaminy. Neuroleptyki wykazują również działanie przeciwbólowe, przeciwwymiotne i drgawkotwórcze. Mogą również obniżać temperaturę ciała. Głównym problemem, który towarzyszy leczeniu przy użyciu neuroleptyków są objawy pozapiramidowe, które są skutkiem wpływu na układ nigostrialny. Należą do nich: objawy parskinsonowskie (drżenie i sztywność mięśni, maskowata twarz), dyskineza (nieskoordynowane, mimowolne ruchy kończyn, mięśni twarzy, wysuwanie języka, mlaskanie), dystonia (ruchy mimowolne powodujące wyginanie i skręcanie różnych części ciała) i akatyzja (konieczność wykonywania ruchów, kroków).

Częstym objawem niepożądanym jest też hiperprolaktynemia i związany z nią mlekotok, zmniejszenie poziomu gonadotropin, hormonu wzrostu i glukozy oraz zwiększenie łaknienia. Neuroleptyki mogą również wywoływać zaburzenia rytmu serca, widoczne w obrazie EKG jako wydłużenie odcinka QT. Część działań niepożądanych jest związana z hamowaniem receptorów innych niż dopaminergiczne. Skutkiem blokowania receptorów histaminowych jest sedacja, receptorów muskarynowych – zaparcia, suchość śluzówek, tachykardia, α-adrenergicznych – ortostatyczne spadki ciśnienia, a ośrodkowych – splątanie, osłabienie pamięci i objawy majaczeniowe.

Dużym postępem w leczeniu schizofrenii było wprowadzenie leków atypowych, które okazały się bardziej skuteczne i lepiej tolerowane. Pozwalają kontrolować nie tylko objawy pozytywne, ale i negatywne. Lepiej wpływają też na objawy depresyjne – poprawiają nastrój, samoocenę i zmniejszają tendencje samobójcze. Leki klasyczne są obecnie wykorzystywane głównie w ciężkich psychozach.

Zobacz również:

Najczęściej stosowanymi klasycznymi lekami przeciwpsychotycznymi są: chlorpromazyna, flufenazyna, flupentiksol, haloperidol, perazyna, perfenazyna i zuklopentiksol.

CHLORPROMAZYNA (prep. Fenactil) hamuje pobudzenie i ogranicza objawy pozytywne. Ponadto działa przeciwwymiotnie i uspokajająco.
FLUFENAZYNA (prep. Mirenil) jest silnym neuroleptykiem wykazującym działanie aktywizujące. Wykorzystywana w długotrwałym leczeniu psychoz. Wadą leku jest wywoływanie znacznych objawów pozapiramidowych.
LEWOMEPROMAZYNA (prep. Tisercin) działa umiarkowanie przeciwpsychotycznie, silnie uspokajająco, przeciwdepresyjnie i przeciwbólowo. Przeciwwskazaniem do jej stosowania są choroby układu krążenia (lek silnie blokuje receptory α1-adrenergiczne).
PERAZYNA (prep. Peragal) cechuje się łagodnym działaniem przeciwpsychotycznym i silnie uspokajającym. Stosowana jest zwykle u osób w podeszłym wieku, a także jako środek przeciwwymiotny.
PERFENAZYNA (prep. Trilafon) działa silnie przeciwpsychotycznie, ale często wywołuje objawy pozapiramidowe, zwłaszcza dyskinezy.
HALOPERIDOL (prep. Haloperidol, Decaldol) wykorzystywany zwykle doraźnie w stanach nasilonej agresji i niepokoju oraz w pobudzeniu towarzyszącemu stanom maniakalnym. Wywołuje znaczne objawy niepożądane ze strony układu pozapiramidowego.
ZUKLOPENTIKSOL (prep. Clopixol) oprócz właściwości przeciwpsychotycznych wykazuje silne działanie uspokajające i słabe przeciwdepresyjne.
FLUPENTIKSOL (prep. Fluanxol) działa silnie aktywizująco, przeciwlękowo i przeciwdepresyjnie. Ze względu na stosunkowo niewielki wpływ na układ krążenia często stosowany u osób starszych.

Najczęściej stosowane atypowe neuroleptyki to: amisulpiryd, sertindol, aripiprazol, klozapina, olanzapina, risperidon, kwetiapina i ziprasidon.

KLOZAPINA (prep. Lepronex, Klozapol i in.) cechuje się wysoką skutecznością – redukuje agresję i pobudzenie, poprawia pamięć, koncentrację i funkcje poznawcze. Niestety stosowanie klozapiny wiąże się też z ryzykiem agranulozytozy i leukopenii. Częstym działaniem niepożądanym jest też uciążliwy ślinotok i przyrost masy ciała. Ze względu na działanie drgawkotwórcze stosowanie wysokich dawek (powyżej 550 mg) wymaga zwykle dołączenia leków przeciwdrgawkowych.
OLANZAPINA (prep. Zyprexa, Zalasta, Zolafren i in.) zwiększa szybkość psychomotoryczną, poprawia pamięć i płynność mowy. Wykorzystywana jest również w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Może powodować przyrost wagi i senność.
AMISULPIRYD (prep. Solian, Alzin, Amisan, Candela i in.) jest lekiem nowej generacji. Silnie wpływa na objawy negatywne i ponadto wykazuje działanie przeciwdepresyjne. Należy do leków dobrze tolerowanych, choć może być przyczyną hiperprolaktynemii i bezsenności.
RISPERIDON (prep. Rispolept, Risperatio, Risperon i in.) wpływa pozytywnie na płynność mowy i funkcje poznawcze. Zalecany w terapii pobudzenia u pacjentów dementywnych. Nie powoduje tak silnego przyrostu wagi jak inne leki przeciwpsychotyczne. Może jednak zwiększać wydzielanie prolaktyny oraz wywoływać objawy pozapiramidowe.
ZIPRASIDON (prep. Zeldox, Zipragen, Zypsila, Vikolus) w małych dawkach wywołuje pobudzenie, w dużych sedację. Może powodować zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i objawy parkinsonowskie. Nie oddziałuje z receptorami muskarynowymi i histaminowymi.
SERTINDOL (prep. Serdolect) ze względu na możliwość zaburzania przewodnictwa w mięśniu sercowym, hipokaliemii i hipomagnezemi stosowany jest jako lek kolejnego rzutu.
KWETIAPINA (prep. Kwatex, Seroquel, Kwetaplex, Quentapil i in.) działa nasennie i uspokajająco. Okazuje się być skuteczna, gdy terapia innymi atypowymi neuroleptykami nie daje satysfakcjonujących wyników. Ponadto nie wywołuje działań niepożądanych ze strony układu pozapiramidowego i słabo wpływa na stężenie prolaktyny. Może jednak wywoływać spadek ciśnienia i odruchowy częstoskurcz oraz przyrost masy ciała.
ARIPIPRAZOL (prep. Abilify) działa aktywizująco, słabo wpływa na układ pozapiramidowy i jest bezpieczny nawet przy długotrwałym stosowaniu. Może wywoływać niewielkie uspokojenie.

Znacznym ułatwieniem w leczeniu schizofrenii są preparaty do wstrzyknięć o przedłużonym działaniu (typu depot). Przy ich wykorzystaniu wystarczające są wstrzyknięcia wykonywane ambulatoryjnie co 2-4 tygodnie. Badania wykazały, że preparaty tego typu skuteczniej zmniejszają ryzyko nawrotu psychozy w porównaniu z preparatami doustnymi. W formie dopot dostępne są między innymi zuklopentiksol, flupentiksol, haloperidol, haloperidol, risperidon i olanzapina.

Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010,
Czarnecka E., Pietrzak B.: Postępy terapii chorób psychicznych - zaburzeń lękowych, depresji, schizofrenii, uzależnień. [e-umed.pl],
pharmindex.pl.

Autor: Marta Grochowska