Leczenie wirusowego zapalenia wątroby

Zakażenie wirusami o właściwościach hepatotropowych prowadzi do zmian morfologicznych degeneracyjnych komórek wątrobowych. Skutkuje również wtórną odpowiedzią immunologiczną, której konsekwencją jest uszkodzenie i martwica hepatocytów.

Wirusami, które najczęściej wywołują wirusowe zapalenie wątroby (WZW) są wirusy wirusowego zapalenia wątroby typu A-E: hepatitis virtualis A (HAV), hepatitis virtualis B (HBV), hepatitis virtualis C (HCV), hepatitis virtualis D (HDV), hepatitis virtualis E (HEV), hepatitis virtualis G (HGV). Wirusy typu A i E przenoszone są drogą pokarmową, natomiast pozostałe głównie pozajelitową.

Poszczególne typy zakażenia różnią się nieznacznie przebiegiem choroby. Można jednak określić najczęściej występujące objawy WZW, a są to: żółtaczka, objawy grypopodobne, osłabienie, świąd skóry, bolesność w okolicy prawego podżebrza.

OSTRE WZW

Leczenie WZW typu A ma charakter jedynie objawowy i to wyłącznie w przypadku ciężkiego przebiegu lub powikłań. Wówczas zalecana jest także obserwacja szpitalna. W pozostałych przypadkach wystarczający jest odpoczynek i odpowiednia dieta (lekkostrawne posiłki, spożywane często i w małych ilościach, całkowita abstynencja). Unikać należy także leków metabolizowanych w wątrobie lub wywołujących cholestazę. Jeśli zakażeniu towarzyszy nasilony świąd bywa stosowana cholestyramina (żywica jonowymienna wiążąca kwasy żółciowe) lub kwas urodeksycholowy (zwiększa wytwarzanie żółci i obniża poziom cholesterolu). Podobne postępowanie ma miejsce w przypadku ostrego wirusowego zapalenia wątroby wywołanego przez HBV, HDV lub HEV. Zakażenie wirusem HGV należy do rzadko spotykanych i również nie wymaga swoistego leczenia. Wystarczające jest leczenie objawowe i hepatoprotekcja.

U osób z ostrym WZW typu C leczenie niefarmakologiczne wygląda tak samo. Jednak w tym przypadku istnieje możliwość terapii przeciwwirusowej, choć jej zasadność budzi kontrowersje. W leczeniu wykorzystywany jest interferon α lub pegylowany interferon α2b. Farmakoterapia trwa odpowiednio 20 lub 24 tygodnie.

PRZEWLEKŁE WZW

Zdecydowanie większe znaczenie epidemiologiczne i kliniczne mają przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C. Niestety w przypadku tych schorzeń pełna eradykacja wirusa HBV lub HCV jest zwykle nieosiągalna. Celem leczenia jest zatem spowolnienie, zahamowanie lub cofnięcie się zmian zapalnych i chociaż częściowe zmniejszenie włóknienia. Takie postępowanie ma zapobiec rozwojowi marskości wątroby i nowotworu wątrobokomórkowego. Ważna jest oczywiście także poprawa jakości życia i jego przedłużenie.

Zobacz również:

Głównymi lekami wykorzystywanymi w przewlekłym WZW typu B są interferony oraz nukleozydowe i nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy.

Interferony (IFN) to glikoproteiny cechujące się działaniem antyproliferacyjnym i przeciwwirusowym lub immunomodulacyjnym. Ich aktywność farmakologiczna jest wynikiem wiązania ze swoistymi receptorami, co prowadzi do przemian wewnątrzkomórkowych, w tym indukcji niektórych enzymów. Efektem jest wywołanie charakterystycznej dla danego interferonu odpowiedzi komórkowej. W farmakoterapii przewlekłego WZW B stosowany jest interferon α2a, α2b lub pegylowany α2a.

Interferon α2a (Roferon A) uodparnia komórki na zakażenie wirusami i moduluje czynności układu odpornościowego. Stosowany jest podskórnie raz na dobę. Interferon pegylowany (sprzężony z glikolem polietylenowym) α2a (Pegasys) od opisanego wyżej INF- α2a różni się szybkością eliminacji leku z organizmu. Dzięki pegylacji związek jest wolniej usuwany, a co za tym idzie może być rzadziej podawany – raz na tydzień. Rekombinowany interferon α2b (Intron A) działa antyproliferacyjne oraz hamuje replikację wirusów. Lek najprawdopodobniej wpływa na metabolizm komórek gospodarza i w ten sposób zmniejsza replikację wirusów i uniemożliwia potomnym wirionom opuszczenie komórki. Niestety nie zawsze jest możliwość leczenia interferonem. Do przeciwwskazań należą m.in.: choroby autoimmunologiczne, niepoddająca się leczeniu depresja, zaawansowana niewydolność serca, ciąża, małopłytkowość, a także niewyrównana marskość wątroby. Stosowanie preparatów interferonu wiąże się także z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, np.: zmęczenia, objawów grypopodobnych, zmniejszenia łaknienia i masy ciała, lęku, depresji i rozdrażnienia.

Nukleozydowe i nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy są podawane doustnie i zwykle dobrze tolerowane. Na ogół mają charakter proleków, które w organizmie ulegają przemianie do czynnych metabolitów. Związki te wiążą się z odwrotną transkryptazą, uniemożliwiając w ten sposób prawidłowe przepisanie wirusowego RNA na DNA. Mechanizm taki sprawia niestety, że analogi nukleotydów/nukleozydów nie są skuteczne wobec wbudowanych już wirusów. Stosowanymi lekami są: adenowir (Hepsera), entekawir (Baraclude), lamiwudyna (Zeffix, Epivir), telbiwudyna (Sebivo) i tenofowir (Viread). W przypadku leczenia lamiwudyną istotnym problemem jest lekooporność, która nasila się w miarę upływu czasu terapii. Adenowir jest lekiem skutecznym także wobec tych postaci wirusa, które wykazują oporność na lamiwudynę. Wadą tego leku jest z kolei nefrotoksyczność. Monitorowanie czynności nerek jest też konieczne w trakcie leczenia tenofowirem.

Poza prowadzoną farmakoterapią konieczna jest całkowita rezygnacja z alkoholu, gdyż nasila on uszkodzenie wątroby i przyspiesza progresję do marskości. Osoby podatne na WZW typu A powinny być dodatkowo zaszczepione przeciwko HAV.

Leczenie przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C także obejmuje zakaz spożywania alkoholu oraz szczepienia przeciwko HAV i HBV. U osób otyłych wskazana jest także redukcja masy ciała. Farmakoterapia polega natomiast na stosowaniu pegylowanego interferonu α2a w skojarzeniu z rybawiryną (Rebetol, Copegus). Lek ten należy do analogów nukleozydowych, podawany doustnie. Ma znikomy wpływ na replikację HCV. Zmniejsza stężenie GTP, związku niezbędnego do syntezy wirusowego RNA. Rybawiryna doprowadza też do letalnych mutacji wirusa, przez co cząsteczki wirusowe tracą zdolność do zakażania. Lek wykazuje także właściwości immunomodulacyjne. Przeciwwskazaniem do jego stosowania jest ciąża, zaawansowana lub niestabilna choroba niedokrwienna serca, schyłkowa niewydolność nerek, niedokrwistość i hemoglobinopatia. Rybawiryna może prowadzić do rozwoju niedokrwistości hemolitycznej.

Poza wspomnianymi wyżej wirusami WZW zapalenie wątroby mogą wywoływać także inne wirusy, np. SEN, TTV, CMV (wirus cytomegalii) czy HSV (wirus opryszczki pospolitej). Dwa pierwsze przyczyniają się do rozwoju łagodnego zapalenia wątroby, zwykle potransfuzyjnego. W farmakoterapii zakażeń SEN wykorzystuje się interferon α, natomiast w zakażeniu wirusem TTV stosowane jest jedynie leczenie objawowe i hepatoprotekcyjne. W przypadku WZW zakażeń CMV lub HSV skuteczne są leki przeciwwirusowe.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Sikora J.: Farmakoterapia wirusowego zapalenia wątroby [e-umed.pl],
Szczeklik A.: Choroby wewnętrzne. Stan wiedzy na rok 2010,
Cianciara J., Juszczyk J.: Choroby zakaźne i pasożytnicze. CZELEJ, Lublin 2007.