Leczenie zapaleń błony naczyniowej oka
Zapalenia błony naczyniowej oka stanowią dużą i zróżnicowaną pod względem etiologii grupę jednostek chorobowych. Ich leczenie obejmuje przede wszystkim farmakoterapię, w której wykorzystywane są trzy grupy leków: leki rozszerzające źrenicę, leki działające przeciwzapalnie i leki działające na czynnik zakaźny.
LEKI ROZSZERZAJĄCE ŹRENICĘ I PORAŻAJĄCE MIĘSIEŃ AKOMODACYJNY
Stosowanie leków tej grupy w zapaleniach błony naczyniowej oka ma na celu przeciwdziałanie tylnym zrostom tęczówki oraz zmniejszenie bólu wywołanego przez skurcz mięśnia rzęskowego i zwieracz źrenicy. Właściwości takie wykazują zarówno parasympatykolityki, jak i sympatykomimetyki.
Mechanizm działania leków hamujących układ przywspółczulny (cholinolityków) polega na blokowaniu receptorów muskarynowych. W ten sposób stają się one niewrażliwe na uwalnianą z zakończeń nerwowych acetylocholinę, czego konsekwencją jest między innymi porażenie akomodacji oka, rozszerzenie źrenic i światłowstręt. Ponadto leki te wzmacniają barierę krew-tkanki na poziomie nabłonka rzęskowego. W ten sposób zmniejsza się wysięk i obniża nadciśnienie śródgałkowe spowodowane nadmiernym wydzielaniem. W okulistyce najczęściej stosowanymi związkami o działaniu parasympatykolitycznym są atropina i tropikamid. Atropina jest najsilniejszym lekiem tej grupy o długotrwałym działaniu. Jej stosowanie może jednak prowadzić do powstania zrostów tylnych przy nieruchomej, szerokiej źrenicy. Atropina stosowana jest w postaci 1% roztworów. Ze względu na krótkotrwałe działanie zrostom tylnym zapobiega tropikamid. Stosowny raz dziennie w przewlekłych zapaleniach lub cztery razy na dobę w stanach ostrych.
Leki o działaniu sympatykomimetycznym (fenylefryna, adrenalina) pobudzają receptory adrenergiczne. Ze względu na brak wpływu na wydzielanie wysięku i tworzenie się zrostów są rzadziej stosowane. Ich aktywność ogranicza się jedynie do rozszerzania źrenicy. Sympatykomimetyki znalazły jednak zastosowanie w rozrywaniu istniejących już zlepów lub świeżych zrostów. W tym celu stosowane są między innymi 10% roztwory fenylefryny w postaci kropli oraz roztwory adrenaliny w postaci wstrzyknięć podspojówkowych.
LEKI HAMUJĄCE PROCES ZAPALNY
Podstawową grupą leków stosowaną w leczeniu zapaleń błony naczyniowej oka są kortykosteroidy, gdyż w każdym rodzaju zapalenia pozwalają stłumić nadmierny odczyn zapalny. Wykorzystywane w okulistyce glikokortykosteroidy podawane są miejscowo lub ogólnie. Miejscowe podanie w postaci kropli i maści znalazło zastosowanie jedynie w zapaleniach przedniego odcinka błony naczyniowej. Krople lub maści oczne nie docierają bowiem poza soczewkę. Najczęściej stosowane są kortykosteroidy cechujące się silnym działaniem, takie jak betametazon, deksametazon i prednizolon. Leki tej grupy podawane są również w formie iniekcji podspojówkowych i okołogałkowych. Taka droga podania pozwala osiągnąć stężenie terapeutyczne substancji czynniej także w tylnym odcinku oka. Triamcynolon (kortykosteroid o średniej sile działania) w zapaleniach wewnątrzgałkowych podawany jest również doszklistkowo. Kortykosteroidy stosowane są nietylkow leczeniu miejscowym, ale i ogólnym. Jeśli miejscowa kortykoterapia w chorobach układowych nie przynosi oczekiwanego efektu leki podawane są doustnie. Najczęściej stosowany jest prednizon, który ze względu na krótkotrwałe działanie nie zaburza równowagi przysadka-nadnercza.
Zobacz również:
Zdecydowanie rzadziej stosowaną grupą leków hamujących proces zapalny są immunosupresanty. Leki te podawane są w przypadkach zagrożenia utraty wzroku przy jednoczesnym braku skuteczności terapii steroidami. Leki immunosupresyjne hamują aktywność układu immunologicznego. Do grupy tej należą antymetabolity (azatiopryna, metotreksat), substancje alkilujące (cyklofosfamid) oraz inhibitory limfocytów T (cyklosporyna).
LEKI DZIAŁAJĄCE NA CZYNNIK ZAKAŹNY
Zastosowanie leków tej grupy ogranicza się oczywiście wyłącznie do zapaleń błony naczyniowej spowodowanych przez zakażenie. W zależności od rodzaju czynnika zakaźnego leczenie może polegać na podawaniu antybiotyków, leków przeciwwirusowych, przeciwgrzybiczych lub przeciwpierwotniakowych. Antybiotyki stosuje się zarówno w zapaleniach przedniego, jak i tylnego odcinka błony naczyniowej. W pierwszym przypadku antybiotyki podawane są zwykle w zakażeniach zewnątrzpochodnych, na ogół miejscowo w postaci iniekcji podspojówkowych lub okołogałkowych, kropli lub maści. W zapaleniach tylnego odcinka błony naczyniowej wywołanych czynnikiem zewnątrzpochodnym antybiotykoterapia jest bardzo intensywna i obejmuje m.in. podawanie leku do komory ciała szklistego. Natomiast leczenie zapaleń wewnątrzpochodnych jest zwykle bardziej skomplikowane i dotyczy przede wszystkim osób chorych na AIDS.
W zapaleniach spowodowanych przez wirusy stosowana jest swoista terapia antywirusowa. W zakażeniach wirusami Herpes simlex virus (HSV) lub Varicella zoster virus (VZV) podawane są analogi nukleozydów, np. maści lub żele oczne z acyklowirem czy gancyklowirem. Niekiedy stosuje się także doustne leczenie preparatami o działaniu przeciwwirusowym. W zakażeniach cytomegalowirusem oprócz gancyklowiru zastosowanie znalazł również foskarnet, który hamuje polimerazę DNA.
Zakażenia grzybicze (np. kandydoza) wywołujące zapalenie błony naczyniowej wymagają leczenia przeciwgrzybiczego. Wykorzystywana jest m.in. amfoterycyna B podawana dożylnie, doszkistkowo lub okołogałkowo. Alternatywnie do tego leku może być też stosowany ketokonazol, który hamuje syntezę ergosterolu błony komórkowej grzyba.
W niektórych przypadkach leczenie jest specyficzne dla zakażenia (np. boreliozy, gruźlicy czy kiły), które spowodowało rozwój zapalenia. Specyficznego leczenia często wymagają także zakażenia pasożytnicze. Na przykład w tokspolazmozie stosowana jest terapia skojarzona pirimetaminą i sulfadiazyną.
Przy opisywaniu metod leczenia zapaleń błony naczyniowej oka nie można zapomnieć o leczeniu operacyjnym. Może ono polegać na przykład na usunięciu uszkodzonej soczewki lub jej resztek w soczewkowopochodnym zapaleniu błony naczyniowej czy wycięciu ciała szklistego w przypadkach odwarstwienia siatkówki, np. w zespole ostrej martwicy siatkówki. Wirektomia stosowana jest również w wągrzycy, w której z ciała szklistego lub przestrzeni podsiatkówkowej usuwa się larwy tasiemca uzbrojonego.
Niestety metody terapii zapaleń błony naczyniowej oka są niekiedy bardzo ograniczone i nie zawsze pozwalają na całkowite wyleczenie. Na przykład w postępującej martwicy siatkówki zewnętrznej (PORN) leczenie nie przywraca wzroku, a połowa chorych umiera w ciągu kilku miesięcy. W niektórych sytuacjach konieczne okazuje się nawet usunięcie oka. Jednak w większości przypadków rokowania są dobre. Nieraz leczenie nie jest nawet konieczne, na przykład przy stwierdzeniu ognisk zapalnych położonych obwodowo, które nie wpływają na ostrość wzroku w zapaleniu naczyniówki i siatkówki na tle toksoplazmozy.
Źródła:
Niżanowska M.H.: Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL, Warszawa 2007,
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.
Autor: Marta Grochowska
Polecamy również:
Zapalenia tylnego odcinka błony naczyniowej oka na tle infekcyjnym
Zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej oka