Lecznicze właściwości rumianku

Rumianek pospolity (leczniczy) jest jedną z najbardziej popularnych gatunków leczniczych. Jego właściwości doceniono już w starożytności, kiedy to stosowano tę roślinę do łagodzenia bólu i oparzeń słonecznych. Egipcjanie uznawali nawet rumianek za dar Boga słońca. Nazwa łacińska gatunku to Chamomilla recutita (Matricaria recutita).

Pochodzi od greckich słów chamos i melos czyli „ziemne jabłko”, co związane jest z charakterystycznym zapachem rośliny. Często rumianek leczniczy jest mylony z tzw. „rumianami psimi”, które choć przypominają rumianek nie są stosowane w lecznictwie. Są za to częstą przyczyną alergii.

Za ich wystąpienie odpowiadają obecne w rumianie psim silne alergeny kontaktowe, między innymi antemidol. Gatunek ten bywa wykorzystywany do fałszowania rumianku pospolitego, powodując reakcje alergiczne. Aby odróżnić prawdziwy rumianek od „oszukanego” należy zwrócić uwagę na budowę dna kwiatowego. W przypadku rumianów dno jest płaskie, guziczkowate i pełne, natomiast rumianek ma dno stożkowate, puste.

W lecznictwie wykorzystywany jest suszony koszyczek (kwiatostan) rumianku (Chamomillae anthodium, Metricariae anthodium). Zbierany jest w początkowym okresie kwitnienia rośliny i suszony w cieniu lub suszarkach, w temperaturze nie wyższej niż 35˚C. Dobroczynne działanie surowca wynika przede wszystkim z obecności olejku eterycznego (do 1,5%). W jego skład wchodzą głównie seskwiterpeny stanowiące aż 50% olejku, między innymi: α-bisabolol i tlenki bisabololu.

Z bezbarwnej matrycyny podczas destylacji olejku powstaje też niebieski chamazulen. Ponadto w rumianku obecne są takie związki, jak: poliacetyleny (przede wszystkim en-in-dicykloeter), flawonoidy (m.in. apigenina, luteolina, kwercetyna) i lektony seskwiterpenowe typu gwajanu (matrycyna, matrykaryna, deacetylomatrykaryna). W koszyczkach rumianku występuje również śluz, z którego w wyniku hydrolizy powstaje kwas galakturonowy, galaktoza, glukoza, ksyloza, ramnoza i fruktan. Nie bez znaczenia jest też obecność hydroksykumaryn (umbeliferon, herniaryna), kwasów fenolowych i choliny.

Działaniem charakterystycznym dla rumianku są właściwości przeciwzapalne, za które odpowiadają głównie chamazulen, α-bisabolol i apigenina. Związki te mają zdolność inhibicji enzymów biorących udział w przebiegu procesu zapalnego z rodziny LOX i COX. Apigenina hamuje też syntazę tlenku azotu w makrofagach aktywowanych przez lipopolisacharyd. Duże znaczenie ma także działanie przeciwalergiczne, które przypisywane jest chamazulenowi.

Zobacz również:

Ekstrakty z surowca hamują wyzwalanie endogennej histaminy, pobudzają czynności układu komórek tucznych oraz nasilają aktywność fagocytową leukocytów. Badania wskazują również na korzystny wpływ koszyczków rumianku na przewód pokarmowy, co wynika m.in. z działania wiatropędnego i spazmolitycznego. Za rozkurczający wpływ na mięśnie gładkie odpowiadają głównie związki flawonoidowe oraz składniki olejku eterycznego. Ponadto związki czynne, a dokładnie apigeniny konkurencyjnie hamują wiązanie ligandów receptora benzodiazepin oraz posiadają zdolność redukcji przepływu jonów chlorkowych aktywowanych przez GABA.

W związku z tym surowiec wykazuje właściwości uspokajające i przeciwlękowe. Silnie zaznaczone jest również działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze olejku z rumianku. Aktywność ta obejmuje bakterie Gram-dodatnie oraz drożdżaki (Candida albicans). To jednak nie wszystko... Potwierdzono bowiem również działanie przeciwwrzodowe, immunostymulujące i antyoksydacyjne wyciągów z surowca. Rumianek może nawet hamować rozwój uzależnienia morfiną i zmniejszać objawy abstynencji.

Rumianek pospolity i jego przetwory stosowane są zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Podane doustnie zmniejszają stany zapalne przewodu pokarmowego m.in. jelita grubego) i pęcherza moczowego. Wskazane są też w chorobie wrzodowej żołądka i jelit, kolkach (zwłaszcza w kolce niemowlęcej), niestrawności, wzdęciach i stanach skurczowych przewodu pokarmowego. Pomocne są również w zapaleniu górnych dróg oddechowych, astmie oskrzelowej i katarze siennym. Równie często przetwory z koszyczków rumianku są stosowane zewnętrznie, chociażby w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, narządów płciowych, odbytu czy skóry.

Wykazują dużą skuteczność w przypadku owrzodzeń troficznych, zranień, wyprysków, zapaleń sutka, podrażnień, oparzeń słonecznych, odleżyn i świądu. W postaci irygacji wykorzystywane są między innymi w niespecyficznych upławach, zapaleniu pochwy i nadżerkach macicy. Właściwości rumianku pomocne są także w dolegliwościach laryngologicznych, takich jak stany zapalne gardła i jamy ustnej czy częste infekcje bakteryjne i wirusowe.

Ponadto napary z surowca stosowane są w chorobach oczu. W postaci kompresów wykorzystywane są w stanach zapalnych brzegów powiek, zapaleniu spojówek, jęczmieniu i gradówce. O rumianku nie powinni zapominać też rodzice, którzy mogą stosować wodne napary do przemywania oczu noworodków i odpowiednie preparaty na dziąsła podczas ząbkowania. Ekstrakty z koszyczków rumianku są także częstym składnikiem środków pielęgnacyjnych dla niemowląt. W kosmetyce surowiec znalazł również zastosowanie jako odżywka i naturalny rozjaśniacz do włosów.

Zapewne wiele osób czytając o wspaniałym działaniu rumianku zaczyna zastanawiać się nad bezpieczeństwem jego stosowania. Jednak zupełnie niesłusznie. Okazuje się bowiem, że koszyczek rumianku należy do surowców roślinnych o bardzo wysokim profilu bezpieczeństwa i bardzo niskiej alergogenności.

Badania potwierdzają, że olejek z rumianku nie powoduje podrażnień skóry, reakcji uczuleniowych i efektów fototoksycznych. Ostrożność powinny jednak zachować osoby uczulone na rośliny z rodziny Złożonych (Compositae). U nich może dojść do wystąpienia reakcji alergicznej na rumianek lub ekstrakt z surowca. Należy także zwracać uwagę, by stosowany przez nas preparat nie zawierał uczulającego antekotulidu, który występuje w rumianie psim.

Koszyczek rumianku jest bardzo częstym składnikiem leków ziołowych i suplementów diety. Występuje między innymi w mieszankach ziołowych, takich jak Vagosan, Nervosan, Pyrotex, Bobofen, Gastrosan, Acidoflos, Degrotex czy Acneflos, służących do sporządzania naparów. Duże znaczenie w lecznictwie mają również wyciągi alkoholowe (np. Azulan) i wodne z rumianku (np. Azucalen). Wiele preparatów zawiera też olejek rumiankowy, np Uldenol, Ulventrol, Aesculan, Mucosit. Wyciągi z surowca są składnikami tabletek (np. Rumianek), maści (np. Cepan), żeli (np. Kamagel), granulatów (np. Cholegran), czopków (np. Hemorol), syropów (np. Gardelix Junior) i in.

Źródła:
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007,
Matławska I. (red.): Farmakognozja. Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Wyd. 3. popr. i uzup., Poznań 2008,
Klaudel L.: Rumianek. Panacea 2005, 3 (12); 6-9.

Autor: Marta Grochowska