Leki nootropowe (prokognitywne) – jak i kiedy stosować nootropy

Leki nootropowe zdobywają na świecie coraz większą popularność, a ich działanie wykorzystywane jest nie tylko w leczeniu zaburzeń pracy mózgu, ale także w celu polepszenia jego funkcji biologicznych i poznawczych. Stosowanie nootropów przekłada się na lepsze efekty w pracy, nauce czy poprawę ogólnego samopoczucia.

Prokognitywne (zwiększające zdolności poznawcze) działanie substancji nootropowych bez wątpienia niesie ze sobą wiele zalet, jednak suplementacja niektórych z nich nadal budzi wiele wątpliwości. W Polsce nootropy zaczynają dopiero zdobywać popularność, jednak w krajach zachodnich są stosowane powszechnie. Środki określane też mianem „smart drugs” używane są przez lekarzy, kierowców ciężarówek czy studentów.

Czym są leki nootropowe

Mechanizm działania nootropów

Leki nootropowe, nazywane także lekami prokognitywnymi, to środki, których stosowanie przyspiesza procesy przemiany materii ośrodkowego układu nerwowego. Nie są jednak odrębną grupą leków, gdyż część z nich ma zastosowanie w przypadku innych wskazań. Początkowo miały one przeciwdziałać zaburzeniom takim jak otępienie starcze, ale ich pozytywny wpływ na funkcje poznawcze i pamięć szybko zyskał zwolenników wśród osób uczących się i pracujących w stanach wzmożonego wysiłku psychicznego.

Przyspieszają neurogenezę (proces powstawania komórek nerwowych), polepszają funkcje transportowe krwi, redukują zmęczenie oraz pozwalają na dłuższą i bardziej intensywną aktywność umysłową w ciągu doby. Ułatwiają też skupienie i koncentrację oraz pozbawione są działania typu amfetaminowego (nie wywołują euforycznego pobudzenia czy braku apetytu).

Warto pamiętać, że leki nootropowe to jedynie suplementy, a ich działanie będzie widoczne tylko gdy do organizmu zostaną dostarczone potrzebne składniki odżywcze oraz zostanie zapewniony odpowiedni wypoczynek.

Zastosowanie leków nootropowych w leczeniu

Działanie farmakologiczne nootropów ma szeroki zakres i wykorzystywane jest przy występowaniu zaburzeń czynności poznawczych (poza chorobą Alzheimera), niedokrwieniu mózgu czy nawet w leczeniu dysleksji u dzieci. Leki prokognitywne pomagają one również przywrócić prawidłową pracę mózgu po przebytych udarach czy stanach zapalnych ośrodkowego układu nerwowego.

Poprawa funkcji poznawczych

Za popularnością leków nootropowych przemawiają ich właściwości wspomagające pracę ośrodkowego układu nerwowego i całego mózgu. Głównymi elementami ich działania jest wymierna poprawa zapamiętywania, szybkości kojarzenia, redukcja poczucia zmęczenia i podniesienie koncentracji.

Popularne nootropy

Piracetam

Pierwszy w historii syntetyczny nootrop. Jego mechanizm działania nie jest do końca wyjaśniony. Powoduje zwiększone zapotrzebowanie na tlen i glukozę oraz przyczynia się do lepszego ukrwienia mózgu. Poprawia także mikrokrążenie przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowego ciśnienia krwi. Zalecany w leczeniu zespołów otępiennych, ADHD, zaburzeń dyslektycznych i zawrotów głowy pochodzenia ośrodkowego i obwodowego. Zalecana dawka dla osoby dorosłej dająca optymalny efekt prokognitywny to 1600 mg, trzy razy na dobę.

Noopept

Jeden z najbardziej popularnych leków nootropowych. Jest o wiele silniejszy od piracetamu - około 1000 razy. Wykazuje działanie neuroprotekcyjne (chroni neurony wystawione na działanie wolnych rodników tlenowych) i stymuluje wzrost komórek nerwowych. Często powoduje skutki uboczne w postaci zaburzeń snu czy szumienia w głowie. Dotychczas nie przeprowadzono jednak badań nad wpływem noopeptu na prawidłowo funkcjonujący mózg, więc nie można mówić o jego skuteczności wobec osób zdrowych. Zaleca się przyjmowanie trzech porcji dziennie po 20 mg substancji, jednak skutki uboczne mogą występować już po zażyciu jednej dawki.

Adrafinil

Substancja nootropowa o silnych właściwościach pobudzających, przeważnie wykorzystywana w leczeniu narkolepsji. Adrafinil przyczynia się do zwiększenia produkcji dopaminy i noradrenaliny w organizmie, ale mimo to nie ma charakteru narkotycznego i nie powoduje euforii. Lek ten charakteryzuje się jednak wysokim stopniem toksyczności dermatologicznej i długą listą innych skutków ubocznych, wśród których wymienia się m.in. bóle głowy, problemy ze snem, drażliwość i chwiejność emocjonalną. Z uwagi na długi okres półtrwania adrafinilu w organizmie i jego silne działanie przyjmuje się go od razu po przebudzeniu.

Fenylopiracetam

Piracetam z dodaną grupą fenylową. Wprowadzenie tej zmiany zintensyfikowało działanie substancji. Do tego stopnia, że została ona wprowadzona na listę zakazanych dla sportowców środków dopingowych. Fenylopiracetam nie tylko zwiększa zdolności poznawcze, ale działa też stymulująco na organizm. Badania potwierdziły jego skuteczność na osobach zdrowych. Lek ten podawany był również rosyjskim kosmonautom dla zwiększenia ich zdolności poznawczych podczas misji. Fenylopiracetam został uznany za bezpieczny środek - skutki uboczne są stosunkowo niegroźne i występują rzadko. Zazwyczaj w postaci bólu brzucha i nudności. Substancja ta szybko powoduje jednak wzrost tolerancji, a przyjmowane dawki po krótkim czasie przestają działać stymulująco. Z tego powodu zaleca się stosowanie cykliczne, nie zaś w trybie codziennym.

Naturalne środki o działaniu nootropowym

Środków naturalnych o działaniu nootropowym jest wiele. Ich działanie nie ma jednak tak wysokiego wskaźnika skuteczności jak działanie substancji chemicznych, ale jednocześnie przynosi też mniej szkód dla organizmu - można je stosować regularnie przez dłuższy okres. Do głównych środków tego typu należą w szczególności miłorząb japoński, ashwagandha, l-teanina czy gotu kola. Działanie nootropowe mają też takie substancje jak:

• Kofeina (zawarta jest np. w kawie) - pobudza, poprawia pamięć i dodatkowo zapobiega chorobom wątroby.
• Kreatyna - znajduje się w mięsie ryb i wątrobach zwierząt. Podnosi w organizmie poziom ATP, który jest podstawowym nośnikiem energii biorącej udział w metabolizmie komórki. Dzięki temu nie tylko wysiłek fizyczny przychodzi łatwiej, ale też myślenie i kojarzenie. W formie suplementu kreatyna jest także z powodzeniem wykorzystywana przez sportowców, ponieważ zwiększa w mięśniach ilość pierwiastka zwanego fosfokreatyną, a ten z kolei przyczynia się do produkcji ATP.
• Gotu kola - roślina znana i wykorzystywana od dawna w krajach Dalekiego Wschodu. Znalazła zastosowanie w leczeniu schorzeń skóry i bezsenności, ale najbardziej znana jest ze swojego zbawiennego wpływu na pamięć i poprawę zapamiętywania.
• Soplówka jeżowata - grzyb stosowany w medycynie chińskiej od setek lat. Ma znaczenie lecznicze w przypadku chorób wątroby, nerek, serca czy żołądka, stymuluje też czynnik wzrostu komórek nerwowych.
• Tyrozyna - przez kulturystów używana jest jako spalacz tłuszczu oraz w celu zmniejszenia uczucia zmęczenia. Dodatkowo poprawia koncentrację.
• Ashwaganda - krzew, którego korzeń i owoce w dużym stopniu potrafią pozytywnie wpłynąć na ludzki mózg. Nie tylko usprawnia funkcjonowanie wątroby i nerek, ale też poprawia pamięć i koncentrację oraz opóźnia siwienie włosów.

Jak stosować leki nootropowe

Działanie nie wszystkich nootropów jest zweryfikowane, a niektóre z nich mogą mieć różny wpływ na organizm. Zdarza się, że u niektórych osób nawet duże dawki nie przynoszą żadnych rezultatów. Dodatkowo niektóre nootropy, np. piracetam, nie wykazują działania w stosowaniu doraźnym, a pierwsze efekty można zauważyć dopiero po 2-3 tygodniach stosowania leku.

Na uwadze należy mieć, że w trakcie cyklu leczenia nie wolno spożywać napojów alkoholowych i innych środków odurzających. Nootropy silnie potęgują, a w niektórych przypadkach nawet zmieniają działanie narkotyków, co może nieść ze sobą poważne dla zdrowia skutki.

Leków nootropowych nie powinno się stosować przez długi czas. Najlepiej po miesięcznej kuracji zrobić kilkumiesięczną przerwą.

Skutki uboczne stosowania nootropów

Należy pamiętać, że leki nootropowe to substancje syntetyzowane w laboratoriach, a ich stosowanie na własną rękę może nieść ze sobą przykre konsekwencje. Nootropy mogą powodować wiele skutków ubocznych, poczynając od bólu głowy, brzucha, nudności, a kończąc na depresji, chwiejności emocjonalnej czy zaburzeniach rytmu serca. Mówi się też o występujących przypadkach uzależnienia od stymulującego działania leków. Nie powinno się ich brać przed zaplanowaną operacją, gdyż niektóre z nich obniżają krzepliwość krwi. Dlatego też przed rozpoczęciem stosowania leków nootropowych warto zasięgnąć porady lekarza i zbadać swój stan zdrowia.

Autor: Cezary Kutwin