Leki przeciwpłytkowe mogą być podawane doustnie lub pozajelitowo

Jednym z ważniejszych czynników biorących udział w procesie krzepnięcia krwi są trombocyty. Płytki krwi na skutek zetknięcia się z uszkodzonym śródbłonkiem naczyń krwionośnych ulegają aktywacji. Początkowo dochodzi do ich adhezji, czyli przyłączenia się płytek do miejsca uszkodzenia nabłonka, a następnie do agregacji i powstawania konglomeratów trombocytów.

Leki, które hamują ten proces pozwalają zapobiegać zawałom mięśnia sercowego, zatorom mózgu i zakrzepom. Stosowane są przede wszystkim u osób ze zmianami miażdżycowymi w naczyniach krwionośnych, często przez wiele lat. Wykorzystywane są również w trakcie wykonywania zabiegów koronoplastyki na naczyniach wieńcowych.

Do doustnych leków przeciwpłytkowych zaliczane są: kwas acetylosalicylowy (ASA), klopidogrel, prasugrel, ticagrelor i kangrelor.

Najstarszym lekiem cechującym się zdolnością hamowania agregacji trombocytów jest kwas acetylosalicylowy. Mechanizm jego działania polega na nieodwracalnym łączeniu się z cyklooksygenazą płytek (głównie COX-1) i blokowaniu jej aktywności. W ten sposób zahamowane zostaje wytwarzanie czynników krzepnięcia, a dokładnie tromboksanu (TXA2) i prostaglandyny E2 (PGE2). Aktywność antyagregacyjna utrzymuje się przez cały okres życia płytki. Jednak ze względu na ciągłe dostarczanie nowych płytek do krwi konieczne jest codzienne przyjmowanie leku.

Osiągnięcie działania przeciwpłytkowego jest możliwe już przy codziennym stosowaniu 75 mg kwasu acetylosalicylowego dziennie. Jednocześnie tak niewielkie dawki zmniejszają do minimum ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Kwas acetylosalicylowy bowiem z uwagi na efekt pierwszego przejścia (rozkład w wątrobie) jedynie w bardzo małym stężeniu dociera do śródbłonka naczyń obwodowych, gdzie mógłby hamować cyklooksygenzę biorącą udział w syntezie prostaglandyn. W większych dawkach hamowanie tego enzymu jest znaczące i prowadzi do zmniejszenia naturalnej ochrony śluzówki żołądka.

Cyklooksygenaza pełni bowiem funkcje cytoprotekcyjne w przewodzie pokarmowym i nerkach. Konsekwencją jej hamowania mogą być zatem uszkodzenia przewodu pokarmowego i nerek. Z tego też względu należy unikać jednoczesnego stosowania kwasu acetylosalicylowego i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W prewencji zawałów serca oraz profilaktyce przejściowych epizodów niedokrwiennych mózgu stosowane są takie preparaty kwasu acetylosalicylowego, jak: Acard, Acesan, Aspirin Protect, Bestpirin, Cardiofil, Encopirin Cardio, Polocard, Polopiryna Cardio.

Zobacz również:

Inny mechanizm działania charakteryzuje kolejny doustny lek przeciwpłytkowy – klopidogrel (prep. Areplex, Clopidix, Egitromb, Grepid, Plavix, Trombex, Zyllt i in.) i prasugrel (prep. Efient). Związki te należą do grupy tienopirydyn. Dawniej głównym przedstawicielrm była tiklopidyna (prep. Apo-Clodin, Ticlo, Ticlid, Aclotin i in.), która obecnie straciła na znaczeniu z uwagi na liczne działania niepożądane. Preparaty klopidogrelu i prasugrelu cechują się lepszym profilem bezpieczeństwa, mniejszą częstością i liczbą działań niepożądanych oraz wygodniejszym dawkowaniem (raz na dobę). Wykorzystywane są często w celu zapobiegania incydentom sercowo-naczyniowym.

Tienopirydyny wykazują właściwości antyagregacyjne poprzez hamowanie receptorów ADP obecnych na powierzchni płytek krwi. Zaliczane są do proleków, gdyż dopiero w organizmie ulegają biotransformacji do aktywnych metabolitów. Prasugrel cechuje się silniejszym i szybciej rozwijającym się działaniem, co jest szczególnie istotne w przypadku kardiologii inwazyjnej oraz u osób szczególnie narażonych na powikłania zakrzepowe.

Najnowszymi lekami hamującymi ten sam receptor są ticagrelor (prep. Brilique) i kangrelor. Związki te nie należą jednak do tienopirydyn. Stanowią zatem alternatywę dla chorych niereagujących na klopidogrel i prasugrel. W przeciwieństwie do wspomnianych wyżej leków kangrelor jest podawany dożylnie. Pozajelitowo podawane są również następujące leki: abciksimab, lamifiban, eptifibatid, ksemilofiban, sibrafiban, orbofiban, eptifibatid i tirofiban. Mechanizm działania tych związków polega na inaktywacji glikoproteinowych receptorów IIb/IIIa (tzw. receptorów αIIbβ3). Ekspresja tego receptora jest kluczowym etapem w kaskadzie krzepnięcia. Jego zahamowanie jest zatem skuteczną metodą hamowania agregacji płytek krwi.

Największe zastosowanie spośród leków inaktywujących receptory GP IIb/IIa mają abciksimab (prep. ReoPro), eptifibatyd (prep. Integrilin) i tirofiban (prep. Aggrastat). Związki te są fragmentami Fab chimerowego przeciwciała monoklonalnego skierowanego przeciwko wspomnianym receptorom. Z uwagi na wyniki badań, w których nie wykazano znaczących korzyści przy doustnym stosowaniu antagonistów receptora GP IIb/IIIa leki te podawane są jedynie pozajelitowo. Przy wlewie dożylnym działanie przeciwpłytkowe cechuje się szybkim początkiem. Poszczególne leki różnią się właściwościami farmakokinetycznymi. Najdłużej działającym lekiem z tej grupy jest eptifibatyd.

Antagoniści receptora GP IIb/IIIa wykorzystywani są przed i w czasie inwazyjnych zabiegów na naczyniach wieńcowych. Ich działanie zmniejsza bowiem częstość występowania ostrych incydentów wieńcowych w okresie okołozabiegowym. Leki tej grupy nie są jednak bez wad. Należy bowiem pamiętać, że ich stosowanie wiąże się z ryzykiem powikłań w postaci krwawień i trombocytopenii.

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

1. Drożdż J. Leki przeciwpłytkowe [e-umed.pl].

2. Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008.

3. Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

4. Rzetecka K., Wysocki H.: Leczenie przeciwpłytkowe u chorych z ostrym incydentem wieńcowym [www.mp.pl].