Szukaj

Leki stosowane w leczeniu gruźlicy

Kategoria: Zdrowie
Podziel się
Komentarze1

Gruźlica jest chorobą bakteryjną wywoływaną najczęściej przez prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Zakażenie obejmuje w większości przypadków płuca (gruźlica płucna), ale może również zająć ośrodkowy układ nerwowy, układ limfatyczny, kostno-stawowy, moczowo-płciowy, naczynia krwionośne, a nawet skórę (gruźlica pozapłucna).


Leczenie gruźlicy jest złożone i długotrwałe, a jego podstawą jest chemioterapia. Terapię dzieli się na dwie fazy: początkową (8 tygodni), której celem jest szybkie ograniczenie liczby prątków, oraz stabilizacyjną (minimum 16 tygodni) utrwalającą proces powrotu do zdrowia. W fazie pierwszej stosowane są co najmniej trzy leki podstawowe, natomiast w fazie drugiej – co najmniej dwa. Długi czas trwania terapii jest między innymi wynikiem działania leków przeciwgruźliczych jedynie na prątki aktywne metabolicznie (prątki gruźlicy charakteryzują się wolnym metabolizmem) oraz trudnym dostępem do prątków znajdujących się w ogniskach gruźliczych (brak unaczynienia). Z tego też względu chemioterapia trwa przeważnie dwa lata. Warto zauważyć, że jedną z zasad leczenia gruźlicy jest nadzorowanie chorego. Przyjęcie każdej dawki leku odbywa się bowiem w obecności fachowego pracownika ochrony zdrowia, najczęściej pielęgniarki.

Chemioterapeutyki wykorzystywane w leczeniu gruźlicy dzielone są na dwie grupy:
  • leki podstawowe (główne, I rzutu) – izoniazyd, rifampicyna, pirazynamid, streptomycyna, etambutol. Cechują się one stosunkowo niewielką toksycznością i bakteriobójczym (za wyjątkiem etambutolu) działaniem.
  • leki uzupełniające (tzw. drugiej linii, II rzutu) – cykloseryna, etionamid, kanamycyna, amikacyna, kapreomycyna, kwas p-aminosalicylowy, fluorochinolony, rifabutyna, rifapentyna, klofazymina, klaritromycyna. Wykorzystywane są w leczeniu gruźlicy z rozwiniętą wielolekową opornością lub wywołanej przez prątki niegruźlicze. Charakteryzują się słabszym działaniem przeciwbakteryjnym i wywołują więcej objawów niepożądanych.
GŁÓWNE LEKI PRZECIWPRĄTKOWE

Izoniazyd (INH) jest lekiem najczęściej stosowanym w leczeniu gruźlicy. Mechanizm jego działania polega na hamowaniu syntezy kwasu mikolowego, składnika ściany komórkowej bakterii. Ze względu na hamowanie aminotransferaz i dekarboksylaz izoniazyd wywołuje wiele działań niepożądanych. Może między innymi uszkadzać wątrobę, powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz skórne objawy nadwrażliwości. Ponadto może wywoływać objawy neurotoksyczne, np. bóle i zawroty głowy, oszołomienie, drgawki, zapalenie wielonerwowe.

Rifampicyna cechuje się aktywnością wobec wszystkich populacji prątków. Mechanizm przeciwbakteryjnego działania polega na blokowaniu biosyntezy białek poprzez hamowanie zależnej od DNA polimerazy RNA. Zakres działania rifampicyny jest szeroki i poza Mycobacterium tuberculosis obejmuje prątki trądu, bakterie Gram-dodatnie oraz niektóre Gram-ujemne. Lek jest stosunkowo mało toksyczny, może jednak powodować zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego objawiające się utratą apetytu, bólami brzucha, wymiotami, nudnościami lub biegunką. Odnotowano także przypadki zapalenia wątroby. Rifampicyna może również powodować czerwone zabarwienie moczu, które ustępuje jednak po odstawieniu antybiotyku.

Zobacz również:



Etambutol (EMB) blokuje przechodzenie kwasów mikolowych do ściany komórkowe bakterii, hamując w ten sposób ich rozwój. Stosowany w skojarzeniu z innymi lekami przeciwprątkowymi zapobiega rozwojowi oporności. Wykazuje aktywność także wobec prątków atypowych. W trakcie leczenia może dojść do zapalenia pozagałkowego nerwu wzrokowego, co objawia się między innymi zmniejszeniem ostrości i pola widzenia oraz zaburzeniami widzenia koloru zielonego. Zaburzenia wzroku ustępują jednak na ogół po odstawieniu etambutolu.

Pirazynamid (PZA) wykazuje aktywność jedynie w środowisku kwasowym, czyli działa wyłącznie na prątki znajdujące się wewnątrzkomórkowo (w makrofagach). Mechanizm  działania bakteriobójczego leku nie jest jednak znany. Do możliwych działań niepożądanych pirazynamidu należą: nadwrażliwość na promieniowanie UV, uszkodzenia wątroby, bóle stawowe, zwiększenie stężenia kwasu moczowego we krwi, objawy uczulenia.


Streptomycyna (SM) należy do grupy antybiotyków aminoglikozydowych blokujących biosyntezę białek bakteryjnych. Jest jedynym lekiem przeciwprątkowym podawanym nie doustnie, a parenteralnie (nie wchłania się z przewodu pokarmowego). Aktywność bakteriobójcza streptomycyny ujawnia się jedynie w środowisku zasadowym, zatem spektrum działania nie obejmuje prątków znajdujących się wewnątrz makrofagów. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi związanymi z leczeniem streptomycyną są oto- i nefrotoksyczność.

UZUPEŁNIAJĄCE LEKI PRZECIWPRĄTKOWE

Etionamid (ETA) jest pochodną kwasu izonikotynowego. Działa bakteriobójczo nie tylko na Mycobacterium tuberculosis, ale również na M. bovis oraz prątki fotochromogenne. Lek dobrze wchłania się po podaniu doustnym i łatwo przenika do tkanek i płynów ustrojowych. Jego wykorzystanie znacznie jednak ogranicza słaba tolerancja. Ponadto może powodować uszkodzenia wątroby.

Cykloseryna (CS) wykazuje słabe działanie przeciwbakteryjne zarówno wobec prątków gruźliczych, jak i niegruźliczych. W trakcie stosowania mogą wystąpić objawy niepożądane ze strony układu nerwowego.
Kwas para-aminosalicylowy (PAS) działa słabo bakteriostatycznie poprzez konkurencyjny antagonizm w stosunku do kwasu para-aminobenzoesowego (PABA), co hamuje syntezę kwasu foliowego. Lek dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, jednak jest źle tolerowany przez chorych. Może powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe  (np. nudności, wymioty, biegunkę), objawy przypominające mononukleozę (gorączka, powiększenie węzłów chłonnych i wątroby, zmiany skórne) oraz odwracalny zespół tocznia rumieniowatego układowego.
Klofazymina jest lekiem o stosunkowo słabym działaniu. Wykazuje aktywność bakteriostatyczną wobec Mycobacterium tuberculosis oraz prątków z grupy MAC (Mycobacterium avium complex). W trakcie leczenia często występują zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego oraz przebarwienie tkanek i płynów ustrojowych (w tym moczu) na kolor brunatnoczerwony.

Fluorochinolony (głównie ofloksacyna i ciprofloksacyna) działają przeciwbakteryjnie poprzez hamowanie aktywności gyrazy DNA bakterii. Mogą powodować między innymi objawy żołądkowo-jelitowe i uczuleniowe, w tym nadwrażliwość na światło.

Rifabutyna podobnie jak rifampicyna jest pochodną rifamycyny. Spektrum działania przeciwbakteryjnego obejmuje część szczepów Mycobacterium tuberculosis opornych na rifampicynę. W trakcie leczenia obserwowane są zaburzenia ze strony układu pokarmowego i krwiotwórczego (np. niedokrwistość, leukopenia). Lek może również powodować uszkodzenia wątroby oraz wywoływać objawy uczuleniowe.

Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska

Polecamy:

Komentarze do: Leki stosowane w leczeniu gruźlicy (1)

Dodaj komentarzPokaż wszystkie komentarze
Dodaj komentarzPokaż wszystkie komentarze