Leki stosowane w leczeniu padaczki – pochodne iminostylbenu

Padaczka jest najbardziej powszechną chorobą neurologiczną dotyczącą ok. 1% populacji. Choroba ta charakteryzuje się występowaniem napadów wyładowań drgawkowych powstających na skutek nieprawidłowej czynności mózgu. Ze względu na przewlekły charakter padaczki, leczenie wymaga długotrwałej terapii i trwa niekiedy wiele lat.

Pochodne iminostylbenu należą do grupy klasycznych leków przeciwpadaczkowych (pierwszego rzutu), które stanowią podstawową formę leczenia padaczki u większości chorych. Struktura chemiczna tych związków przypomina budowę trópierścieniowych leków antydepresyjnych. W leczeniu padaczki wykorzystywane są karbamazepina i okskarbazepina.

KARBAMAZEPINA

Działanie karbamazepiny przypomina aktywność pochodnej hydantoiny – fenytoiny. Lek ten wpływa bowiem na przewodnictwo sodowe, blokuje wyładowania i zmniejsza pobudliwość błony komórkowej neuronów. W badaniach wykazano, że za działanie przeciwdrgawkowe odpowiada również jego metabolit– 10,11-epoksykarbamazepina. Karbamazepina posiada również właściwości przeciwdepresyjnie i przeciwdiuretycznie. Mechanizm odpowiedzialny za te działania nie jest jednak poznany.

Lek znalazł zastosowanie w leczeniu napadów częściowych padaczki oraz napadów uogólnionych o charakterze toniczno-klonicznym. Skuteczny jest także w przypadkach nerwobólu nerwu trójdzielnego, psychozy maniakalno-depresyjnej opornej na leczenie solami litu oraz alkoholowych zespołów abstynencyjnych.

Karbamazepina dobrze przenika do wszystkich tkanek. Po podaniu doustnym maksymalne stężenie leku we krwi osiągane jest po 4-8 godzinach, jednak w przypadku dużych dawek może pojawić się dopiero po 24 godzinach. Stężenie metabolitu karbamazepiny w mózgu i surowicy krwi wynosi 50% stężenia samej karbamazepiny. Okres połowicznego rozpadu jest dość długi i zależy od czasu trwania leczenia. Na początku wynosi 15-25 godzin, a po 3-4 tygodniach terapii ulega skróceniu. Jest to wynik zdolności karbamazepiny do autoindukcji enzymatycznej. Przy leczeniu skojarzonym innymi lekami przeciwpadaczkowymi (np. z fenytoiną, fenobarbitalem, kwasem walproinowym) czas półtrwania może ulec skróceniu do poniżej 9 godzin (nawet do 5 godzin).

Stosowane dawki

Działanie przeciwpadaczkowe karbamazepiny widoczne jest przy stężeniu leku we krwi wynoszącym 4-8 μg/ml. Uzyskanie takiego stężenia jest możliwe przy dawkach dobowych 0,5-1 g u dorosłych i 50-500 mg (10-20 mg/kg m.c.) u dzieci.

Działania niepożądane

Stosowanie karbamazepiny w leczeniu padaczki wiąże się z ryzykiem wystąpienia takich działań niepożądanych, jak oczopląs, zawroty i bóle głowy, niezborność ruchowa oraz zmiany skórne. Podczas długotrwałej terapii mogą wystąpić także zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, senność, podwójne widzenie, leukopenia, niedokrwistość, żółtaczka zastoinowa, niewydolność nerek, wyłysienie, powiększenie węzłów chłonnych, a także obrzęki i hiponatremia. W przypadku leczenia u osób starszych mogą wystąpić również splątanie i pobudzenie. Przedawkowanie leku może zwiększać częstość napadów. Ostre zatrucie natomiast objawia się między innymi osłupieniem, śpiączką i depresją oddechową.

Zobacz również:

Przeciwwskazania

Karbamazepina nie jest wskazana w sytuacji nadwrażliwości na trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Ze względu na stwierdzone w badaniach na zwierzętach działanie teratogenne lek nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży.

Interakcje

Fenytoina i fenobarbital przyspieszają metabolizm karbamazepiny, natomiast erytromycyna go spowalnia. Karbamazepina z kolei zwiększa przemiany metaboliczne doustnych środków antykoncepcyjnych, fenytoiny i piramidonu oraz zmniejsza stężenie kwasu walproinowego.

Preparaty farmaceutyczne

Karbamazepina podawana jest doustnie, najczęściej w postaci tabletek (także o przedłużonym uwalnianiu), rzadziej syropu lub zawiesiny. W Polsce dostępne są między innymi takie preparaty, jak Amizepin, Finlepsin, Neurotop retard, Tegretol czy Timonil.

OKSKARBAZEPINA

Okskarbazepina jest nowym lekiem przeciwpadaczkowym. Działanie zarówno okskarbazepiny, jak i jej aktywnego metabolitu – 10,11-dihydro-10-hydroksykarbamazepiny (MHD) jest podobne do karbamazepiny. Blokują one zależne od potencjału kanały sodowe w mózgu, co prowadzi do stabilizacji nadmiernie pobudzonych błon neuronów, zahamowania powtarzających się wyładowań neuronalnych, a także zmniejszenia rozprzestrzeniania się impulsówsynaptycznych. Lek wpływa także na przewodnictwo potasowe oraz kanały wapniowe. Okskarbazepina wskazana jest w częściowych oraz uogólnionych toniczno-klonicznych napadach padaczki. Lek szybko i niemal całkowicie wchłania się po podaniu doustnym.

Stosowane dawki

Okskarbazepina stosowana jest zarówno w monoterapii, jak i leczeniu skojarzonym w dawkach dobowych odpowiednio 1,2 g lub 0,9-2,4 g. Dawka leku zwiększana jest stopniowo od 300 mg na dobę. U dzieci dawką początkową jest 5-10 mg/kg m.c. na dobę, która jest zwiększana do momentu osiągnięcia dawki docelowej – 20-30 mg/kg m.c./24h.

Działania niepożądane

Niekorzystne objawy związane z przyjmowaniem okskarbazepiny dotyczą najczęściej ośrodkowego układu nerwowego. Wystąpić mogą między innymi senność, zmęczenie, zawroty i bóle głowy. Objawy te mają jednak zwykle łagodny charakter i występują jedynie w początkowym okresie terapii. Podczas leczenia wystąpić mogą również zaburzenia pamięci, drżenie, zaburzenia snu i widzenia, mrowienie i drętwienie kończyn, zmiany skórne (wysypki), przejściowa leukopenia lub małopłytkowość, zwiększenie masy ciała, obrzęki, hiponatremia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a także zmniejszenie libido i zaburzenia miesiączkowania u kobiet. Odnotowano również przypadki ciężkich reakcji alergicznych, w tym zespołu Stevensa-Johnsona (bardzo rzadko).

Przeciwwskazania

Oksykarbazepina nie jest wskazana w przypadkach nadwrażliwości na trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Zachowana ostrożność powinna być także w sytuacji nadwrażliwości na karbamazepinę. Przeciwwskazaniem jest również blok przedsionkowo-komorowy. Lek powinien być stosowany ze szczególną ostrożnością u kobiet w ciąży. Nie powinien być natomiast podawany kobietom karmiącym piersią (zarówno okskarbazepina jak i MHD przenikają do mleka matki).

Interakcje

Stosowanie okskarbazepiny wraz z doustnymi środkami antykoncepcyjnymi może osłabić ich działanie. W trakcie leczenia należy zastosować zatem dodatkowe zabezpieczenie przed niechcianą ciążą. Lek nie powinien być również stosowany z inhibitorami monoaminooksydazy, a także do 14 dni po ich odstawieniu. Okskarmazepina wchodzi również w interakcję z diuretykami oraz niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (możliwość hiponatremii). Stosowana wraz z kwasem walproinowym lub fenytoiną zwiększa ich stężenie we krwi, co jest wykorzystywane w politerapii. Działanie depresyjne leku na OUN może nasilać alkohol.

Preparaty farmaceutyczne

Okskarbazepina występuje w formie tabletek (rzadziej zawiesiny doustnej), pod takimi nazwami handlowymi, jak: Epinorm, Karbagen, Trileptal czy Apydan.

Marta Grochowska

Źródła:
Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010,
www.pharmindex.pl
www.mz.gov.pl.