Listerioza - choroba wywołana przez "bakterię lodówkową"
Listerioza jest to bakteryjne zakażenie wywołane przez pałeczki Listeria monocytogenes. Choroba dotyczy głównie noworodków, kobiet ciężarnych, osób starszych, pacjentów po przeszczepach narządów, z marskością wątroby, z chorobami nowotworowymi oraz chorych leczonych immunosupresyjnie.
Co wiemy o Listeria monocytogenes?
Listeria jest to gram-dodatnia, katalazododatnia, oksydazoujemna, ruchoma, pozbawiona otoczki pałeczka niezarodnikująca. Zakres temperatur umożliwiający jej wzrost mieści się w granicach 4 do 37 stopni Celsjusza, a jej optimum to dokładnie 30-37 stopni Celsjusza. Pałeczki rosną na zwykłych podłożach, jednak w celu izolacji stosuje się podłoża wybiórcze. Na podłożu krwistym może dochodzić do hemolizy typu Beta. Bakteria posiada 13 serotypów, przy czym dla ludzi stanowią zagrożenie przede wszystkim serotypy 1/2a oraz 4b.
Gdzie można zakazić się listerią monocytoges?
Listeria jest bardzo rozpowszechnioną bakterią w środowisku naturalnym. Może występować w wodzie, glebie, gnijących roślinach, kiszonkach, ściekach, zarówno u dzikich jak i hodowlanych zwierząt, a także w wielu produktach spożywczych. Skażoną żywnością mogą być przede wszystkim surowe warzywa i owoce. Nie należy zapominać również o niepasteryzowanych przetworach mlecznych, surowych, mrożonych i gotowanych potrawach mięsnych, a także surowych i wędzonych rybach. Ryzyko stanowi ponadto spożywanie gotowych produktów garmażeryjnych, półproduktów jak i tzw. fast food’ów.
Czy jest to częsta choroba?
Ocenia się, że bezobjawowe nosicielstwo choroby wynosi około 5%. Mimo obecności bakterii w środowisku człowieka na listeriozę zapada średnio 0,7/ 100 000 osób. Powinno się jednak pamiętać, że zachorowalność wśród osób starszych jest około 3-krotnie, u kobiet w ciąży 17-krotnie, a u chorych z AIDS aż 100-200-krotnie większa niż w populacji ogólnej. W Polsce rocznie do szpitala zgłasza się około 30-40 osób.
Jak dochodzi do rozwoju choroby?
Listeria jest to pałeczka wewnątrzkomórkowa, w związku z tym ma zdolność do zakażania i przetrwania w makrofagach, neutrofilach oraz komórkach niefagocytujących takich jak komórki śródbłonka, hepatocyty i fibroblasty. Bakteria wnika do organizmu najczęściej przez jelita na zasadzie aktywnej endocytozy przez komórki śródbłonka. W następnej kolejności dochodzi do powstania bakteriemii, aż ostatecznie drogą krwi do wielu narządów w organizmie, ze szczególnym tropizmem do ośrodkowego układu nerwowego i łożyska. Listeria posiada białko internalinę, wchodzące w interakcję z komórkami nabłonka i hepatocytów, umożliwiające proces fagocytozy.
Niskie pH w środowisku fagolizosomu aktywuje hemolizynę - listeriolizynę O, która powoduje powstawanie porów w błonie fagosomu. Pory umożliwiają przechodzenie do cytoplazmy bakterii nie doprowadzając jednocześnie do ich niszczenia przez enzym lizosomalne. Bakterie szybko się namnażają, otaczają się włókienkami aktyny, a kolejne białko powierzchniowe ActA wpływa na polaryzację aktyny umożliwiając poruszanie się wewnątrz cytoplazmy komórek gospodarza. Bakterie tworzą wypustki w błonie komórkowej, a następnie przenikają do sąsiednich komórek unikając kontaktu z przeciwciałami, składnikami dopełniacza czy neutrofilami.
Zobacz również:
Jak wygląda obraz kliniczny poszczególnych typów listeriozy?
Najczęściej choroba objawia się w postaci posocznicy listeriozowej, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zapalenia pnia mózgu, ropni mózgu lub zapalenia wsierdzia. Zdecydowanie rzadziej mogą to być zapalenia spojówek, zakażenia skóry, zapalenia płuc, stawów, szpiku, kości, osierdzia, mięśnia sercowego, gałki ocznej, zakażenia żołądkowo-jelitowe, a także zmiany dotyczące węzłów chłonnych.
Posocznica listeriozowa - jest to najczęstsza postać. Występuje u osób dorosłych z obniżona odpornością typu komórkowego. Objawy kliniczne przypominają te spotykane w innych posocznicach, natomiast wyróżnia ją stosunkowo długi okres wylęgania, trwający od 2 do 4 tygodni. W tym okresie mogą rozwijać się objawy prodromalne w postaci biegunek, nudności, natomiast w późniejszym okresie pojawiają się ponadto stany podgorączkowe, gorączkowe, bóle mięśni itp. objawy ogólnoustrojowej reakcji na toczący się proces zapalny w organizmie.
Listerioza ciężarnych - jest to choroba gorączkowa lub przebiegająca bezobjawowo, do której najczęściej dochodzi w III trymestrze ciąży. Oprócz obniżenia odporności komórkowej, objawy przypominają zakażenie wirusowe, mogą to być bóle głowy, pleców ,stawów, mięśni, złe samopoczucie, gorączka i dreszcze. Szerząc się przez łożysko zakaża wody płodowe oraz worek owodniowy, doprowadzając do wewnątrzmacicznego zakażenia płodu oraz jego następstw. Możemy spodziewać się m.in. obumarcia płodu, poronienia lub przedwczesnego porodu. U około 60% żywych noworodków, których matki chorowały podczas ciąży rozwija się pełnoobjawowa postać listeriozy
Listerioza okołoporodowa - wyróżnia się dwie postacie kliniczne, wczesną związaną z zakażeniem wewnątrzmacicznym lub późną związaną z czynnościami porodowymi. W postaci wczesnej objawy rozwijają się już w ciągu 48h od urodzenia. Są one podobne do innych ciężkich, perinatalnych infekcji bakteryjnych. Noworodek jest siny, często obserwuje się zmianę zabarwienia wód płodowych, również bezdech, zapalenie płuc czy niewydolność oddechową. W ciężkich postaciach mogą tworzyć się mikroropnie, ziarniniaki wątroby śledziony, płuc, nerek , mózgu i skóry. Na żywoczerwonej skórze widnieją liczne, szaro-żółtawe, grudkowate wykwity. Śmiertelność ocenia się na około 35-55%. W związku z dużą liczbą bakterii w płucach i jelitach uważa się, że do zakażenia dochodzi w wyniku aspiracji i połykania zakażonych wód płodowych. W postaci późnej, rozwijającej się w ciągu 1-2 tygodni od porodu, w ponad 90% przypadków rozwija się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Początkowo przebieg może być skąpoobjawowy, ograniczony do gorączki i pobudzenia.
Zakażenie ośrodkowego układu nerwowego - przebiega najczęściej pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, w wyniku wyraźnego tropizmu bakterii do komórek nerwowych. Listeria jest jedną z najczęstszych przyczyn zakażeń OUN u noworodków, drugą co do częstości u osób po 65 roku życia, a pierwszą wśród osób z obniżona odpornością komórkową. W przebiegu choroby dochodzi do rozwoju gorączki z towarzyszącymi objawami oponowymi i zaburzeniami świadomości. W niektórych przypadkach dochodzą również drgawki ogniskowe i uogólnione oraz drżenia mięśniowe. Jeżeli proces obejmuje pień mózgu ma on dwu fazowy przebieg. Najpierw gorączka, ból głowy, nudności i wymioty, przechodzące później w objawy neurologiczne. Mogą to być asymetryczne objawy uszkodzenia nerwów czaszkowych, niedowłady oraz ataksja móżdżkowa. Jeżeli rozwinie się ropień mózgu najczęściej lokalizuje się we wzgórzu, rdzeniu przedłużonym bądź moście.
Postać ograniczonego zakażenia listerią monocytogenes - chorują głównie osoby z obniżona odpornością. W przebiegu choroby może dojść do takich zmian jak: ropnie wątroby i śledziony, zapalenie wątroby i dróg żółciowych, wysiękowe zapalenie płuc, zapalenie stawów, wsierdzia, osierdzia, mięśnia sercowego, gałki ocznej, zapalenie otrzewnej oraz wysiękowe zapalenie płuc.
Nieżyt żołądkowo-jelitowy - do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. W przebiegu choroby rozwija się łagodna i samoograniczająca się postać zapalenia żołądkowo-jelitowego. Okres wylęgania to od 10 do 30 godzin, a główne objawy trwają około 2-3 dni. Są to biegunki, dreszcze, bóle głowy i mięśni oraz gorączka.
Jak leczyć listeriozę?
Podstawowym lekiem jest ampicylina. Jako alternatywę stosuje się penicylinę krystaliczną, a jeżeli występuje alergia na tę grupę leków konieczne jest podawanie trymetoprymu-sulfametoksazolu. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując karbapenemy. Leczenie polegające na łagodzeniu objawów nie odbiega od metod stosowanych w innych choroba infekcyjnych. Profilaktyka natomiast polega przede wszystkim na przestrzeganiu norm sanitarnych, myciu warzyw i owoców przed spożyciem, unikaniu niepasteryzowanych produktów mlecznych oraz dokładna obróbka cieplna mięs. Ważną uwagą jest fakt, iż oprócz postaci przenoszących się przezłożyskowo nie ma zagrożenia przejścia bakterii z człowiek na człowieka, a co za tym idzie obowiązku izolacji takiej osoby.
Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Cianciara Janusz, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2007
Dzierżanowska Danuta, Antybiotykoterapia praktyczna, Wydawnictwo Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2008
Dziubek Zdzisław, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
Komentarze do: Listerioza - choroba wywołana przez "bakterię lodówkową"