Liszaj płaski - jak go rozpoznać?

Liszaj płaski jest to przewlekła choroba skóry i błon śluzowych. Cechuje się występowaniem typowych pod względem klinicznym i histologicznym zmian grudkowych z towarzyszącym świądem. Mimo dużego postępu medycyny, do tej pory nie jest znana etiopatogeneza choroby.

Czym jest spowodowany liszaj płaski?

Za prawdopodobna przyczynę choroby uznaje się związek z procesami autoimmunologicznymi, szczególnie mechanizmy reakcji typu przeszczep przeciw gospodarzowi.. Dowodem może być występowanie osutki o cechach lichen planus u osób po przeszczepie szpiku. Często liszaj płaski może współwystępować z różnymi chorobami autoimmunologicznymi.

Najważniejszą chorobą z tej grupy jest przewlekłe aktywne zapalenie wątroby. Ponadto obecność liszaja płaskiego o cechach liszaja nadżerkowego zlokalizowanego w skórze i błonach śluzowych stwierdzono w przypadku m.in. zakażenia HCV. Za przyczynę uznaje się również wstrząs psychiczny oraz przyjmowanie niektórych leków, głównie soli złota, środków przeciwmalarycznych, leków neuroleptycznych, trankwilizerów i innych.

Jak wyglądają objawy?

Podstawową zmianą są błyszczące, wieloboczne, czerwonawe lub sinofiołkowe wykwity grudkowe, które w dużym powiększeniu widoczne są jako nierównomiernie smugowate zbielenia na powierzchni zmian określane jako siateczka Wickhama.

Jeżeli zmiany przyjmują układ linijny określa się to mianem objawu Koebnera. Warto dodać, że w zależności od czasu trwania i lokalizacji zmiany wykazują dużą zmienność. W momencie ustępowania przyjmują brunatne zabarwienie i co istotne nawet bardzo długotrwałe zmiany i wyniosłe wykwity nie pozostawiają blizn, a jedynie zaniki.

W 50% przypadków zajmowana jest również błona śluzowowa jamy ustnej, czasem stanowiąc jedyną lokalizację zmian. Liszaj błon śluzowych umiejscawia jest głównie na policzkach wzdłuż zgryzu zębów, na języku oraz czerwieni wargowej. Zmiany mają charakter linijnych, drzewkowatych lub obrączkowatych zbieleń nabłonka.

U około 20-25% mężczyzn zmiany dotyczą błon śluzowych narządów płciowych; kobiety chorują na tę postać zdecydowanie rzadziej. Czasem zmiany zlokalizowane są w okolicy odbytu, a z powodu świądu rozpoznawane są jako pruritus ani.

Zmiany lokalizują się również na paznokciach. Dochodzi na nich do charakterystycznych objawów w postaci podłużnych pobruzdowań, zaników i spełzania płytek, które czasem mogą nawet poprzedzać wystąpienie objawów skórnych. Rzadko występują jako jedyny objaw.

Zobacz również:

Liszaj płaski jest to choroba mogąca trwać wiele miesięcy lub lat, szczególnie jeżeli występuje w formie przerosłych ognisk na podudziach oraz zmian śluzówkach, a towarzyszący zmianom świąd może być rozmaicie nasilony.

Jakie znamy odmiany liszaja płaskiego?

Głównymi odmianami liszaja płaskiego są:

postać mieszkowa,
postać przerosła,
postać zanikowa,
postać pęcherzowa.

Postać mieszkowa charakteryzuje się występowaniem drobnych grudek przymieszkowych z hiperkeratotycznym czopem z towarzyszącym często bliznowaceniem w obrębie owłosionej skóry głowy. Określa się ją wtedy mianem Zespołu Grahama-Little’a.

Postać przerosła, nazywana również brodawkującą zajmuje zwykle podudzia, na których dochodzi do tworzenia się zlewnych ognisk hiperkeratotycznych bez typowych grudek liszaja.

Postać zanikowa z kolei ma najczęściej obrączkowy układ zmian, z występującymi w części środkowej przebarwieniami lub zanikami bliznowatymi.

Postać pęcherzowa natomiast występuje w dwóch odmianach. W pierwszej pęcherze znajdują się wyłącznie w obrębie zmian skórnych na stopach i dłoniach. Za wystąpienie zmian odpowiadają czynniki mechaniczne, co wynika z faktu, iż wskutek zniszczenia komórek podstawnych i błony podstawnej dochodzi do łatwego oddzielania się naskórka. W drugiej odmianie pęcherze lokalizują się zarówno na skórze zmienionej jak i nie zmienionej, a także na błonach śluzowych.

Na jakiej podstawie lekarz stawia rozpoznanie?

Lekarz podejrzewając chorobę poszukuje m.in.:

charakterystycznych cech grudki
linijnego i obrączkowego układu
typowego umiejscowienia
częstego zajmowania błon śluzowych
świądu
przewlekłego przebiegu

Należy jednak dodać, że tak naprawdę pewne rozpoznanie może dać tylko badanie histopatologiczne. Pomocne okazuje się również badanie immunopatologiczne, w którym wykrywa się liczne ciałka cytoidalne na granicy skórno-naskórkowej zawierające immunoglobuliny i dopełniacz.

Jakie inne choroby mogą przypominać liszaj płaski?

Zanim postawi się ostateczne rozpoznanie należy zastanowić się czy nie mamy do czynienia z zupełnie inną chorobą. Podobne zmiany mogą występować w przebiegu łuszczycy, brodawek płaskich czy pityriasis lichenoides chronica. Liszaj przerosły czasem może przypominać neurodermit lub łuszczycę przedawnioną. Liszaj błon śluzowych wymaga różnicowania z rogowaceniem białym i kandydozą błon śluzowych. Jeżeli natomiast podejrzewamy liszaj płaski nadżerkowy należy różnicować go z pęcherzycą zwykłą, pemfigoidem bliznowaciejącym, aftami, CUS lub pęcherzycą paraneoplastyczną.

Czy możliwe jest leczenie?

Niestety leczenie przyczynowe nie istnieje. Jedynym sposobem jest leczenie ogólne i miejscowe zmniejszające nasilenie objawów.

W leczeniu ogólnym stosuje się przede wszystkim kortykosteroidy. W ciężkich przypadkach, opornych na standardowe leczenie konieczne okazuje się podawanie metotreksatu lub cyklosporny. W przypadku odmian nadżerkowej i umiejscowionej na błonach śluzowych skuteczne mogą być sulfony, połączone z małymi dawkami steroidów, a także erytromycyna.

Leczenie miejscowe to głównie maści i kremy steroidowe. Jeżeli rozwijają się zmiany przerosłe stosuje się opatrunki z fluocinolonu, betametazonu lub flumetazonu, a także wstrzyknięcie tramcinolonu. W zmianach zlokalizowanych na błonach śluzowych stosuje się natomiast tretinoinę - kwas witaminy A.

Źródło:
Stefania Jabłońska, Choroby skórne i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008

Autor: Piotr Kuc