Małoletni, jako dawcy w świetle polskich przepisów transplantcyjnych

Transplantacja polega na przemieszczeniu tkanki lub przeszczepie całego narządu od jednego człowieka do drugiego – od dawcy do biorcy. Jest to zabieg operacyjny. Szczególną kategorią dawców są osoby małoletnie.

Małoletni mają ograniczoną zdolność wyrażania zgody na przeszczep, ponieważ młodzi są mało doświadczeni życiowo, mogą być nieświadomi powagi bycia dawcą, a decyzja o podjęciu transplantacji musi być przede wszystkim świadoma.

Gdzie można znaleźć przepisy, które regulują możliwość bycia dawcą przez małoletniego?

O warunkach dokonania transplantacji z udziałem osoby małoletniej mówią:

1. Art. 20 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie z Oviedo, 4 kwietnia 1997 roku:

„Nie można dokonać pobrania narządów lub tkanek od osoby, która nie ma zdolności do wyrażenia zgody, o której mowa w art. 5.wyjątkowo i zgodnie z ochroną zapewnioną przez przepisy prawa, pobranie regenerujących się tkanek od osoby, która nie ma zdolności do wyrażenia zgody, może być dokonane, gdy zostaną spełnione wszystkie następujące warunki: odpowiedni dawca mający zdolność do wyrażenia zgody nie jest osiągalny; biorcą jest brat lub siostra dawcy; przeszczep jest niezbędny dla ratowania życia biorcy; zgoda, o której mowa w art. 6 ust. 2 i 3, została wyrażona w sposób wyraźny i na piśmie, zgodnie z prawem i za zgodą właściwej instytucji oraz dotyczy konkretnego pobrania; potencjalny dawca nie zgłasza sprzeciwu”.

2. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty:

W art.32 ust.6: „jeżeli jednak małoletni, który ukończył 16 lat (...) sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego”.

Zobacz również:

3. Ustawy z 1 lipca 2005 o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek i narządów:

Art. 12, ust. 3 mówi, że osoba małoletnia może zostać dawcą: „w przypadku, gdy zachodzi bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, a niebezpieczeństwa takiego nie można uniknąć w inny sposób niż przez dokonanie przeszczepu szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej, dawcą na rzecz rodzeństwa może być małoletni, jeżeli nie spowoduje to dającego się przewidzieć upośledzenia sprawności organizmu dawcy".

Art. 12, ust. 2 mówi, że „pobranie szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej od małoletniego, który nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, może być dokonane za zgodą przedstawiciela ustawowego po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania kandydata na dawcę”.

Art. 12, ust. 4 mówi, że „sąd orzeka na wniosek przedstawicieli ustawowych kandydata na dawcę, po wysłuchaniu małoletniego i zasięgnięciu opinii biegłego psychologa, a w przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu - również na jego wniosek. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie lekarskie stwierdzające, że pobranie szpiku nie spowoduje dającego się przewidzieć upośledzenia organizmu dawcy”.

Transplantacja może być przeprowadzona po spełnieniu następujących warunków:

jeżeli istnieje bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia biorcy,
metody, które były wykorzystywane do uratowania życia biorcy okazały się nieskuteczne,
nie można w inny sposób uniknąć tego niebezpieczeństwa, jak tylko poprzez transplantację z udziałem małoletniego,
od małoletniego pobrać można tylko szpik lub komórki krwi obwodowej ,
pobranie szpiku lub krwi obwodowej nie może spowodować dającego się przewidzieć upośledzenia sprawności organizmu dawcy,
małoletni może być dawcą tylko dla rodzeństwa.

Podsumowując, w prawie polskim zagadnienie transplantacji zostało uregulowane w ustawie z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 138, poz. 682 ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1 tej ustawy reguluje ona pobieranie komórek, tkanek i narządów.

Ustawa transplantacyjna wprowadza jednak istotne ograniczenia podmiotowe kandydatów na dawcę. Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 7 tej ustawy kandydat na dawcę musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. W świetle art. 11 kodeksu cywilnego pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z uzyskaniem pełnoletności, czyli po ukończeniu osiemnastego roku życia (art. 10 kodeksu cywilnego). W efekcie oznacza to, że dzieci - jako osoby małoletnie - nie mogą być dawcami.

Ustawa transplantacyjna wprowadza od tej reguły jeden wyjątek, dopuszcza bowiem udział osób małoletnich w charakterze dawcy w szczególnych przypadkach. Małoletni może być więc jedynie dawcą szpiku kostnego. Nie może być natomiast dawcą narządu, w tym nerki. W świetle prawa polskiego nie jest zatem dopuszczalne pobranie od trzyletniego dziecka nerki w celu jej przeszczepienia, nawet w sytuacji, gdy zgodę na tego typu interwencję medyczną wyrażają ich rodzice. Zgoda rodziców nie ma w tym wypadku znaczenia prawnego z uwagi na to, iż prawo polskie nie zezwala - co do zasady - aby dawcami były osoby małoletnie.

Autor:

Albert Bąk