Metody leczenia zeza

Zezem nazywana jest wada narządu wzroku, która powoduje zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego. Jej wystąpienie jest wynikiem osłabienia mięśni ocznych spowodowanego np. zmianami anatomicznymi w korze wzrokowej. Siatkówki konkurują o połączenia synaptyczne w korze wzrokowej, co sprawia, że oko, które przez dłuższy czas słabiej odbiera obraz powoli traci możliwość percepcji przez korę wzrokową.

Dlatego też zezowi często towarzyszy niedowidzenie np. deprywacyjne czy związane z różnowzrocznością. Leczenie zeza może przebiegać różnie w zależności od rodzaju schorzenia.

Zez ukryty (heteroforia) jest nierównowagą mięśni ocznych. Ujawnia się w przypadku braku konieczności fuzji obrazów, czyli podczas widzenia jednym okiem. W tym przypadku leczenie ma na celu wyrównać wadę refrakcji. Zalecane są także ćwiczenia fuzji. Niekiedy stosuje się też szkła pryzmatyczne. które poprzez przesuwanie obrazu uniemożliwiają fuzję. Jeśli przeprowadzona w ten sposób terapia nie przyniesie odpowiedniego rezultatu zez ukryty może przejść w stan jawnego zeza, czyli heterotopię.

Najczęstszą postacią zeza jest zez jawny towarzyszący. W tym przypadku oko zezujące utrzymuje stały kąt odchylenia względem oka prowadzącego, także w czasie ruchu gałek ocznych. W zależności od kierunku odchylenia wyróżnia się: zez zbieżny, zez rozbieżny, zez skośny, zez ku górze i zez ku dołowi. Zez zwykle dotyczy jednego oka, ale może występować również zez naprzemienny.

Problemem wymagającym leczenia nie jest samo odchylenie osi jednego oka, gdyż jest to de facto jedynie mankament kosmetyczny. Istotę problemu stanowi natomiast utrata równowagi sensorycznej obu oczu, procesy adaptacyjne oraz wytworzenie się niedowidzenia. Przed rozpoczęciem leczenia przeprowadza się dokładną diagnostykę. Badana jest nie tylko ostrość wzroku, ale także ruchomość gałek ocznych i ustawienie oczu. Wykonywane jest również badanie dna oka.

Właściwe postępowanie terapeutyczne w zależności od rodzaju zeza może obejmować następujące elementy: wyrównanie wady refrakcji, przeciwdziałanie zaburzeniom widzenia lub przeprowadzenie operacji.

Usunięcie przyczyny słabego widzenia polega najczęściej na korekcji wady refrakcji, co ma przeciwdziałać niedowidzeniu oka zezującego. Choć metoda ta nie przynosi efektu we wszystkich rodzajach zeza, z powodzeniem jest stosowana w zezie akomodacyjnym, który jest stanem wtórnym wymagającym przede wszystkim leczenia przyczynowego.

Zobacz również:

Zez akomodacyjny może powstać na skutek nadmiernej nadwzroczności (ezotropia akomodacyjna refrakcyjna) albo wzrostu współczynnika AC/A przy nadmiernej konwergencji lub niedomodze akomodacji (ezotropia akomodacyjna nierefrakcyjna).

W niektórych przypadkach występują oba te czynniki, wówczas mówi się o ezotropii mieszanej akomodacyjnej. Rodzaj szkieł okularowych jest zależny właśnie od tych czynników. Na przykład przy wysokim współczynniku AC/A stosuje się szkła dwuogniskowe z dodatkiem do bliży minimalnej mocy, która jest w stanie wyeliminować ezotropię.

Bezpośrednie przeciwdziałanie zaburzeniom widzenia wymaga używania gorszego oka i ograniczania używania oka dominującego. Najprostszym sposobem jest zasłonięcie oka prowadzącego. W tym celu można zastosować zasłonki na okulary, przy czym należy pamiętać, by przysłonić oko prowadzące także od strony skroniowej.

Można także skorzystać z gotowych obturatorów, które są przyklejane do skóry. Oko dominujące powinno być zasłonięte w zależności od stopnia niedowidzenia przez 6 godzin dziennie przy dużym i średnim niedowidzeniu lub odpowiednio krócej przy nieznacznym niedowidzeniu. Należy także pamiętać, by w trakcie obturacji jak najbardziej wysilać wzrok.

Metoda zasłaniania oka prowadzącego jest szczególnie skuteczna u małych dzieci. Po 8. roku życia wyleczenie niedowidzenia jest już bardzo mało prawdopodobne. Inną metodą bezpośredniego leczenia niedowidzenia jest optyczna degradacja (penalizacja).

Polega ona na podawaniu do oka dominującego 1% atropiny (cykloplegia farmakologiczna) lub zastosowaniu odpowiednich szkieł okularowych pogarszających jakość obrazu siatkówkowego oka prowadzącego poniżej poziomu oka zezującego. W ten sposób oko zezujące zyskuje szansę w korowej konkurencji siatkówek.

Odchylenie gałki ocznej można również korygować operacyjnie. Zabieg taki ma na celu wzmocnienie mięśni działających zbyt słabo i osłabienie mięśni działających mocno. Leczenie chirurgiczne przeprowadzane jest np. w przypadku wrodzonego zeza zbieżnego. Zabieg wykonywany jest zwykle u dzieci, które nie ukończyły jeszcze roku. Leczenie operacyjne przeprowadza się również przy braku skuteczności stosowania szkieł okularowych w zezie akomodacyjnym. Podczas zabiegu osłabia się działanie mięśni prostych przyśrodkowych. Jednak w tym przypadku operacja musi być zawsze poprzedzona leczeniem niedowidzenia.

Zabieg chirurgiczny, w czasie którego zmniejsza się siłę działania mięśni odwodzących jest z kolei przeprowadzany w okresowym zezie rozbieżnym. Jego forma podstawowa zaczyna się utajonym zezem rozbieżnym (egzoforią) i ujawnia się zwykle przy zmęczeniu, w stresie czy chorobie. Z czasem przechodzi w zez rozbieżny jawny. Obraz kliniczny może obejmować także niedomogę konwergencji (kąt zeza większy przy patrzeniu z bliskiej odległości) lub nadmiar dywergencji (kąt zeza większy przy patrzeniu w dal).

Leczenie chirurgiczne jest również konieczne w innym typie zeza – nietowarzyszącym porażennym. Jego wystąpienie jest wynikiem uszkodzenia nerwów ruchowych, które unerwiają mięśnie odpowiadające za ruch gałek ocznych.

Porażenie lub niedowład nerwu uniemożliwia lub utrudnia ruch oka w kierunku, w którym działa mięsień unerwiany przez dany nerw. Nierównowaga sił prowadzi do odchylenia się gałki ocznej w kierunku działania mięśnia antagonistycznego.

Powstaje wówczas nietowarzyszące odchylenie porażenne. Zgodnie z nazwą w przypadku tej wady oko zezujące nie towarzyszy w ruchach oku prowadzącemu. Innymi cechami charakteryzującymi zeza porażennego jest niestały kąt odchylenia obu oczu, podwójne widzenie (diplopia), wyrównawcza pozycja głowy przyjmowana w celu równoległego ustawienia oka zdrowego do porażonego oraz nadczynność ipsolateralnego mięśnia oka działającego antagonistycznie względem uszkodzonego mięśnia.

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

Niżanowska M.H.: Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL, Warszawa 2007.